به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، كتابخانه آستان قدس رضوي(ع) با فراز و فرودهاي گوناگون تاريخي در خراسان و مشهد مقدس پيوند خورده است. 

تاريخچه
نخستين بارقه پيدايش اين جلوه قدسي، ساليان بسيار دور در اثر خيرخواهي و ايمان راستين واقفان و اهدا‌‌كنندگان با اخلاص و بي‌نام و نشان بوده، سپس عواملي نظير روي آوردن طلاب علوم ديني مقيم شهر مشهد، زائران فاضل و دورانديش و بذل عنايت خادمان و شيفتگان بارگاه امام رضا(ع) موجبات رونق آن را فراهم كرد.

توجه جدي به جايگاه كتابخانه سبب شتاب در روند توسعه كتابخانه و اقبال روزافزون محققان و كتاب‌خوانان به مكان جديد شد، گرچه در طول ساليان بارها محل كتابخانه تغيير يافت؛ اما همواره در جوار مرقد مطهر ثامن الائمه(ع) و داخل حوزه اماكن متبركه قرار داشته است.

نخستين بناي جامع و مستقل كتابخانه در سال 1330 خورشيدي در ضلع شمال غربي رواق امام خميني (ره) گذاشته شد. سپس در سال 1356 به ساختمان جديد و وسيعي واقع در طبقه فوقاني موزه آستان قدس رضوي واقع در ضلع شرقي همان رواق انتقال يافت.

ساخت بناي باشكوه ساختمان كنوني نيز از سال 1360 خورشيدي آغاز شد كه در سال 1372 با مساحت 800/28 متر مربع زير بنا به پايان رسيد و از نيمه دوم سال 1373 مورد بهره‌برداري قرار گرفت. 

اين ساختمان عظيم در سالروز ميلاد فرخنده امام رضا(ع) مطابق با 22 فروردين سال 1374 شمسي طي مراسم با شكوهي به طور رسمي گشايش يافت.

انتشار كتاب‌هاي نفيس و تصحيح متون
کتاب‌های خطی و نفايس اداره مخطوطات مانند آيينه‌ای است که تصوير روشنی از هزاران سال تلاش فکری دانش‌پژوهان و هنرپروران اين مرز و بوم را در بردارد. قرآن‌های بسيار زيبا و کهن اين مجموعه عظيم هر کدام مبين شکوه ايثار و اخلاص دانش‌دوستان و هنرمندان است كه براي نسل‌های بعدی به يادگار گذاشته‌اند.

در ميان نسخه‌شناسان متأخر و معاصر بعضی از نسخه‌ها با نشان نفاست شناسانده می‌شوند که بيشتر متوجه خصيصه‌های هنری از جمله خط خوش، کاغذ خوش، قلم و انواع تذهيب و ترصيع و جلدهای هنری است.

تشخيص نفاست نسخه به دو گونه است، نخست از نظر ابعاد هنری و دوم از لحاظ کتاب‌شناسی، فوايد فرهنگی، اعتبار و صحت ضبط مندرجات آنها. همچنين به نسخه‌هایي نفيس يا نسخه‌های اصل گفته مي‌شود که به دست مؤلف کتابت شده‌اند و يا نسخه‌های پايه و معتبر که در ادوار مختلف نسخه‌نويسی فراهم آمده است. تشخيص نفاست نسخه از ديد هنري و از نظرگاه تصحيح و تحقيق با هم تفاوت دارد؛ چرا كه نسخه نفيس از نظر هنری به نسخه خوش خط، مذهب، مجلد به جلدهای زرين گفته مي‌شود، و از نظر تصحيح و تحقيق نسخه‌اي است كه به نسخه اصل نزديك باشد.

