به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ جلسه نقد کتاب «ژانرهای سینمایی از شمایل شناسی تا ایدئولوژی» نوشته «بری کیت گرانت»، عصر روز گذشته، سه‌شنبه، 18 تیر با حضور احمد الستی و  حمید دهقان‌پور، منتقدان نشست، مهبود مهرنوش، دبیر برنامه و شیوا مقانلو، مترجم این اثر در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد.

دهقان‌پور در ابتدای نشست با اشاره به ترجمه این کتاب گفت: جای این کتاب بین آثار سینمایی خیلی خالی بود. به سرای اهل قلم پیشنهاد می‌کنم اگر قرار است کتابی نقد شود، یک نسخه از آن را به زبان اصلی در اختیار منتقد قرار دهند تا تطبیق صورت گیرد. به این تربیت منتقد می‌تواند برخی بخش‌های کتاب را به متن اصلی ارجاع دهد و براساس مقایسه، نظرش را درباره برگردان اثر به فارسی بیان کند.

وی در ادامه با اشاره به اشکالات ویراستاری این کتاب، اضافه کرد: نام هر فصل زیر عنوان‌هایی است که در فهرست کتاب نیامده است و استفاده از برخی واژه‌ها در ترجمه این اثر جای سوال دارد؛ البته هر قدر به پایان کتاب نزدیک می‌شویم، ترجمه روان‌تر می‌شود که این یکی از نکته‌های بارز ترجمه مقانلو است.

 نویسنده کتاب «سینمای مستند ایران و جهان» افزود: اگر در یک کتاب اصلی درباره یک شخصیت نظریه خاصی مطرح شده باشد، مترجم می‌تواند در زیرنویس به توضیح درباره آن بپردازد. برای مثال جایی درباره فیلم «پیروزی اراده» ساخته «لنی ریفنشتال» گفته شده است که این اثر یک فیلم تبلیغاتی است، اما نمی‌توان این نظریه را به صورت کلی قبول کرد؛ چرا که دست کم سه دیدگاه درباره این فیلم وجود دارد. برخی‌ها آن را یک مستند خبری، برخی مستند تبلیغاتی و گروهی هم آن را مستند هنری می‌دانند و برای ادعایشان دلایل متعددی دارند.

دهقان‌پور همچنین اظهار کرد: از آنجایی که این کارگردان مورد حمایت هیتلر بود، مستند پیروزی اراده مقابل دوربین قرار گرفت. ریفنشتال تنها دو فیلم در حوزه مستند دارد که «پیروزی اراده» و «المپیا» نام دارند. این فیلم‌ها به زعم بسیاری از کارشناسان جزو ده فیلم برتر سینمای مستند جهان به شمار می‌روند. بعد از شکست آلمان در جنگ جهانی دوم، کسی نتوانست کارگردان «پیروزی اراده» را متهم به ساختن فیلم تبلیغاتی برای هیتلر بکند.

نویسنده کتاب «روایت از کوروساوا» اضافه کرد: در آخر این اثر  ژانرهای سینمایی مشخص نمی‌شوند و نویسنده به گفته‌های نظریه‌پردازان بسنده کرده است. در واقع مخاطب نمی‌داند کدام یک از این تعاریف صحیح‌تر است. شاید تشخیص این مساله به عهده خواننده این اثر گذاشته شده است.

در ادامه نشست مقانلو به بیان دلایل ترجمه این کتاب پرداخت و اظهار کرد: تا چند سال پیش اغلب ترجمه‌های من در حوزه ادبیات داستانی بود و چند کتاب هم در حوزه فلسفه و هنر را به فارسی برگرداندم. از وقتی تدریس در دانشگاه را به صورت جدی آغاز کردم، دانشجویانم معمولا از من می‌پرسیدند که چرا در حوزه سینما ترجمه‌ای ندارم که حالت منبع داشته باشد. این وسوسه از چند سال پیش به سراغ من آمد.

مقانلو مهم‌ترین انگیزه‌اش را برای ترجمه یک اثر علاقه دانست و افزود: چه بخواهم برای نوجوانان کتابی فانتزی و تخیلی را ترجمه کنم و چه ترجمه کتابی آکادمیک و دانشگاهی را در نظر داشته باشم، باید آن اثر مورد علاقه‌ام باشد. این کتاب را هم دوست داشتم و به همین علت دست به ترجمه آن زدم.

