به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، همایش بین‌المللی «هزارمین سال سرایش شاهنامه فردوسی» به کوشش معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی صبح امروز (2 آذر) از ساعت 9 صبح در سالن همایش‌های مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی با حضور استادان و شاهنامه‌پژوهان ایرانی و غیر ایرانی آغاز شد.

در نخستین بخش علمی این همایش، فتح‌الله مجتبایی، محمدرضا راشدمحصل و آنا کراسنوولسکا به عنوان اعضای هیات رییسه حضور داشتند.

در این بخش سه سخنرانی علمی پیرامون موضوعات «سه حماسه بزرگ در سه زبان: هومر، ویرژیل، فردوسی»، «اسطوره آسمان‌پیمایی کیکاووس» و «شاهنامه و ادبیات فارسی میانه» به ترتیب از سوی فتح‌الله مجتبایی، ابوالقاسم اسماعیل‌پور و کارلو چرتی، از ایتالیا ارایه شد.

نقش حماسه‌های بزرگ در تکوین ملت‌ها 

مجتبایی در ارایه مقاله «سه حماسه بزرگ در سه زبان: هومر، ویرژیل، فردوسی» با تاکید بر تاثیر حماسه‌های بزرگ در تکوین و تشکیل ملیت‌ها بزرگ گفت: حماسه‌های ایلیاد و ادیسه در تمدن یونان، انه‌اید در تمدن رم و شاهنامه در تمدن ایران نقش داشته‌اند. برهمین اساس می‌توانیم بگوییم ملت‌های بزرگ همگی دارای حماسه‌های بزرگ هستند.

وی ادامه داد: همچنین حماسه‌های بزرگ از رویدادهای بزرگ پدید آمده‌اند. وجه مشترک تمامی این حماسه‌ها، شکل گرفتن آن‌ها در آغاز تحول‌های اجتماعی و نهظت‌های ملی‌ است. برهمین اساس سه حماسه یاد شده در نوع خود بی‌نظیر هستند. بنابراین این آثار از منظر کیفیت و ارزش‌های ادبی از ماندگارترین آثار این حوزه و از نظرگاه فرهنگی و تاریخی، شایسته تقدیر هستند.

مجتبایی افزود: این سه حماسه به سه زبان شایسته جهان سروده شده‌اند، که در تکوین بشر امروز سهم به‌سزایی داشته‌اند و آن‌را حیات و قوت بخشیده‌اند.

وی به زبان این سه حماسه اشاره و تشریح کرد: گفته می‌شود تمدن امروز غرب بر ویرانه‌های رم و آتن ساخته شده است، اما تمدن رم زاده زبان لاتینی و تمدن آتن زاده شده در دامان زبان یونانی ا‌ست. تمدن و فرهنگ ایران در دوران اسلامی نیز با زبان پارسی زنده نگه داشته شده و گسترش یافته است.

این پژوهشگر با تاکید بر قدرت یافتن زبان فارسی در «شاهنامه» افزود: رستم در «شاهنامه» و سه شخصیت اصلی دو حماسه دیگر دربرگیرنده خصلت‌های انسانی چون مردانگی، دلاوری، شجاعت و میهن‌دوستی هستند و تمامی این ویژگی‌ها در این سه چهره به تصویر کشیده شده است.

وی در بخش دیگر از صحبت‌هایش به چگونگی شکل‌گیری حماسه هومر اشاره و در ادامه از ویرژیل به عنوان بزرگ‌ترین پیرو هومر یاد کرد که تاریخ شهر رم را به زبان یونانی سروده و یکی از شاهکارهای بزرگ ادبی- تاریخی را آفریده است.

مجتبایی گفت: گذر از هومر و ویرژیل به فردوسی چندان دشوار نیست. همچنان که حماسه‌های آن دو در تحکیم و قدرت ملت‌های آن‌ها نقش داشته‌اند، «شاهنامه» نیز در تحکیم قومیت مردم ایران‌زمین و تثبیت زبان فارسی به عنوان زبان اقوام ایرانی موثر بوده است.

