خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، علیرضا انتهائی، مدیر کل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی- دانشگاه تهران با ارسال یادداشتی به بررسی نقاط قوت و ضعف، عملکرد و شباهت‌های سامانه «سنا» با عنوان سامانه نشریات ایران با دیگر سامانه‌های مشابه پرداخت.
متن یادداشت به‌شرح زیر است:
«سامانه نشریات ایران (سنا) به آدرس (htttp://sana.nlai.ir) سامانه‌ای ملی است که با هدف دسترس‌پذیر کردن نشریات در فرمت دیجیتال برای پژوهشگران و عموم مردم راه‌اندازی شده است. این سامانه دربرگیرنده کلیه نشریات عمومی و معاصر است که دوره‌های قاجار، پهلوی اول و دوم و پس از انقلاب را در بر می‌گیرد که تمرکز آن بر نشریات علمی و پژوهشی نیست.
اگرچه امکان جستجوی ساده و پیشرفته و حتی جستجو در متن روزنامه‌های امروزی به لطف فناوریOCR وجود دارد؛ اما نظمی تاریخی بر اساس چهار دوره یاد شده و ذیل آن مرور بر اساس سال و ماه و شماره نشریات وجود دارد و می‌توانید در دوره‌های تاریخی به گیشه نشریات هر زمان سری بزنید. همچنین امکان مرور بر اساس موضوع، پدیدآورنگان و مدیران مسئول و تاریخ انتشار شماره‌ها فراهم است.
اگرچه سامانه‌های دیگری نیز برای ارائه نشریات کشور وجود دارد که از جمله آن‌ها «نورمگز»، «مگیران»، «پایگاه مقالات علوم انسانی» و «پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی» است. ممکن است این سوال به‌وجود آید که با وجود این پایگاه‌ها دلیل راه‌اندازی سنا چیست؟ پاسخ در نوع محتوا و دامنه تاریخی و پوشش نشریات گذشته نگر تا امروز است.
در سنا امکان دانلود یا تورق روزنامه وقایع اتفاقیه تا روزنامه‌های امروز وجود دارد در حالی‌که در سامانه‌های یاد شده صرفا امکان دانلود مقالات منتشر شده علمی و چند عنوان روزنامه فراهم شده است؛ البته سامانه به تازگی راه‌اندازی شده و مجموعه‌های آن به تدریج افزوده می‌شود ولی این پیش‌بینی انجام شده که در کنار افزودن سری محتواها، اولویت بارگذاری با عنوان‌های مورد درخواست و نیاز مخاطبان پیش برود. از جمله امکانات سودمندی که در مرحله مطالعه قرار دارد؛ امکان جستجو در اجزای محتوا یعنی متن، عکس و آگهی‌ها و ... است که به کمک هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین به این موضوع خواهیم پرداخت.
راه‌اندازی سامانه‌های دیجیتال در کشور با مشکلات مختلفی روبرو است که از جمله آن‌ها می‌توان به ضعف دانش طراحی و پیاده‌سازی اینگونه سامانه‌ها در بخش خصوصی و دولتی، کمبود نیروی متخصص، ناکارآمدی مدیریتی، نادیده گرفتن استانداردهای مدیریت منابع دیجیتال، بی‌توجهی به رابط کاربری و اصول بازیابی اطلاعات، هزینه‌های بالای دیجیتال‌سازی و مهم‌تر از همه نبودن قوانین حمایتی کافی در حمایت از حقوق نسخه‌برداری (Copyright) و سیاستگذاری در استفاده از داده‌های دیجیتال اشاره کرد.
در طراحی سنا از نرم‌افزار متن باز بومی‌سازی شده Dspaceکه یکی از معروف‌ترین برنامه‌های متن باز جهانی است بهره گرفته شده است که بسیاری از استانداردهای بین‌المللی در حوزه سازماندهی و مدیا اطلاعات دیجیتال را داراست.
