به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست بررسی اقتباس سینمایی از رمان «خوشه‌های خشم» نوشته جان اشتاین بک، عصر دیروز سه‌شنبه 14 آذر با حضور مسعود فراستی در سرای داستان بنیاد ادبیات داستانی برگزار شد. 

مسعود فراستی در ابتدای نشست گفت که رمان خوشه‌های خشم را مدتها قبل خوانده و برای این نشست شروع به دوباره خواندن آن کرده، اما تنها توانسته 150 صفحه از رمان را بخواند. فراستی از حاضرانی که رمان را خوانده بودند، درخواست کمک کرد. 

اما در ادامه نشست فراستی در بخشی از سخنان خود گفت: رمان جان اشتاین‌بک یکی از کتاب‌های مهم در تاریخ آمریکاست که به خوبی بحران‌های اجتماعی اوایل قرن بیستم را ترسیم می‌کند. نویسنده در این رمان بیان می‌کند که چگونه ابزار مدرن می‌تواند با کار یک کارگر، مزرعه دار و... در تعارض قرار گیرد. یعنی تراکتور که وارد کشاورزی می‌شود برابر با بیکار شدن 10 نفر کارگر است. 

وی افزود: اشتاین‌بک با کوبیدن عنصر تراکتور به عنوان نماد دنیای مدرن، یک تفکر روبه عقب دارد. این مانند تفکر جلال آل احمد در کتاب «غرب‌زدگی» است. «غرب‌زدگی» با این که کتاب خوب و مهمی است، اما به کوبیدن ماشین به عنوان نماد مدرنیته می‌پردازد، در صورتی که این اشتباه است. ما باید ماشین را در خدمت خود دربیاوریم و نه آن‌که آن‌را بکوبیم. 

این منتقد سینما در ادامه با اشاره به عالی بودن قدرت فضاسازی اشتاین‌بک در رمان «خوشه‌های خشم»، گفت: تفاوت اساسی بین رمان و فیلم در این است که فیلم جان فورد اساسا بر خانواده در حال فروپاشیِ حاصل از بحران استوار است، اما رمان اشتاین‌بک این‌گونه نیست. اقتباس جان فورد از این رمان یک اقتباس استادانه در تاریخ سینماست و فیلم در مواردی به مراتب بهتر از رمان است. 

فراستی گفت: جان فورد انتخاب بازیگران را بسیار عالی انجام داده است و بر این اساس می‌توان گفت بازیگرها در فیلم بسیار بهتر و عالی‌تر از شخصیت پردازی جان اشتاین‌بک هستند، به ویژه شخصیت مادر فیلم. من در کل تاریخ سینما هیچ کاراکتر مادری را به این خوبی ندیده‌ام.
 
گردآورنده کتاب «اسطوره جان فورد» در ادامه با بیان این نکته که شخصیت مادر فیلم خوشه‌های خشم انگار یک شخصیت ایرانی است، گفت: من شخصیت مادر این فیلم آمریکایی را کاملا می‌فهمم، اما شخصیت مادر فیلم‌های ایرانی را خیر. این شخصیت مادر یکی از عجیب‌ترین شخصیت‌های سینمای کلاسیک است. 

فراستی در ادامه به قدرت شخصیت‌پردازی جان فورد اشاره کرد و گفت: جان فورد اجزای این شخصیت مادر را آن‌قدر درست در می‌آورد که مخاطبان با هر ملیتی می‌توانند آن‌را درک کنند. این مادر، مادر خاصی است. من شخصیت مادر در فیلم مرحوم علی حاتمی را نمی‌فهمم. این فیلم علیرغم این‌که ادعا دارد ادای دین به تمام مادران است و کاراکتر این این فیلم یک مادر عام است، ارتباط چندانی به مادر ایرانی ندارد. در سینما هرچه خاص‌تر بیافرینیم به عام نزدیک می‌شویم و این مساله را فیلمسازان ایرانی مثل علی حاتمی و رضا میرکریمی در فیلم «یک حبه قند» متوجه نشده‌اند، اما جان فورد این مساله را عالی فهمیده و درک کرده است. 

وی افزود: شخصیت مادر در کتاب با وجود توصیفات دقیقی که اشتاین‌بک از او به دست داده، خاص نیست. جان فورد این کاراکتر را آن‌قدر زیبا و خاص می‌آفریند که به مادر عام و حتی مادر من و شما مخاطبان حاضر در جلسه نزدیک می‌شود. به نظر من بهترین مادر سینما را جان فورد در «خوشه‌های خشم» ساخته است. 

فراستی در ادامه با بیان این نکته که خوشه‌های خشم یکی از عمیق‌ترین فیلم‌ها درباره خانواده است، گفت: ما در ایران بسیار احتیاج داریم تا یک فیلم خوب درباره خانواده بسازیم. نشان دادن خانواده و احترامات خانوادگی در این فیلم بیانگر آن است که جان فورد به شدت بر اخلاقیات سنتی تاکید دارد، با این وجود او برعکس اشتاین‌بک مخالف مدرنیته نیست. فورد تنها فیلمسازی است که سنت و مدرنیته را با هم دارد. 

وی در ادامه به پایان تلخ فیلم اشاره کرد و گفت: کتاب و فیلم هر دو تلخ هستند، اما تلخی کتاب جانکاه است و آدم را از قدرت می‌اندازد، اما تلخی فیلم یک تلخی فعال است و مخاطب را از قدرت زندگی نمی‌اندازد. اشتاین‌بک در این کتاب یک تمایلات مارکسیستی دارد و به همین دلیل است که سرمایه‌داری و مدرنیته را به شدت می‌کوبد، اما فورد به هیچ عنوان مارکسیست نیست. 

فراستی در پایان با انتقاد از نفی و کوبیدن هالیوود در ایران گفت: در کتاب‌های تحلیل فیلم در ایران و بسیاری از نوشتارها معمولا هالیوود را نفی و می‌کوبند. هالیوود به هیچ عنوان آن‌چیزی نیست که ما در ایران می‌شناسیم. در هالیوود فیلم‌های خوب بسیاری مانند این فیلم ساخته شده است. 

«خوشه‌های خشم» برای نخستین بار در ایران با ترجمه مشترک شاهرخ مسکوب و عبدالرحیم احمدی در سال 1328 از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شد. 

فیلم خوشه‌های خشم محصول سال 1940 به کارگردانی جان فورد است. در این فیلم بازیگرانی چون هنری فوندا، جين دارول و جان كارادين بازی می‌کنند. فیلمنامه‌نویس این اثر ناتالی جانسون است.