خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) _ همایون امیرزاده: یکی از مهم‌ترین موضوع‌هایی که در سطوح فرهنگی دنیا درباره جمهوری اسلامی مطرح می‌شود، بحث مالکیت فکری است. ما به دلیل تجدیدچاپ بدون مجوز آثار دیگران یا ترجمه آنها، متهم به نقض حقوق فکری هستیم و هزینه‌های حیثیتی زیادی برای آن می‌پردازیم. 
 
این ایده که باید تولیدات فکری انسان‌ها را هم به نام خودشان ثبت کرد و حقوق مترتب بر آن را رعایت کرد، یکی از اصول پذیرفته شده در دنیای مدرن است. بر این اساس، اگر فردی سخنی را به نام خود ثبت و منتشر می‌کند، هر نقل و استفاده‌ای از آن مستلزم توجه جدی به مالکیت فکری و معنوی از آن اثر است. 
 
ما در سنت اسلامی خودمان یک اصل مترقی داریم که زکات دانش را در نشر آن قرار داده است: «زکات العلم نشره». اما هیچ‌جا گفته نشده اگر کسی سراسر عمر خود را وقف آموزش و فرهنگ کرد، نباید ادعای مالکیتی داشته باشد. به هر حال، وقتی ما در حوزه فرهنگ یک اثر را تولید می‌کنیم، این اثر می‌تواند بازدهی‌های اقتصادی داشته باشد و در بازدهی‌های اقتصادی باید سهم تولیدکننده اولیه را ادا کرد.
 
مالکیت فکری و معنوی وحی مُنزل نیست. خود غربی‌ها هم با آن مشکل دارند و نقدهای جدی برای آن مطرح می‌کنند؛ برای مثال «لارنس لسیگ» در کتابی به نام «مردم خلاق» این نقد تند را مطرح کرده است که همه محصولات «والت دیسنی» از آثار هانس کریستین اندرسن و برادران گریم اقتباس شده است، بدون آن‌که حقوق مالکیت فکری تولیدکنندگان اولیه پرداخت شده باشد. مثل داستان موش و گربه که «والت دیسنی» روی آن سوار است و ما می‌دانیم که ریشه‌های آن به «کلیله و دمنه» ما هم می‌رسد. آقای «لسیگ» می‌گوید این در حالی است که اگر کسی بخواهد فیلم یا انیمیشن جدیدی با موضوع موش و گربه بنویسد با شکایت «والت دیسنی» مواجه خواهد شد. می‌خواهم بگویم که خود اصل مالکیت فکری هم با نقدهای تندی مواجه است، اما واقعیت این است که به جز این اصل، راهی برای حمایت از تولیدکنندگان محصولات فکری و معنوی وجود ندارد.  
 
امروز در شرایطی قرار داریم که از همه طرف محکوم به رعایت نکردن این اصل می‌شویم. اگر یک مرکز، کتابی را به صورت قاچاق افست می‌کند و به سودی می‌رسد، عوارض این اقدام را در سطح ملی پرداخت می‌کنیم و از معامله در بازارهای جهانی بازمی‌مانیم. ناشران جهان به ما کتاب و محصولات علمی و فکری و فرهنگی نمی‌فروشند، چون توافق‌نامه‌های لازم در زمینه رعایت حقوق مالکیت فکری را امضا نکرده‌ایم. آنها می‌گویند شما ایده‌های ما را به سرقت می‌برید، در حالی که خودشان می‌دانند ایران یکی از مهم‌ترین مراکز ایده‌پروری و فرهنگ‌سازی در کل جهان است، اما به هر حال این موج درست شده است. مجبور هستیم این آثار را خارج از چارچوب‌های توافق‌نامه‌های بین‌المللی و به قیمت‌های گزافی تهیه کنیم. 
 
به همین ترتیب، از نظر فرهنگی هم در فشار هستیم. جو منفی شدیدی علیه ایران وجود دارد و سیاه‌نمایی‌های زیادی صورت می‌گیرد. وقتی نویسنده‌، ناشر، یا فیلمساز ایرانی می‌خواهد آثارش را در سطحی جهانی منتشر کند، با چالش‌های شدیدی در تراکنش‌های تجاری مواجه می‌شود. در سطح دولتی وضع از این هم بدتر است. به این ترتیب این خطر وجود دارد که از میدان اثرگذاری فرهنگی در جهان امروز بیرون بیفتیم. 
 
به هر حال کپی‌رایت و مالکیت معنوی یکی از اصول پذیرفته شده جهانی است. به نظر من اگر نقدی هم بر این اصل داریم، امکانی برای طرح آن از بیرون نداریم. ما هزینه‌های گزافی را به خاطر نپیوستن به معاهدات می‌پردازیم و سودی هم از آن نمی‌بریم. به نظر من ما به عنوان یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های تولید فرهنگی در جهان باید از این معاهدات استقبال کنیم و در عین حال به صورت خیلی جدی، بر سر چارچوب‌های حقوقی، فرهنگی و انسانی آن بحث کنیم.
 
در این زمینه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری دفتر حقوقی این وزارتخانه در دو سال اخیر تلاش مضاعفی درباره مسائل کلی پیوستن به کنوانسیون برن و همچنین حقوق فکری و معنوی به کار گرفته است. ماحصل تلاش‌های این دفتر و اجماعی که در مجموعه دست‌اندرکاران مربوطه وجود داشت، به ارائه توضیحات و مستندات در این زمینه به مجلس، منجر شد که تاکنون از طرف دولت به تصویب نرسیده است.
 
همچنین لایحه حمایت از حقوق ادبی، هنری و حقوق مرتبط با تلاش‌ها و پیگیری‌های دفتر حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکنون نتایج خوبی به همراه داشته است. این لایحه در هیأت دولت به تصویب رسیده و برای تصویب نهایی به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است.

همچنین درباره حواشی احتمالی در این زمینه، انجام پژوهش‌های مورد نظر در دستور کار قرار گرفته‌اند؛ پیوستن به کنوانسیون برن ممکن است تبعاتی به دنبال داشته باشد، به این منظور پژوهش‌های میدانی و تخصصی در دستور کار قرار گرفته است که نتایج آنها می‌تواند در اتخاذ تصمیم‌های آتی در این زمینه مؤثر واقع شود.

این لایحه دربرگیرنده حقوق مرتبط با حوزه‌های مختلف بوده و ضمن روزآمد کردن قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348، بخش عمده‌ای از نگرانی‌های موضوع و خلاء‌های موجود در این قانون را برطرف می‌کند. از این رو، تلاش مجموعه دست‌اندرکاران دفتر حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خور قدردانی است.