سنا اگرچه سریع راه‌اندازی شد؛ اما تجربه‌های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در توسعه و طراحی آن بسیار اهمیت دارد. فراداده‌ها یا شناسنامه نشریات از پایگاه نرم‌افزار جامع کتابخانه ملی استخراج شده و در قالب استاندارد فراداده‌ای «دوبلین کور» به فایل‌های دیجیتال پیوست شده است. این استاندارد هم برای توصیف و بهبود بازیابی اطلاعات در سامانه، امکان انتقال به سامانه‌های دیگر و مهم‌تر از همه گوگل‌پسند کردن سامانه به‌کار می‌رود.
استفاده از این استاندارد و در کنار آن استاندارد محبوب گوگل برای نشریات، یعنی Highwire Press و در کنار آن‌ها معرفی خوب سامانه در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منجر به این شد که در روز دوم راه‌اندازی گوگل شروع به نمایه‌سازی اطلاعات این سامانه کند. علاوه بر استانداردهای توصیف، استانداردهای ساختاری و حفاظت بلند مدت دیجیتال در این سامانه رعایت شده است؛ استاندارد OAIS و فراداده حفاظتی Premis و فراداده ساختاری METS از دیگر استانداردهای به‌کار رفته در سامانه نشریات ایران هستند.
این استانداردها تضمین کننده دسترسی به اطلاعات در بلند مدت توسط ماشین و انسان علیرغم تغییر فناوری‌ها و فرمت‌های مختلف فایل‌ها در آینده خواهد بود و قابلیت تعامل‌پذیری با سایر سامانه‌ها را فراهم می‌کنند. حفاظت بلند مدت دیجیتال از جمله مواردی است که در کشور ما به آن کم توجهی شده و اگر به همین صورت پیش برویم در آینده با مشکل جدی‌ای در بازیابی و خوانش فایل‌ها توسط انسان و فناوری مواجه خواهیم بود.
دسترسی به نشریات سنا برای عموم با ثبت‌نام میسر است و تقریبا بیش از 90 درصد نشریات دسترسی آزاد دارند. محدودیت‌هایی همچون قانون نسخه‌برداری یا برخی ملاحظات دیگر نیاز به دسترسی ویژه‌تری دارد که برای پژوهشگران و اعضای سازمان اسناد و کتابخانه ملی تعریف می‌شود.
نکته مهم دیگر، تکمیل مجموعه‌های نشریات به کمک مردم است. اگرچه بسیاری از نشریات در مخازن کتابخانه ملی و یا سایر کتابخانه‌های بزرگ کشور وجود دارند که اسکن شده و یا در دست تصویربرداری هستند و به صورت مشارکتی این سامانه را تغذیه می‌کنند، اما درخواست و خواهش ما از همه پژوهشگران و عموم مردم این است که با اهدای یک نسخه از مجموعه‌های نشریات در اختیار خود ما را در غنی‌تر کردن این سامانه یاری کنند. مجموعه‌های اهدایی در این سامانه با نام اهدا کننده ثبت و معرفی خواهد شد و به زودی امکانی نیز برای ارسال مستقیم فایل‌ها به سامانه فراهم می‌شود.
اما نکته آخر اینکه، سنا بخشی از حافظه ملت ایران است و ابزاری برای کندوکاو در معدن مخازن نشریات کشور، استخراج آن‌ها و کمک به امر پژوهش است. سنا پلی میان گذشته و حال برای مطالعه، آگاهی و حتی سرگرم شدن از جراید روزانه در اعصار مختلف، بازنمون بهتر اوضاع فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور در طول زمان و قدم زدن در کوچه پس‌کوچه‌های تاریخ است. انتظار می‌رود که با همراهی همه دست‌اندرکاران دلسوز عرصه علم و فرهنگ، فناوری و مجموعه‌داران، این کیوسک مطبوعاتی دیجیتال منحصر به‌فرد بیش از پیش غنی‌تر شود.»
چهارشنبه ۱۹ شهریور ۱۳۹۹ - ۰۸:۰۶
مدیر کل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با اشاره به اینکه سنا بخشی از حافظه ملت ایران است، نوشت: «سنا» ابزاری برای کندوکاو در معدن مخازن نشریات کشور، استخراج آن‌ها و کمک به امر پژوهش است.
نظر شما