خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)-کیمیا اکرامیان: شاید کتاب خریدن کار ساده‌ای به نظر بیاید. می‌روی جلوی پیشخان آقا یا خانم کتاب‌فروش می‌ایستی و می‌گویی فلان کتاب را دارید؟ اگر گفت بله، فبهاالمراد! کتاب را می‌خرید و می‌آیید. اگر گفت نه، توی خیابان انقلاب در تک‌تک کتاب‌فروشی‌ها را می‌زنید از یک جایی پیدایش می‌کنید بالاخره.

اما راستش را بخواهید، داستان به این سادگی‌ها نیست. درمورد خرید برخی کتاب‌ها که اصلا داستان ساده نیست! خیلی هم سخت است و تامل و تفکر می‌خواهد و در آخر هم پیاده شدن مقادیر بعضا زیادی پول! پس این انتخاب مهم است! در این یادداشت، همان‌طور که از اسمش هم پیداست، قرار است درباره بایدها و نبایدهای خرید شاهنامه فردوسی حرف بزنیم. اول از همه نبایدها!

سراغ چاپ‌های پرزرق‌برق و به‌اصلاح نفیس نرویم!
این چاپ‌ها در بهترین حالت یک کپی از اصل اثر خطاطی‌شده و نگارگری‌شده است. بنابراین آنچنان هم نفیس نیستند. علاوه بر آن جاگیرند. قطع رحلی آن‌ها بددست است. نمی‌توانید روی مبل لم بدهید و یک شاهنامه به اندازه سر انگشت تا سرشانه‌تان را در دست بگیرید و بخوانیدش! تازه در کتابخانه هم جا نمی‌شنود! پس وسوسه نشویم و قفسه کتاب‌های نفیس را نادیده بگیریم.

دور چاپ‌هایی که روی جلدشان تیتر «بر اساس چاپِ....» دیده می‌شود، را خط قرمز بکشیم!
این کتاب‌ها معمولا پر از غلط تایپی هستند، چون دوباره و از اول تایپ شده‌اند. بنابراین هیچ ‌وقت بر اساس آن چاپی که می‌گویند نیستند! اگر بودند، این همه‌مغلوط نبودند!

چاپی که از رده‌خارج‌ است را نخریم!
بعضی از چاپ‌های شاهنامه مناسب خواندن یا پژوهش نیستند. باید آن‌ها را بشناسیم و سراغشان نرویم! با این‌ها هم در ادامه آشنا می‌شویم.‌ حالا بایدها!

باید بدانیم با شاهنامه چه‌کار داریم؟
هدف مهم است. مسیر را تعیین می‌کند. قبل از اینکه تصمیم بگیرید، این سوال‌ها را از خودتان بپرسید: این شاهنامه منبع پژوهش من است؟ قرار است آن را هدیه بدهم؟ یک شاهنامه در خانه برای نشان دادن به بچه‌ها نیاز داریم؟ می‌خواهم بخوانمش؟
برای تمام این سوال‌ها پاسخ‌هایی وجود دارد و مسیر شما را در باقی مراحل مشخص می‌‌کند. اگر ما محققی در حوزه علوم انسانی باشیم که یکی از منابعمان شاهنامه است، یا اصلا ساده‌تر، دانشجوی رشته‌ مرتبطی هستیم، باید انتخاب‌هایی دقیق‌تر بکنیم تا جدیدترین منابع را در اختیار داشته باشیم. اگر قرار است آن را هدیه بدهیم لابد برایمان مهم است که کتاب به‌دردبخوری بخریم. اگر بحث بچه‌هایمان است، ارائه یک تصویر صحیح از این اثر بسیار مهم است. و اگر می‌خواهیم بخوانیمش، باید بتوانیم به متنی که می‌خوانیم اعتماد کنیم. شاید تعجب کنید اگر بدانید ابیاتی مانند «دریغ است ایران که ویران شود/ کنام پلنگان و شیران شود» از فردوسی نیست. این ابیات بعدا توسط شعرای دیگر به نسخه‌های شاهنامه وارد شده است. بنابراین، حق ماست که ابیات اصیل‌ و درست را بخوانیم.

باید با چاپ‌های مختلف از شاهنامه آشنا شوم.
در سال‌های اخیر شاهنامه‌پژوهی یکی از عرصه‌های پرسروصدای تحقیقات بوده است. بسیاری از اساتید تحقیقات یا تالیفاتی در این حوزه دارند. شناختن معتبرترین‌ها یا لااقل‌ قابل‌توجه‌ها، یک مرحله اساسی در این راه است.

حالا وقت برگشتن به سوال مرحله اول است. در ادامه چاپ‌هایی از شاهنامه را معرفی می‌کنیم که برای خریدن، مناسبند.