وی ادامه داد: «شاهنامه» در به هم پیوستن زبان اقوام ایرانی در طول اعصار سهم به‌سزایی داشته است. این اثر با بود و نبود ما سروکار دارد. تاریخ ما را زنده و پیوند ما را با گذشته استوار کرده، از سوی دیگر قدرت خودباوری و خودشناسی را در نهاد ما قوت بخشیده است.

وی درباره دیگر ویژگی این اثر کهن اظهار کرد: برخلاف دیگر منظومه‌های حماسی، شاهنامه یک داستان طولانی واحد نیست، بلکه ترکیبی از داستان‌های گوناگون است. در این تنوع یک رشته نامرئی تمامی وقایع را به یکدیگر پیوند می‌دهد و تمامی منظومه از آفرینش جهان آغاز و به مرگ یزدگرد سوم پایان می‌یابد.

مجتبایی یادآور شد: بر همین اساس اغلب اقوام ایرانی پاره‌ای از روایات خود را در شاهنامه باز می‌یابند. فردوسی شاهنامه را 400 سال پس از حمله اعراب به ایران سرود، در آن دوران اغلب شعر سرودن به زبان عربی را نوعی هنر و فضیلت می‌دانستند.

وی در پایان افزود: بنابراین سخن‌سرایی به زبان پارسی پاک و سره از واژه‌های تازی بر خلاف قبول و پسند زمان بود. برهمین اساس سرایش منظومه حماسی بدین‌گونه شهامت می‌خواست و فردوسی آن شهامت لازم را دارا بود. 

روایت‌هایی متفاوت از یک داستان

در ادامه ابوالقاسم اسماعیل‌پور پیرامون موضوع «اسطوره آسمان‌پیمایی کیکاووس» سخن گفت.

وی از کیکاووس به عنوان یکی از شخصیت‌های مهم شاهنامه یاد کرد که ویژگی‌ها و ابعاد شخصیتی مهمی دارد و گفت: در مقاله‌ای که ارایه می‌کنم، قصد دارم به ویژگی شخصیتی کیکاووس، یعنی پرواز آسمانی او بپردازم.

برهمین اساس در ابتدا اسماعیل‌پور چکیده‌ای از داستان پرواز آسمانی کیکاووس را ارایه کرد.

وی گفت: هرچند در اوستا فروهرِ کیکاووس در ردیف شهریاران و شاه‌زادگان کیانی ستوده می‌شود و او صاحب فره کیانی‌ است، اما از سفر آسمانی او در اوستای موجود خبری نیست.

این پژوهش‌گر ادامه داد: پیشینه اسطوره آسمان‌پیمایی کیکاووس به دوران هند و ایرانی (هزاره دوم پس از میلاد) می‌رسد. اما به روایت شاهنامه دیو دژخیم باعث فریب کیکاووس می‌شود و به روایت دینکرد نهم، دیو خشم این وظیفه را برعهده دارد. بنابراین تفاوت‌هایی در روایت شاهنامه و متون پهلوی دیده می‌شود. 

وی در پایان به متون تاریخی-اسلامی اشاره و تصریح کرد: در این متون نیز کیکاووس با نمرود مقایسه شده است. زین‌الاخبار گردیزی، روایت طبری یا تاریخ بلعمی نمونه‌هایی از این متون هستند.

آخرین سخنران این بخش کارلو چرتی از کشور ایتالیا بود، که پیرامون موضوع «شاهنامه و ادبیات فارسی میانه» صحبت کرد. وی در این بخش مقاله خود را به زبان انگلیسی ارایه کرد.

همایش بین‌المللی «هزارمین سال سرایش شاهنامه فردوسی» از دوم تا چهارم آذر در سالن مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی برپاست.