گنجينه كتاب‌هاي چاپي در بخش كتاب‌هاي چاپي گنجينه رضوي، ميليون‌ها جلد كتاب چاپي در كتابخانه مركزي و كتابخانه‌هاي وابسته وجود دارد كه دامنه زباني مجموعه موجود به زبان‌هاي فارسي و عربي، انگليسي، فرانسه، آشوري، آلبانيايي، آلماني، اتريشي، اردو، ارمني، ازبكي، اسپانيولي، اسپرانتو، اوگانديايي، اويغوري، ايتاليايي، بلتي، بلغاري، بلوچي، بنگالي، بوسنيايي، پرتغالي، پشتو، تاجيكي، تانزانيايي، تركي استانبولي، تركي آذري، تركي تاتاري، تركي قزاقي، چك و اسلواكي، چيني، دانماركي، روسي، رومانيايي، ژاپني، سانسكريت، سندي، سواحلي سوئدي، سيلاني، شونا، عبري، فلاماندي، فنلاندي، فيليپيني، كرواتي، كره‌اي، گجراتي، گرجي، لاتين، لهستاني، مالائي (اندونزيايي)، مجاري، نروژي، هلندي، هندي، يوگسلاويايي و يوناني است كه بسيار مورد اقبال پژوهشگران است.

مجموعه قرآن‌هاي نفيس
در كتابخانه مركزي تعداد بسياري قرآن مجيد به زبان عربي، فارسي و به زبان‌هاي مختلف شامل انگليسي، فرانسه، آلماني، بلغاري، روسي، سوئدي و... وجود دارد. قديمي‌ترين قرآن چاپ سنگي به خط محمدحسين اصفهاني چاپ تبريز به سال 1254 ه.ق است كه توسط محمدشاه قاجار به اين كتابخانه وقف شده است. قديمي‌ترين قرآن نسخه چاپ سربي نيز چاپ انتشارات ميرزا زين‌العابدين است كه در سال 1247 ه.ق به زيور طبع آراسته شده. همچنين نفيس‌ترين قرآن‌ها از نظر قاب، خط و نوع چاپ و ... در اين مجموعه وجود دارد.

كتاب‌هاي چاپ سنگي
اين مجموعه كتاب‌هاي چاپ سنگي در موضوعات مختلف به زبان فارسي و عربي و دامنه موضوعي اين كتاب‌ها به ترتيب شامل دين، ادبيات، تاريخ، زبان و موضوعات ديگر است. كليه منابع موجود چاپ سنگي سازماندهي شده و براي جست‌وجوي اطلاعات اين كتاب‌ها مي‌توان به فهرستگان پيوسته كتابخانه و پايگاه كتاب‌ها مراجعه كرد.

نسخه‌هاي خطي؛ به قدمت تاريخ
در بخش قديمي‌ترين نسخه‌هاي خطي، كتاب‌هاي منحصر به‌فردي نگهداري مي‌شود كه از آن جمله‌اند: "شرح ديوان تميم‌بن مقبل" از شعراي مخضر (=سبز از القاب شعرا) كتابت شده در تاريخ 380 ه.ق، "مختصر كتاب‌العين در علم لغت" نگارش يافته به خط نسخ كهن (اثر طبع خليل‌بن احمد و تلخيص شده توسط ابوبكر محمدبن حسن زبيدي)، صحیفه کامله سجادیه از علی‌بن الحسین(ع)، به خط حسن‌بن ابراهیم‌بن الزامی و نگارش يافته در شوال 417 ه.ق، "نهج‌البلاغه"، نگارش يافته توسط محمدبن احمد النقیب در تاریخ 544 ه.ق، "راه‌هایی که به مدینه منتهی می‌شود" در ذکر وضع مسجد رسول خدا(ص) با برخی از توقیعات رسول اکرم(ص) و روایاتی از رجال حدیث نواحی مذکور كه در حدود قرن پنجم هجری كتابت شده است.

