به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، آیین افتتاحیه نخستین کنگره شعر آیینی شفق صبح امروز (20 آذر) از ساعت10 و 30 دقیقه در تالار سوره حوزه هنری با حضور جمعی از شاعران آیینی سرا و علاقه‌مندان این حوزه برگزار شد.

این آیین پس از تلاوت آیاتی چند از قرآن کریم، پخش سرود جمهوری اسلامی ایران و پخش مستندی درباره آیت‌الله محمدحسین بهجتی (شفق) آغاز شد. این مراسم به دلیل همزمانی با مراسم تشییع پیکر خلیل عمرانی، شاعر با یک ساعت تاخیر برگزار شد.

شعر هویت است 
در آغاز محسن مومنی‌شریف، رییس حوزه هنری گفت: اگر معارف قرآنی، دینی و تعالیم اهل بیت(ع) از شعر فارسی برداشته شود، چیزی در خور و با ارزش باقی نخواهد ماند. شعر فارسی از مرزهای ما فراتر رفته و شعر ما هویت ماست، چرا که از معارف دینی سرچشمه می‌گیرد.

وی در ادامه اشاره‌ای به درگذشت خلیل عمرانی کرد و توضیح داد: این شاعر از مدافعان شعر دفاع مقدس و شعر آیینی بوده است و همواره برای تربیت شاعران در مراکز دوردست نیز انجمن‌های شعری را تشکیل می‌داده است.

مومنی‌شریف در بخش دیگر سخنانش به ابعاد و وجوه مختلف شخصیت آیت‌الله بهجتی پرداخت و اظهار کرد: از شخصیت فقهی، عرفانی و فلسفی آیت‌الله بهجتی اطلاع چندانی نداریم، اما برپایی چنین بزرگداشت‌ها یا کنگره‌هایی به نام ایشان می‌تواند در معرفی‌شان موثر باشد.

وی افزود: ایشان از نخستین شاعران انقلاب بوده که پیش از 15 خرداد برای انقلاب و امام خمینی شعر سروده است.

رییس حوزه هنری در ادامه به آشنایی و دوستی آیت‌الله بهجتی با مقام معظم رهبری اشاره و در این زمینه خاطره‌ای را از دیدار با آیت‌الله بهجتی مطرح کرد.

قدردانی از سنگری و گرمارودی 
در ادامه برنامه محمدعلی مجاهدی، دبیر هنری این گنگره گزارشی از آثار رسیده به دبیرخانه و بخش‌های مختلف آن ارایه کرد و گفت: طی ماه‌های گذشته و انتشار فراخوان این کنگره آثار متعددی از شاعران و پژوهشگران به دبیرخانه کنگره ارسال شد، البته در حوزه شعر آیینی تنها گونه شعر ولایی در نظر گرفته شده بود.

وی توضیح داد: شعر ولایی زیرمجموعه‌های متعددی چون شعر نبوی، شعر علوی، شعر فاطمی، شعر مهدوی، شاعر عاشورایی و شعر بقیع را شامل می‌شود و هر یک از این شاخه‌ها نیز زیر مجموعه‌های محدودتری دارند. برای مثال در شعر مهدوی شاخه‌هایی چون فرج، انتظار و ظهور مطرح است. دو بخش دیگر این کنگره به شعر کودک با مضامین آیینی و جایگاه و منزلت ادبی آیت‌الله بهجتی اختصاص دارد.

مجاهدی درباره تعداد آثار رسیده به دبیرخانه این کنگره گفت: 81 اثر در بخش شعر نبوی، 115 اثر در زمینه شعر علوی و غدیر، 112 اثر برای شعر فاطمی، 92 اثر درباره ائمه‌اطهار(ع)، 254 اثر در حوزه شعر مهدوی، 134 اثر با موضوع شعر رضوی، 293 اثر با موضوع شعر عاشورایی و 85 اثر در حوزه شعر کودک با موضوع آیینی به دبیرخانه این کنگره رسید.

