به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به نقل از روابط عمومی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در ادامه سلسله نشست‌های تخصصی گروه بین‌المللی هندیران به همت علیرضا قزوه، وابسته فرهنگی ایران در در دهلی‌نو و استادان و شاعران حاضر در این گروه، نشست هم‌اندیشی وضعیت حال و آینده زبان فارسی در شبه‌قاره با حضور جمعی از اساتید و پژوهشگران از کشورهای ایران، هندوستان و پاکستان در محل این گروه بین‌المللی برگزار شد.

اخلاق آهن، استاد دانشگاه دهلی، در ابتدای این نشست درباره وضعیت زبان فارسی در هندوستان گفت: در سال‌های گذشته به دلایل گوناگون وضع زبان فارسی در هند رو به زوال است. این در حالی است که در هزار ساله گذشته، در شبه‌قاره تقریبا تمام رشته‌های علوم انسانی مربوط به فارسی است. مثلا آثار فارسی در مورد تاریخ و ادیان‌شناسی و طب و رشته‌های دیگر فراوان است. همچنین زبان سنسکریت، زبان خواهر فارسی است و زبان‌های دیگر هند ارتباط نزدیکی با فارسی دارند.

وی ادامه داد: اگرچه معمولا در اغلب دانشگاه‌های هند زبان و ادبیات فارسی توسط زبان اردو تدریس می‌شود، اما به نظر می‌رسید قبلا استادان و فارسی‌دانان، ادراک بیشتری نسبت به دقائق و ظرایف زبان و ادبیات فارسی داشتند؛ چون بیشتر اهل مطالعه و پژوهش و زحمت بودند.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که یکی از نکاتی که هر ساله انتقادات زیادی را به استادان وارد می‌کند، گزینش استادان جوان و شیوه انتخاب آن‌هاست، به نظر شما این شیوه‌ها امروز علمی و تابع عدالت است یا خیر و آیا می‌توان کاری کرد که انتقاد کمتری به آن وارد باشد؟ گفت: این یک مسئله بزرگ است و متاسفانه در سال‌های گذشته فراوان به نظر می‌رسد. این امر یکی از دلایل اساسی افول گروه‌های زبان و ادبیات فارسی در هند به شمار می‌آید.

اخلاق آهن به حذف زبان فارسی از فهرست زبان دوم در برخی از ایالت‌های هند اشاره و اضافه کرد: در حال حاضر توجه دولت‌ها بیشتر معطوف به تدریس دروس فنی و تکنیکی  است و کمتر به علوم انسانی و ادبیات توجه نشان می‌دهند.

فارسی‌آموزان جهان و دغدغه‌های شغلی
فلیحه‌زهرا کاظمی، استاد دانشگاه بانوان لاهور پاکستان، نیز با بیان اینکه وضعیت زبان فارسی در پاکستان نسبت به 10 سال پیش تغییر خاصی نداشته است، گفت: نکته اینجاست که امکان شغل برای دانش‌آموختگان زبان فارسی کم شده و همین امر بر میزان علاقه‌مندان تأثیر گذاشته است. دنیا به سمت آموختن زبان اقتصاد پیش می‌رود و دانشجویان دوست دارند بعد از دریافت مدرک دانشگاهی بتوانند برای خود کاری داشته باشند؛ این در حالی است که فرصت شغلی برای دانش‌آموختگان زبان و ادبیات فارسی در پاکستان کاهش یافته و به همین دلیل تعداد دانشجویانی که علاقه‌مند به یادگیری این زبان هستند، نیز در مقایسه با سال‌های گذشته کمتر شده است.

وی ادامه داد: درست است که زبان و ادبیات فارسی، زبان و ادبیات هند و پاکستان است؛ اما در حال حاضر زبان کشور ایران شناخته می‌شود؛ به همین دلیل نیاز است که دولتمردان و مسئولان این امر در ایران، با گفت‌وگو با کشورهای مختلف از جمله پاکستان، بر تعداد کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی در کشورهای مختلف بیفزایند. زبان و ادبیات فارسی زبان فرهنگی و دینی کشور پاکستان است، اما دانشجویان نیز علاقه‌مند به یافتن شغل بعد از مرحله فارغ‌التحصیلی هستند، دنیا تغییر کرده و مسائل اقتصادی در اولویت قرار دارد؛ به همین دلیل دوست دارند که در کنار رشته‌ای که در دانشگاه‌ها می‌خوانند، منفعت مالی هم داشته باشند.

این استاد دانشگاه افزود: زمانی که ما آموزش زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه بانوان لاهور پاکستان آغاز کردیم، تنها دو نفر بودیم، اما در حال حاضر حدود 15 نفر دانشجو در این رشته تحصیل می‌کنند. امیدوارم که با همکاری مسئولان ایرانی بتوانیم بر تعداد دانش‌آموختگان این زبان بیفزاییم.

بارقه‌های امید فارسی در هند
بلرام شکلا، از بخش سانسکریت دانشگاه دهلی، نیز در ادامه این جلسه با ابراز امیدواری نسبت به بهبود وضعیت زبان فارسی در هندوستان گفت: اگرچه ما استادانی مانند سال‌های گذشته نداریم، اما جوانانی داریم که با روش‌های نوین می‌توانند فارسی را آموزش دهند. از سوی دیگر، ما در هندوستان کسانی را می‌شناسیم که این زبان را در دانشگاه‌ها و مدارس فرانگرفتند، اما قادر هستند که به این زبان صحبت کنند و یا اثر هنری مانند شعر خلق کنند. این دسته از افراد به واسطه علاقه‌ای‌ که به زبان و ادبیات فارسی دارند، خود کوشش کردند تا گوهرهای این زبان را کشف کنند.

