خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)_ آنژیلا عطایی: «تناهی» چهارمین اثر روزبه سوهانی است که انتشارات مروارید در بهمن 1397 به بازار کتاب عرضه کرده است. این کتاب از سه بخش بهشت، برزخ و دوزخ  تشکیل شده است و مهم‌ترین تفاوت این بخش‌ها، فونت و صفحه‌آرایی به‌کاررفته در آن است. کتاب با فصل بهشت آغاز می‌شود که تنها یک شعر دارد اما در دوفصل بعد یعنی برزخ و دوزخ، ترکیبی است از شعرها -که گاه به شعر کانکریت نزدیک شده‌اند- قطعات نثر برگرفته از ویکی پدیا با موضوع خاص و مرتبط که عمدا انتخاب شده‌اند و قطعات شعر یا نثرخود شاعر که در فصل میانی برزخ گاهی در کادرهایی قرار گرفته و توجه مخاطب را جلب می‌کنند.

به نظر می‌رسد سوهانی سعی کرده فرم سنتی و مرسوم چینش اشعار و صفحه‌آرایی کتاب‌های شعر را به هم بریزد. هرچند که چنین تغییراتی پیش از این نیز در شعر ایران اتفاق افتاده است اما عموما برای خود شعر و در زبان روی می‌داده است نه به دلیل تعهد سیاسی و اجتماعی شعر، هرچند که نمی‌توان از تاثیر مناسبات اجتماعی و تغییرات دوره‌های مختلف در هنر، ادبیات و زبان شعر گذشت. تعهد مهم‌ترین مشخصه شعرهای روزبه سوهانی است و البته در«تناهی» تعهد صرفا در محتوا بروز نکرده است بلکه ساختار و شکل بیان این محتوا مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از ساختار و شکل بیان شعرها با چنین هدفی قبلا هم در ادبیات جهان رخ داده است مثلا شاعران موسوم به گروه وین و متعلق به نحله شعر انضمامی و عینی ( Konkrete Poesie ) که سرودن چنین شعری را موجب اتمام تعهد سیاسی می‌دانستند. هزل، طنز، بازی‌های کلامی و مونتاژ، استفاده از نقل قول‌ها و گزین‌گویه‌های افشاگرانه از ابزارهای این گونه شعری به شمار می‌آمد. 

شعرها در کتاب حاضر به خودی خود و مستقل از بقیه اجزای آن ادامه رمانتیسم اجتماعی هستند که روزبه سوهانی پیش از این نیز سروده است. می‌توان گفت که «تناهی» مجموعه‌ای است از شعرهایی که رمانتیسم اجتماعی را در اعتراض به شرایط موجود، در کلیتی پست‌مدرن و اتفاقا در اعتراض به پست مدرنیسم موجود در جامعه، فرهنگ و شعر رقم زده‌اند. همین است که شاعر در این کتاب حتی به هجو عناصر و دغدغه‌های رمانتیک می‌پردازد. از طرفی هرچند که معمولا سرودن شعر اعتراضی به کلی‌گویی منجر می‌شود اما روزبه سوهانی در شعر کلی‌گویی نمی‌کند و با مفاهیمی مثل آزادی، عدالت و اعتراض طوری برخورد نمی‌کند که کلان روایت به شمار آیند.

«تناهی» در فرم ویژه‌ای از صفحه‌آرایی همراه با قطعات نثر و اشکال مختلفی از فونت و اندازه کلیتی را ارائه کرده که در هماهنگی با محتوای شعرها با شعر گریخته از واقعیت روبه‌رو شده و آن را نقد می‌کند. این کتاب شعری را نقد می‌کند که درگیربازی‌های زبانی، محتواگریزی و شطح‌نویسی‌های بی‌هدف است و خود را منتسب به جریان‌های ‌شعری پست‌مدرن و آوانگارد می‌داند.