وی افزود: همچنین در حوزه تحقیق و پژوهش شعر و ادب آیینی 12 اثر و در حوزه پژوهش و بررسی جایگاه ادبی آیت‌الله بهجتی پنج اثر به دبیرخانه رسیده است.

دبیر هنری کنگره شعر «شفق» درباره برگزیدگان این کنگره اظهار کرد: در این کنگره برگزیدگان به عنوان نفر اول تا سوم معرفی نمی‌شوند، بلکه در حوزه شعر به‌طور کلی 14 شاعر و در حوزه شعر کودک سه شاعر به عنوان برگزیده انتخاب شده‌اند؛ البته درباره هر شاعر تنها یک اثر ویژه مدنظر هیات داوران بوده است.

وی یادآور شد: در بخش تحقیق و پژوهش نیز پنج اثر به‌طور کلی به عنوان برگزیده انتخاب شد و از آن‌جا که آثار بخش پژوهش از نظر کیفی چندان قابل قبول نبودند، برای پرکردن این خلا از دو چهره سرشناس این حوزه یعنی محمدرضا سنگری، در حوزه پژوهش ادب آیینی معاصر و علی موسوی‌گرمارودی، در حوزه شعر عاشورایی، قدردانی می‌شود.

مجاهدی در پایان گفت: برپایی نمایشگاه خوشنویسی از اشعار استاد شفق در گالری سوره، چاپ ویژه‌نامه‌ 16 صفحه‌ای درباره این کنگره و آیت‌الله بهجتی و چاپ دو کتاب از آثار آیت‌الله بهجتی با عنوان‌های «سرچشمه خورشید» و «بارش نور» از دیگر اقداماتی است که همزمان با این کنگره صورت گرفته است.
در ادامه این برنامه سیدحسن مبارز، از برگزیدگان بخش پژوهش به ارایه مختصر مقاله برگزیده‌اش با عنوان «بررسی و نقد محتوایی شعر آیینی با رویکرد معرفت‌شناسی» پرداخت.

بخش بعدی این مراسم به برپایی میزگرد تخصصی شعر با حضورمحمد زمانی، محمدعلی مجاهدی، علی موسوی‌گرمارودی، محمدرضا سنگری و قربان ولیئی، اختصاص داشت.

قلمرو وسیع شعر آیینی 
در آغاز این میزگرد مجاهدی با تاکید بر اهمیت آشنایی شاعران جوان با دغدغه‌های جدی عرصه شعر آیینی معاصر و به‌ویژه شعر ولایی، تعریفی از قلمرو شعر آیینی ارایه کرد و گفت: در تعریف شعر آیینی هر مقوله‌ای که به نحوی متاثر از منابع وحیانی، تعالیم قرآنی و آموزه‌های روایی و منابع متقن تاریخی اسلام باشد،می‌تواند به عنوان شهروند اصیل شعر آیینی در این قلمرو شناخته شود.

وی ادامه داد: این قلمرو بسیار گسترده و وسیع است و تمام مولفه‌های حکمی، اخلاقی، توحیدی، فقهی، عرفانی، جهان‌بینی، جهاد، شهادت، ایثار، قیامت و حتی اعتراض را نیز شامل می‌شود. یک گوشه از این قلمرو وسیع به شعر ولایی یا شعر اهل بیت (ع) اختصاص دارد، اما شعر آیینی مترادف با شعر اهل بیت(ع) نیست.

وی در پایان افزود: اگر با این نگاه به پیشینه مکتوب شعر فارسی بنگریم، حدود 75 درصد از آثار منظوم فارسی در این حوزه قرار می‌گیرند که حجم قابل توجهی دارند.

در شعر آیینی غلو نکنیم
گرمارودی دیگر سخنران این میزگرد نیز به موضوع آسیب‌شناسی شعر آیینی اشاره کرد و گفت: دو مهلکه در شعر آیینی وجود دارد که باید شاعران جوان را از آن‌ها مصون بداریم. یکی از آن‌ها غلو است که متاسفانه برخی از شاعران هنگامی‌که در سرازیری شعر می‌افتند، به آن دچار می‌شوند. برای مثال وقتی شاعری می‌گوید «فاش می‌گویم زینب‌الهی شدم» این تعبیر از سوی ائمه نیز مورد نفرت است.