-شاهنامه فردوسی، به تصحیح دکتر جلال خالقی مطلق: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی آن را در دوازده جلد منتشر کرده است. این دوازده جلد شامل متن، یادداشت‌ها و کشف‌الابیات است. این چاپ از شاهنامه به شاهنامه خالقی معروف است. اگر شما به تمام این موارد، یعنی شرح، نسخه‌بدل‌ها و کشف‌الابیات، نیاز دارید، چاپ دوازده‌جلدی این اثر برایتان کارآمد است. در غیر این صورت، می‌توانید از چاپ رحلی یا جیبی این اثر که توسط نشر سخن منتشر شده است استفاده کنید. این چاپ گزیده نسخه‌بدل‌ها را هم دارد.

-شاهنامه، زیر نظر مهدی قریب: این کتاب در واقع ویرایشی از چاپ مسکوی معروف شاهنامه است که در نه جلد توسط انتشارات سروش منتشر شده است. این کتاب شرح ندارد، اما فهرست نسخه‎بدل‌هایش کامل است. هرچند که باز هم خطاهایی در آن دیده می‌شود.

-شاهنامه فردوسی، به کوشش سعید حمیدیان: این کتاب تنها کتابی است که تیتر «بر اساس چاپ...» دارد و شما می‌توانید به سراغش بروید. این کتاب تک‌جلدی است و در واقع ویرایشی از همان چاپ مسکو است، شرح و توضیح ندارد و نشر قطره آن را منتشر کرده است.

-نامه باستان، میرجلال‌الدین کزازی: این کتاب سه‌جلدی است. با نگاه خاص دکتر کزازی به لغت و تاریخ‌زبان تصحیح و شرح شده است و ناشرش هم سمت است.


باید بدانم چقدر می‌توانم هزینه کنم
واقعیت این است که شاهنامه به علت حجمش و هزینه‌های چاپ هیچ وقت کتاب ارزانی نبوده است.  اما باز هم می‌شود با انتخاب‌های درست‌تر در هزینه‌های خرید این کتاب صرفه‌جویی کرد.

شاهنامه دوازده‌جلدی خالقی مطلق گران است. قیمتی حدود دو و نیم میلیون تومان دارد. اگر می‌خواهید جدیدترین چاپ از شاهنامه را داشته باشید، اما نمی‌خواهید این‌قدر هزینه کنید، نشر سخن برای شما یک پیشنهاد خوب دارد.

آن‌ها همین تصحیح را در قطع کوچک‌تر، تعداد جلدهای کمتر و با قیمتی حدود سیصد هزار تومان منتشر کرده‌اند این چاپ شرح ندارد، اما گزیده نسخه‌بدل‌ها همراه آن منتشر شده است. اما اگر نیاز دارید یک مجموعه کامل از همه این‌ها را داشته باشید، از خریدن شاهنامه دکتر خالقی ناگزیرید.

شاهنامه‌ای که انتشارات سروش منتشر کرده، قیمت مناسب‌تری دارد. نه جلد آن را می‌توانید با قیمتی حدود صدوپنجاه تومان تهیه کنید. نامه باستان هم حدود صد هزارتومان قیمت دارد. قیمت ویرایش حمیدیان از شاهنامه هم نود هزار تومان است.

حالا باید تصمیم بگیرم!
 در پایان این یادداشت همه با شاهنامه‌ای که برایمان مناسب است به خانه برگشته‌ایم. اگر می‌خواهید یک دوره معتبر از شاهنامه در خانه داشته باشید و قیمتش هم برایتان مهم نیست، خب، شاهنامه دکتر خالقی انتخاب اول ماست.
اگر این تصحیح را می‌خواهید ولی نمی‌توانید این‌قدر هزینه کنید، به سراغ چاپ انتشارات سخن از این کتاب بروید.

اگر تصحیحش برایتان آنقدر اهمیت ندارد، شاهنامه مسکوی انتشارات سروش، ویرایش حمیدیان از شاهنامه و نامه باستان انتخاب‌های خوبی هستند.
اگر شما قصد داشتید یک جلد شاهنامه نفیس به کسی هدیه بدهید، دست نگه دارید! به جایش همان مجموعه نه‌جلدی شاهنامه از انتشارات سروش، یا چاپ انتشارات سخن از شاهنامه دکتر خالقی را بخرید. هم ویرایشی معتبر از شاهنامه است، هم جلد و قاب خوبی دارد!

در این بین گزیده‌هایی از شاهنامه هم وجود دارد که چون بحثمان اینجا متن کامل شاهنامه بود، از آن صرف‌نظر کردیم. شاهنامه از مهمترین آثار زبان فارسی است. اگر کتابخانه‌ای در خانه داریم قفسه‌ای از آن را به شاهنامه اختصاص بدهیم. امیدوارم این یادداشت توانسته باشد به بخشی از پرسش‌های شما درباره خریدن شاهنامه پاسخ بدهد.