اگر نوجویی افرادی مثل یدالله رویایی، هوشنگ ایرانی را اولین قدم‌های شعر تندرو و آوانگارد در شعر معاصر ایران بدانیم، شعر دهه هفتاد که ادامه این نوجویی محسوب می‌شود، جریان‌های شعری پست‌مدرن، پسانیمایی و فرانو را به مخاطب عرضه کرده است. گروهی پست‌مدرنیسم را جریانی ویرانگر و تهاجمی می‌دانند که قصد دارد روش‌های جدیدی برای زندگی و تفکر خلق کند. لیوتار شرایط کلی دانش در جامعه معاصر و از دست رفتن کارکرد فراروایت‌ها را مشخصه پست‌مدرن معرفی می‌کند و نیومن اقتصاد تورم‌زده را ویژگی آن می‌داند. اما به نظر می‌رسد بارزترین مشخصه پست‌مدرنیسم، بحران معرفتی است زیرا از نظر متفکر پست‌مدرن همه چیز نسبی، اعتباری و قراردادی است، به همین دلیل آشوب‌زدگی و از هم‌گسیختگی زندگی به هنر و ادبیات تسری داده شده است. درباره شعر پست‌مدرن ایرانی هم عده‌ای ان را نتیجه گفتمان‌های حاکم بر ایران و عده‌ای آن را تقلید و ترجمه صرف از غرب می‌دانند.

در شعر پست‌مدرن عناصر شعری مثل محتوا، ساختار، موسیقی، زبان، روایت و حتی خیال دستخوش دگرگونی شده‌اند. بر این اساس و با نگاه به مولفه‌های شعر پست‌مدرن ایرانی می‌توان دید که آیا «تناهی» در ردیف این آثار قرار می‌گیرد  یاخیر. در پست‌مدرنیسم، شکل و زبان اهمیت بیشتری دارد و استعداد هنری، واقع‌گرایی، عمق و ژرفای فکری و نیز روایت‌های کلان بی‌اهمیت می‌شوند. همچنین نگاه فلاسفه پست‌مدرن به زبان منجر به سوء‌برداشت‌هایی مخصوصا در شعر شده است. شعر پست‌مدرن ایرانی عملا محتوا را از فضای شعر خارج کرده و با فاصله گرفتن از تصویرسازی‌ها و استعاره‌ها در شعر، از تخیل خالی شده است. همچنین از آنجا که محصول فرایند ذهنی سرودن نیست و با وقوف و قصد قبلی نوشته می‌شود در جذب مخاطب موفقیتی ندارد. در این گونه شعری عناصر پراکنده‌ای ظهور کرده و ساختمان شعر یکپارچه و منسجم نیست. در«تناهی»، شعرها انسجام ساختاری لازم را دارند و پراکندگی تنها در نثرها و فرم چینش شعرها اتفاق افتاده است. روزبه سوهانی تخیل و محتوا را از پیکر شعرهایش خارج نکرده است.

شاعران پست‌مدرن اغلب عنصر روایت را در شعر حذف کرده‌اند و متاثر از متفکران غربی شعر را تنها در خدمت زبان و نوعی بازی زبانی می‌دانند. مثلا، پل ریکور که شعر را زبان در خدمت زبان و بازی زبانی می‌شناسد. بنابراین شاعر پست‌مدرن رفتار غیرمتعارفی با زبان دارد و بدون واژه‌سازی و ترکیب‌آفرینی، از طریق کاربرد نامعمول، زبان ساده را سخت می‌کند. «تناهی» دچار آنارشیسم زبانی نیست و زبان شاعر آن طی چند مجموعه شعر همچنان دست نخورده، سالم و بدون وقوع رفتار غیرمتعارف با زبان باقی مانده است. می‌دانیم که زبان هر شاعری معلول جهان‌بینی اوست، به همین دلیل زبان در شعر سوهانی تغییر نکرده و ویژه خود اوست زیرا به قول رولان بارت «نمی‌توان به گونه‌ای دیگر نوشت، مگر آنکه به گونه‌ای دیگر فکر کرد. زیرا نوشتن همان سازماندهی جهان است، همان اندیشیدن است.»