این نویسنده و مترجم آثار داستانی و سینمایی از انتشار چاپ دوم کتاب «ژانرهای سینمایی/ از شمایل‌شناسی تا ایدئولوژی» در هفته بعد خبر داد و اضافه کرد: در نظر داشتم با حضور مسوولان این انتشارات، به اشتباهات نگارشی ترجمه کتاب هم اشاره‌ای داشته باشیم اما متاسفانه از طرف انتشارات بیدگل نماینده‌ای در جلسه حضور ندارد. ضمن این‌که معادل‌سازی لغات و اصطلاحات تخصصی، زمان زیادی را از من گرفت. به این دلیل که می‌خواستم هم یک معادل صحیح را بکار ببرم، جدا از این‌که خوانندگان ذهنشان تا چه اندازه با این واژه آشناست خواستم لغاتی دور از ذهن در ترجمه کتاب به کار نرود. به ویژه در زمینه نام فیلم‌ها با سرویراستار بخش سینمایی نشر بیدگل، صحبت‌های زیادی انجام دادم.

مقانلو با اشاره به این‌که آثار متعددی در کشورمان به عنوان منبع و مرجع برای اسامی فیلم‌ها وجود دارد، توضیح داد: متاسفانه نام بسیاری از فیلم‌ها در ایران به اشتباه جا افتاده است و بهتر است حالا که می‌خواهیم چند کتاب مرجع در این زمینه ترجمه کنیم، سراغ نام‌هایی برویم که هم مطئنیم صحیح‌اند، هم این‌که مردم بتوانند با چنین اسم‌هایی رابطه برقرار کنند. البته بعضی وقت‌ها نویسنده کتاب اصلی، خودش دست به واژه‌سازی می‌زند که این مساله کار را برای ما بسیار دشوار می‌کند.

مترجم کتاب «مطالعات سینمایی» خود را مترجمی وفادار به متن دانست و اضافه کرد: البته ملاک وفاداری من به متن، کلمه نیست، بلکه ملاک وفاداریم را در جمله و حتی پاراگراف می‌بینم. بنابراین معمولاً از نوشتن زیرنویس پرهیز می‌کنم. البته این حالت در ترجمه‌های داستانی من وجود ندارد و در آن‌ها از زیرنویس استفاده می‌کنم اما ترجیحم در ترجمه کتابی تحقیقی، به دلیل این‌که نویسنده را از خودم مسلط‌تر و با مطالعه‌تر در این حوزه می‌دانستم، بر این بود که تغییرات کمی در نظریات نویسنده بدهم.

وی درباره مبحث واژه‌شناسی، توضیح داد: بهتر است در جاهایی مترجمان برای ترجمه واژه‌های تخصصی به اجماع برسند و به ویژه وقتی مقوله تدریس پیش می‌آید، بهتر است ملاک مشخصی ارایه شود که بدانیم بحث ژانر در تعریف چیست. گمان می‌کنم برخی واژه‌ها از رویکردهای تازه نویسندگان کتاب‌های اصلی منشعب می‌شوند. به نظر می‌رسد این نویسندگان از دادن اطلاعات یک خطی و مشخص اجتناب می‌کنند. امکان دارد برای آثارشان پایانی باز در نظر بگیرند، یعنی چند نظریه را مطرح کنند و جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نهایی را به خواننده محول کنند. 

الستی، دیگر منتقد این جلسه، سخنانش را با توصیف ویژگی‌های نویسنده این اثر آغاز کرد و گفت: بری گرنت تنها صاحب نظری است که برای پرداختن به مقوله ژانرها از همه توانش بهره می‌گیرد. وی تقریبا درباره همه ژانرهای سینمایی مطلب نوشته است. ژانرهای موزیکال، گنکستری، موزیکال به اضافه یک مجموعه چهارجلدی با عنوان «فیلم، ژانر، خواننده» که از کامل‌ترین متون ژانرشناسی است ، آثار برجسته بری گرنت را تشکیل می‌دهند.

الستی انتخاب مقاله‌ها از سوی گرنت را بسیار سنجیده دانست و اضافه کرد: گرنت سراغ نویسندگان و محققان بسیار خوب و موفق حوزه سینما می‌رود. این نویسندگان با رویکردهای نوینی درباره ژانرهای سینمای مطلب می‌نویسند. مطالبی که در این مجموعه چهارجلدی جمع‌آوری شده‌اند هم بسیار کامل و جامعند، هرچند تعدادی از آن‌ها بسیار سنگین و ثقیلند اما جا دارد گاهی به ژانر با رویکردهای فرمالیستی، نشانه شناسی، ساختارگرایی، نئوفرمالیستی و فمنیستی پرداخت که این رویکردها در این کتاب‌ها به چشم می‌خورد.