وی ادامه داد: یکی از دلایل ارادت ما به ائمه این است که آنان توحید را به خوبی به ما آموخته‌اند. به‌کارگیری چنین مضامینی در شعر بهانه‌های بی‌جا به دست دشمنان می‌دهد و در ارتباط با اعتقادات ما نیز حتی اگر از جهل و نادانی ما باشد، بازهم نفرت‌انگیز و در حقیقت شرک است.

این شاعر تاکید کرد: شاعران باید توجه داشته باشند که در شعر آیینی به اشتباه از صنعت مبالغه به غلو نرسند.

وی در ادامه توضیح داد: این موضوع که چگونه باید درباره ائمه اطهار (ع) صحبت کرد و حرمت آن‌ها را نگاه داشت نیز اهمیت بسزایی دارد. برای مثال هنگامی‌که می‌خواهند حضرت زینب (س) را توصیف کنند و این توصیف با اظهار عاطفه همراه باشد، تعبیرهای ناشایسته‌ای چون «زینب ستم‌کش» را به‌کار می‌برند. این تعبیر درباره شخصیتی که مجمسه حماسه بوده، بسیار نابه‌جا است.

گرمارودی در پایان یادآور شد: گاهی استفاده از چنین تعبیرهایی سبب می‌شود که شان ائمه اطهار (ع) رعایت نشود و حتی دیده می‌شود که شاعران از تعبیرهایی که برای دوستان و هم‌کلاسی‌های خود یا معشوق زمینی به‌کار می‌برند، در چنین سروده‌هایی نیز استفاده می‌کنند.

ابهام در شعر آیینی!
سنگری دیگر سخنران این میزگرد در آغاز سخنانش گفت: به نظر من حوزه شعر آیینی و ادبیات آیینی سخت در ابهام است؛ چراکه کرانه‌مند نیست و کرانه‌های این نوع شعر مشخص و روشن نشده است. به‌طورکلی باید دید شعر آیینی و حتی آیین چیست و اگر شاعری برای آیین‌های محلی، سنتی یا قومی شعر بسراید هم در این حوزه جای می‌گیرد یا خیر.همچنین به این نکته که شعر آیینی دینی با شعر آیینی چه تفاوتی دارد و نیز به شعر ستایشی و نیایشی توجه شود؛ اما متاسفانه شعر نیایشی در این حوزه در نظر گرفته نمی‌شود.

این پژوهشگر اظهار کرد: پس از انقلاب اسلامی در زمینه شعر نیایشی آثار اندکی داشته‌ایم؛ درحالی‌که نیایش نیز آیین است.

وی در ادامه یکی از ویژگی‌های شعر آیینی را معرفی کرد و گفت: محفلی و مجلسی بودن این نوع شعر را یکی از شاخصه‌ها آن می‌دانم. در حوزه شعر ستایشی نیز باید قلمروهای ستایش را مشخص کرد.

سنگری در پایان یادآور شد: اگر حوزه‌های حکمی و تعلیمی را جزو حوزه شعر آیینی بدانیم، آن‌گاه باید دید چه چیزی در این حوزه نیست؛ چراکه تعیین حد و مرز برای تعریف‌ مسایل مختلف ضروری است. 

مجاهدی در پاسخ به این گفته سنگری اظهار کرد: شاید نخستین فردی که مرتکب این اشتباه شد، من بوده‌ام که شعر آيینی را باب کرده‌ام، اما آیین، مذهب و دین بیش از 9 معنای مشترک دارند. به دلیل همان معانی مشترک در تعریف شعر آیینی دیگر وارد مقوله‌های ملی و قومی نمی‌شویم.