نوادر و عجايب مخزن کتاب‌هاي خطی 
دانه برنج منقوش به آیه شریفه آیه الکرسی به خط شفاف «رقم فضل الرحمن دهلوی» کار ذاکر حسین دهلوی، اهدايي دکتر خواجه پیری، دانه برنج منقوش به سوره مبارکه توحید، زيارت عاشورا به خط ناخني كه این نسخه را عبدالوهاب‌بن شیخ محمد مؤمن شیرازی به خط نسخ و نستعلیق با ناخن نوشته است، 57 ورق از قرآن به ابعاد 101×177 به خط بایسنقربن شاهرخ گورکانی نوه گوهرشاد خاتون روی کاغذ خانبالغ (نفيس‌ترين كاغذ آن روزگار) قرآن به قطع خیلی کوچک (احتمالاً با استفاده از موی دم اسب نوشته شده است.)، تفسیر كامل و بی‌نقطه قرآن مجيد، معروف به "سواطع الالهام"، تألیف ابوالفیض‌بن مبارک فیضی، کتاب لاتین چاپ قديم، شرحی بر یکی از اناجیل که در زمان گوتنبرگ مخترع چاپ، به طبع رسيده (اين کتاب در سال 1956 میلادی به مبلغ پنج هزار و چهارصد فرانک توسط سید جلال تهرانی در بلژیک خریداری و در سال 1361 به اين کتابخانه  اهدا شده است.)، قرآن خطی11 سطری، اين اثر به گونه‌ای تحریر شده که در تمام صفحات حرف اول از سطر اول با حرف اول از سطر آخر مطابقت دارد و به همین ترتیب از سطرهای دوم تا پنجم با حرف اول از سطرهای هفتم تا دهم مطابقت دارد و سطر ششم در تمام صفحات منفرد است.

نفيس‌ترين نسخه‌هاي خطي  
در بخش نفيس‌ترين نسخه‌هاي خطي، مجموعه‌اي شامل هشت رساله، تمهيد في‌الاصول، اصول كافي، تفسير ابوالفتوح رازي، صحيفه سجاديه، اخوان‌الصفا و خلان‌الوفا، ديوان حافظ، مجموعه زيارات و ادعيه، نهج‌البلاغه، زاد المعاد، روح‌الارواح، شرح التلويحات، رياض العارفين، نفس ناطقه انسان، شرح الاعمال الهندسيه، تحرير اقليدس، كليات سعدي، دره التاج، مفيد الخاص في علم الخواص، تهذيب اللغه گردآمده است.

گنجينه قرآن‌هاي خطي
يكي از نوادر و گنجينه‌هاي ارزشمند اداره مخطوطات، قرآن‌هاي خطي است كه با داشتن آثار نفيس و ارزنده به ويژه قرآن‌هاي منسوب به ائمه معصوم(ع)، اعتبار ممتازي در بين كتابخانه‌هاي معتبر جهان كسب كرده است. قرآن به خط كوفي، از ابتداي سوره هود تا پايان سوره كهف كه بر پوست آهو نوشته شده، قرآن به خط كوفي ـ منسوب به امام حسن مجتبي (ع) ـ نوشته شده بر پوست آهو كه از ابتداي آيه 29 سوره نساء، تا آيه 146 اين سوره را در برمي‌گيرد، قرآن به خط خوش ملاعلي بروجردي كه از نظر هنر تذهيب، دقت، ظرافت و پركاري يكي از نفيس‌ترين و بهترين نسخه‌هاي قرآن‌هاي از جمله اين نفايس است.

دست‌نوشته‌هاي ائمه معصوم(ع)
در بخش دست‌نوشته‌هاي ائمه معصوم(ع) مي‌توان خط منسوب به حضرت علی‌بن ابی‌طالب (ع) را مشاهده كرد. همچنين خط منسوب به حضرت حسن‌بن علی(ع)، خط منسوب به حضرت علی‌بن الحسین (ع) و خط منسوب به امام موسی کاظم (ع) بركت اين بخش را افزون كرده است.  

تجلي‌گاه آثار هنري 
اين مجموعه شامل آثار نفيس و ارزشمند هنري همچون نقاشي، مينياتور، تذهيب، آثار خوشنويسان بزرگ و كتاب‌هاي مصور درباره شهرها، آثار باستاني و آثار هنري ايراني و اسلامي به زبان فارسي و انگليسي است كه علاقه‌مندان به اين مجموعه‌ها و آثار هنري مي‌توانند از اين كتاب‌ها ديدن كنند.