وی طبقه‎‌بندی آثار گرنت را براساس ژانرها عنوان کرد و افزود: در آثار وی در توصیف هر ژانر سینمایی از چندین مقاله بهره گرفته شده است و بدون شک این مجموعه چهار جلدی، قطعی‌ترین متون زبان انگلیسی درباره ژانرشناسی به شمار می‌آیند.

استاد دانشگاه سینمای پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، درباره نوع نگارش این نویسنده، توضیح داد: نکته شایان توجه این است که هرگاه خود گرنت مقاله‌ای در حوزه ژانرشناسی می‌نویسد، زبان ساده‌ای را برای متنش انتخاب می‌کند . مثلاً در متن اصلی ژانرهای سینمایی مشاهده می‌کنیم که نویسنده می‌کوشد تا با فاصله گرفتن از نوع نگارش تخصصی، مطالبش را با زبان ساده و عامیانه بیان کند. به نظر می‌رسد کتاب «ژانرهای سینمایی/ از شمایل شناسی تا ایدئولوژی» کتابی برای همه از جمله علاقه‌مندان جدی سینما، همچنین دانشجویان و استادان سینما به رشته تحریر درآمده است. مقاله‌های این کتاب بسیار عالمانه انتخاب شده‌اند. 

الستی در ادامه سخنانش ترجمه مقانلو از کتاب بری کیت گرانت را برای تدریس به دانشجویان رشته‌های هنری و سینمایی، بسیار مناسب دانست و اظهار کرد: به یقین مطالعه این کتاب را به دانشجویان علاقه‌مند پیشنهاد خواهم کرد؛‌ چرا که این اثر می‌تواند مقدمه‌ای برای مطالعات ژانرشناسی آن‌ها باشد. ترجمه مقانلو به حدی سلیس و روان است که تصور نمی‌کنم، کسی در مطالعه آن با مشکل روبرو شود.

وی با تایید نظر دهقان‌پور درباره زیرفصل‌ها که باید به فرم دیگری در این کتاب صفحه‌بندی می‌شدند، گفت: یکی از اشکالات عمده‌‌ کتاب‌های حوزه سینما در کشورمان این است که وقتی نویسنده یا مترجم اثری را به ناشر می‌سپارد، دستش از آن کوتاه می‌شود اما پدیدآورنده یک اثر باید در مراحل مختلف انتشار با کتابش سر و کار داشته باشد و در ویراستاری، طراحی و صفحه‌بندی و حتی تعیین طرح جلد دخالت کند.

الستی همچنین با اشاره به بخشی از کتاب، تشریح کرد: در خلال سال‌های 1850 در آمریکا جریانی از شرق به غرب می‌رود. جریانی که در آن جمعیتی وسیعی برای کار از شرق به غرب این کشور می‌روند که ترجمه این جریان «زنان در محور غرب» است و سال 1951 فیلمی به این نام هم تولید می‌شود. داستان فیلم روایت زنانی است که به غرب برده می‌شوند تا با تعدادی از مردها ازدواج کنند. ترجمه این بخش از کتاب به گونه‌ای است که تعدادی از زنان به وسلیه قطار عرض آمریکا را می‌پیمایند؛ در حالی که این‌طور نیست و اصطلاح متن اصلی قطار نیست و منظور نویسنده کاروان ارابه‌ها بوده است.

وی تصریح کرد: ما هرگز قادر نیستیم نام برخی فیلم‌ها به دلیل چندمنظوره بودن آن‌ها به درستی ترجمه کنیم. برای مثال می‌توان به فیلم «Enemy mine» اشاره کرد. به نظر می‌رسد در ترجمه نام برخی از فیلم‌ها باید تجدید نظر شود. درباره بری گرنت این را هم باید بدانیم که دهه‌های گذشته آثار سینمایی در ایران بسیار محدود بود اما حدود سی سال است که نگاه‌ها به ژانرشناسی و مطالعات ژانری عوض شده و مباحث مدرنی به این مقوله راه پیدا کرده‌اند.

مقانلو در پایان نشست گفت: در نظر داشتیم وقتی نام یک فیلم را می‌آوریم، آوای انگلیسی آن هم به ذهن بیاید. به ویژه درباره «وست وارد» در جریان جزییات آن نبودیم اما می‌دانستیم که موجی بوده که تبدیل به یک شمایل شده است. اگر در چاپ دوم تصحیح شود به یقین در زیرنویس به آن خواهم پرداخت.

کتاب «ژانرهاي سينمايي؛ از شمايل شناسي تا ايدئولوژي» نوشته بري كيت گرانت و ترجمه شيوا مقانلو با شمارگان هزار و 100 نسخه، 179 صفحه و بهاي هشت هزار تومان بهار امسال (1392) از سوي انتشارات بيدگل روانه بازار نشر شده است.