ولیئی آخرین سخنران این میزگرد بود. وی گفت: نامگذاری ژانرها و انواع ادبی مبانی علمی دارد. نامگذاری شعر آیینی علت روان‌شناختی و اجتماعی نیز می‌تواند داشته باشد اما معتقدم یکی از دلایل، نوجویی و تازه‌گرایی‌ها بوده است.

وی در ادامه توضیح داد: در بررسی شعر دینی و معنوی و حتی گونه تعلیمی، علتی که از کاویدن شعرهای سروده شده بدست می‌آید، نگرش حداقلی به شعر دینی و معنوی است.

این شاعر با تاکید بر این موضوع که شعر متافیزیک است اظهار کرد: به ندرت می‌توان در شاهکارهای ادبی جهان شعری یافت که رایحه معنوی نداشته باشد. شعر با متافیزیک نزدیکی بسیاری دارد. برهمین اساس محدود کردن آن به شعر اهل بیت گویا چون موضوع محدود بوده، چنین نامگذاری را می‌طلبیده است.

وی در بخش دیگر سخنانش به این مساله اشاره کرد که چگونه شاعری می‌تواند تعداد زیادی شعر برای ائمه‌اطهار (ع) داشته باشد اما شعر توحیدی نسراید؛ چراکه مبنای حرکت دینی شعر توحیدی است.

ولیئی در ادامه تاکید کرد: نظریه مخاطب فرضی در شعر اهمیت بسزایی دارد. معتقدم مخاطب فرضی شاهکارهای ادبی جهان انسان است. در شعر آیینی نیز مخاطب فرضی را باید انسانی دانست که تشنه توحید و ارتباط با خداوند است.

وی در پایان اظهار کرد: بحث دیگر تجربه معرفتی، شعر دینی است؛ چراکه شعر صورت‌نگار یا واقعه‌نگار از عهده همگان برمی‌آید. اگر تجربه معرفتی در معنای حقیقی‌اش برای شاعری اتفاق افتد، شعر او معنوی خواهد بود و به‌نظر من جامعه ما تشنه شعر معرفتی و اخلاقی است.

پس از پایان این میزگرد، دو کتاب «در ساحت شفق» (یادنامه‌ای در رحلت آیت‌الله محمدحسین بهجتی (شفق)) و «در سوگ فضیلت» (یادنامه)، چاپ دوم مجموعه اشعار آیت‌الله بهجتی با عنوان «بارش نور» و «سرچشمه خورشید» (مجموعه شعر) در برنامه ارایه شد. 

اسامی برگزیدگان این جشنواره که در بخش دوم برنامه‌ها اعلام شد، به شرح زیرند:

بخش شعر ائمه اطهار(ع): سیدمحمدرضا شرافت از قم
بخش شعر رضوی: علیرضا قنبری از تهران
بخش شعر عاشورایی: عارفه دهقانی از تهران، علیرضا رجب‌علیزاده‌كاشانی از اصفهان، محمدحسین انصاری‌نژاد از هرمزگان، اسماعیل محمدپور از گیلان، مجتبی صفدری‌تمرین از البرز و محمدرضا محسنی‌وادقانی از اصفهان
بخش شعر کودک با مضامین آیینی: علی سلیمانی از همدان و مهدی مردانی از قزوین
بخش شعر فاطمی: صالح دروند از بوشهر و علی فردوسی از اصفهان
بخش شعر مهدوی و انتظار: عالیه مهرابی از یزد
بخش شعر نبوی: محمدجواد شاهمرادی و محمدرضا طهماسبی از تهران
بخش تحقیق و پژوهش: سیدحسن مبارز از خراسان رضوی، فاطمه تسلیم‌جهرمی از استان فارس، آرش پورعلیزاده از گیلان، مریم معتمدی‌راد و عباس احمدی از قم

برنامه‌های این کنگره فردا (21 آذر) در قم ادامه می‌یابد و آیین اختتامیه نخستین «کنگره شعر آیینی شفق» از ساعت 18 در تالار همایش‌های بین‌المللی دفتر تبلیغات اسلامی قم برگزار می‌شود.