منابع مرجع
واژه‌نامه‌ها، دانشنامه‌ها، راهنماها، فرهنگ‌هاي جغرافيايي، كتاب‌شناسي‌ها، فهرست‌ها، سرگذشت نامه‌ها و... مجموعه كتاب‌هاي مرجع كتابخانه را شكل داده‌اند. عمده اين آثار به زبان فارسي، عربي، انگليسي و فرانسه هستند كه به صورت جداگانه در تالار مرجع نگهداري مي‌شوند. 

نمايه مطبوعات 
آيينه غيب نما، اختر، ادب، اطلاع، ايران، تمدن، جارچي ملت، حبل‌المتين، خراسان، دولت عليه ايران، شرف، صور اسرافيل، قانون، "مرآت‌السفر، مفتاح الظفر"، نامه فرهنگ، نوبهار، نيراعظم، وقايع اتفاقيه از جمله روزنامه‌هايي است كه در كتابخانه مركزي آستان قدس رضوي نگهداري مي‌شود.

پايان‌نامه‌ها
پايان نامه‌ها و رساله‌ها از منابع مهم اطلاعاتي و پژوهشي به شمار مي‌روند كه با تلاش و كوشش دانشجويان و طلاب در پايان تحصيلات با ضوابط علمي و استاندارد زير نظر اساتيد راهنما و مشاور پديد مي‌آيند. از آنجا كه اين منابع مانند كتاب با شمارگان بالا چاپ و منتشر نمي‌شوند، كمياب و منحصر به فردند، لذا به دليل اهميت و به منظور اشاعه اطلاعات پايان نامه‌ها و دسترسي هرچه سريع‌تر و آسان‌تر محققان و پژوهشگران به آنها، مكاني ويژه در تالار محققان به اين منابع اختصاص يافته كه عنوان پايان نامه در موضوعات مختلف بر اساس رده بندي ده دهي (ديويي) منظم شده است.

منابع الكترونيكي
امروزه با گرايش كتابخانه‌ها و مراكز فرهنگي و اطلاع‌رساني به سوي منابع الكترونيكي، كتابخانه مركزي آستان قدس رضوي نيز انواع لوح فشرده شامل پايگاه اطلاعات، منابع مرجع و دايره‌المعارف‌هاي چندرسانه‌اي، منابع ايران‌شناسي، منابع علوم اسلامي و قرآني و منابع آموزشي به زبان‌هاي فارسي، عربي و انگليسي را در كتابخانه مركزي نگهداري كرده است كه مخاطبان مي‌توانند براي دسترسي به اطلاعات بيشتر به فهرستگان پيوسته كتابخانه پايگاه منابع الكترونيكي مراجعه كنند.

همچنين اطلاعات كتاب‌شناختي كليه منابع خطي و چاپي موجود در اين كتابخانه در زمينه‌هاي قرآني در كتابخانه تخصصي الكترونيكي قرآن كريم مهياست و علاقه‌مندان مي‌توانند اطلاعات مورد نياز خود را از طريق نرم افزار جامع كتابخانه مركزي آستان قدس رضوي دريافت كنند.

تاريخ شفاهي
با توجه به اهميت روز افزون نقش تاريخ شفاهي در تحقيقات تاريخي با هدف جمع‌آوري، نگهداري و طبقه‌بندي خاطرات شفاهي مربوط به آستان قدس، آرشيو تاريخ شفاهي به سال 1376 در اداره اسناد تاسيس شد. رسالت آرشيو تاريخ شفاهي ساماندهي اطلاعات جمع‌آوري شده در چارچوب آيين‌نامه و در راستاي اطلاع رساني، خدمات دهي، و انتقال آن به نسل‌هاي آينده است.

كتابخانه تخصصي و تاريخي آستان قدس رضوي در مشهد -حرم مطهر- بست شيخ طوسي واقع شده و در طول هفته (با هماهنگي) پذيراي مراجعه‌كنندگان است.

نشاني وب‌سايت كتابخانه تخصصي آستان قدس رضوي(ع):
www.aqlibrary.ir
تلفن روابط عمومي: 2219553- 0511