وقوع دخل و تصرف افراطی در زبان شعر پست‌مدرن باعث قطع ارتباط مخاطب با شعر می‌شود اما در کتاب حاضر، تنها استفاده از نثر در میانه شعرها موجب قطع لذت مخاطب در خواندن ادامه شعرها می‌شود. البته سوهانی می‌داند نوشتن همیشه با خواندن متعاقب آن همراه است و یک عمل دیالکتیک را رقم می‌زند، بنابراین تلاش می‌کند مخاطبش را نه با درهم‌ریختگی‌های غریب در زبان، فرم و ساختار شعرها بلکه در آمیزه‌ای عمدی از نثر و شعر به کوشش و کشف وادارد.

گسست‌های اجتماعی، بحران‌های اقتصادی و زیست‌محیطی، نابسامانی‌های سیاسی، گسترش اینترنت و دسترسی جمعی به سیل اطلاعات صحیح یا غلط، وضعیتی است که به نشانه اعتراض شکل و فرم «تناهی» را به وجود آورده است. اگر به نظر می‌رسد جریان شعر پست مدرن با روح عصر حاضرسازگار است اما ازطرفی نگرانی برای به‌هم‌ریختگی در شعر موجب شده است که سوهانی در خود شعرها تغییری ایجاد نکند. آنچه در شعر پست مدرن اتفاق می‌افتد مشابه ماجرای پیرمرد در داستان «میزمیز است» اثر پیتر بیکسل است که در آن پیرمرد برای ایجاد تغییر و تنوع اسامی اشیاء دور و برش را عوض می‌کند اما روزی می‌رسد که کسی جزخودش زبانش را نمی‌فهمد. شعر پست‌مدرن به التقاط‌‌گرایی و شیزوفرنی گرایش دارد زیرا معتقد است که امکان ایجاد تعابیر متفاوت را فراهم می‌آورد. پراکنده‌گویی و مرکزگریزی دارد و فراروایت‌ها را می‌شکند. تنها شباهت شعرهای کتاب حاضر با شعر پست‌مدرن شکست روایت است البته اگر همه شعرها را به صورت متوالی و بدون در نظر گرفتن بخش‌های نثر به صورت یک شعر بلند دنبال کنیم.

بنابر آنچه گفته شد شعر روزبه سوهانی پست‌مدرن یا پادشعر به حساب نمی‌آید بلکه نقدی‌ست بر پست‌مدرنیسم حاضر در اجتماع و نیز در شعر امروز ایران. او چندپارگی و پراکندگی موجود در پست‌مدرنیسم را به عنوان ابزاری برای آفرینش یک شکل کلی واحد و منسجم به نام «تناهی» استفاده کرده است. به همین دلیل اگرچه ممکن است کتاب او مجموعه شعر به حساب نیاید اما نوع برخورد شاعر در خلق این کتاب شعر به حساب آمده و مخاطب را تا پایان کتاب با خود همراه می‌کند.
 
منابع:
سوهانی روزبه، کشوری با دکمه‌های باز، انتشارات نصیرا، 1393
سوهانی روزبه، از نامت چند حرف کبود به دهانمان پس دادند، انتشارات مروارید، 1394
سوهانی روزبه، برسد به استخوان‌هایت، انتشارات مروارید، 1396
سوهانی روزبه، تناهی، انتشارات مروارید، 1397
ریکور پل، زندگی در دنیای متن، ترجمه بابک احمدی، نشرمرکز، 1386
مک کافری لری، ادبیات پسامدرن، ترجمه پیام یزدانجو، نشر مرکز، 1381
بیکسل پیتر، میزمیز است ( داستان کوتاه)، ترجمه بهزاد کشمیری
 Eugen Gorminger, Konkrete Poesie,  Philipp Reclam Jun Verlag GmbH , 1996