وی با بیان اینکه این دسته از افراد مایه قوت زبان فارسی در هند هستند، یادآور شد: آن‌ها از فرط محبت و عشقی که در وجود خود به زبان و فرهنگ فارسی دارند، مطالعه می‌کنند و این زبان را می‌آموزند.

تأثیر مولوی بر شاعران پاکستان
علی کمیل قزلباش، از پژوهشگران و اساتید پاکستانی، نیز در این جلسه هم‌اندیشی با اشاره به سابقه تدریس زبان فارسی در دانشگاه‌ها گفت: در بسیاری از دانشگاه‌های پاکستان در گروه‌های اردو یک درس اجباری برای آموزش فارسی لحاظ شده است؛ چون می‌دانند تا وقتی با فارسی آشنا نشوند، با اردو آشنا نخواهند شد. البته برخی نیز مخالف این جریان هستند. همچنین در برخی از گروه‌های تاریخ نیز فارسی تدریس می‌شود.

وی به پیوند زبان فارسی و اردو اشاره و اضافه کرد: اگر بخواهیم در پاکستان ادبیات محلی را بدانیم، باید با فارسی آشنا باشیم. هر زبانی که ما در اینجا داریم، به خصوص ادبیات کلاسیک ما، پر از فارسی است. «مثنوی» کتاب بالینی برخی از شاعران بزرگ زبان اردو بوده و ما تأثیر اندیشه‌ها و آثار مولوی را در آثار شاعران اردو زبان می‌بینیم. بدون دانستن زبان فارسی، درک مفاهیم برخی از آثار کلاسیک اردو دشوار خواهد بود. توجه شاعران و سخنوران اردو زبان به زبان فارسی سابقه دیرینه دارد، شاعران بزرگ اردو در کنار اینکه به زبان اردو شعر گفتند، به زبان فارسی نیز آثاری خلق کرده‌اند. بسیاری از آن‌ها از «نی‌نامه» مولوی تأثیر پذیرفته‌اند و در شعر شاعران عرفانی پاکستانی تأثیر این بخش از مثنوی را شاهد هستیم.

وی ادامه داد: بیشترین شعرای معاصر اردو تحت تأثیر زبان فارسی هستند. من در پژوهشی میزان اثرپذیری شاعران معاصر اردو را از ادبیات فارسی بررسی کردم و دیدم بسیاری از مصرع‌ها و سروده‌ها تحت تأثیر ادبیات فارسی است. شگفت‌آور است این تأثیرپذیری؛ شاعران اردو یا تحت تأثیر ادبیات هند هستند، یا متأثر از فارسی‌اند. بدون فارسی نمی‌توانیم به سرمایه‌های زبانی اردو پی ببریم.

فارسی از پاکستان ریشه‌کن نمی‌شود
این استاد دانشگاه به اقبال لاهوری به عنوان یکی از سرآمدان شعر اردو اشاره کرد و درباره تأثیرپذیری او از زبان و ادبیات فارسی گفت: اقبال لاهوری شاعر ملی ماست، 60 درصد سروده‌های او فارسی‌ است. اگر بخواهیم اقبال و امثال او را بشناسیم، ناچاریم که فارسی بیاموزیم. سیاست‌ها رخ دیگری دارد، در کشور ما ارباب سیاست همواره کسانی بوده‌اند که از فرهنگ و تمدن و هویت ناآشنا و بیگانه بوده‌اند. در سخنرانی‌ها ابیاتی از اقبال را گاه می‌خوانند، اما می‌توان گفت که هیچ‌کدامشان کتابی از اقبال را باز نکرده‌اند. ما تا اقبال را داریم، به فارسی نیاز داریم؛ این در حالی است که در برخی از مراکز دانشگاهی که کرسی اقبال‌شناسی داریم، فارسی‌شناس نداریم و بررسی‌های علمی محدود به ابیات اردوی این شاعر است. مسئولان ما به این موضوعات توجهی نمی‌کنند. تا زمانی که اقبال هست، فارسی از پاکستان ریشه‌کن نمی‌شود. هرچقدر فارسی را از کتاب‌های آموزشی حذف کنند، اقبال را که نمی‌توانند کمرنگ کنند.

ادبیات فارسی؛ اصلی‌ترین دلیل آموختن زبان فارسی در جهان
احسان‌الله شکراللهی، رییس مرکز تحقیقات زبان فارسی هند، نیز در ادامه با بیان اینکه سبب افول زبان فارسی در شبه قاره را نمی‌توان در یک دلیل و دو دلیل برشمرد، گفت: نفوذ هر زبانی در هر منطقه‌ای متأثر از مناسبات قدرت فرهنگی، اقتصادی و... است. وقتی آموختن زبان ما به ازای تشویق‌کننده‌ای برای افراد نداشته باشد، طبیعتاً افراد نیز چندان رغبت نشان نمی‌دهند. در دنیا کسانی که می‌خواهند زبان فارسی را بیاموزند، بیشتر به خاطر ادبیات فارسی و شناخت بزرگانی مانند مولانا، حافظ و ... است.

علیرضا قزوه در این نشست، گفت: من یادم است برخی از استادان زبان فارسی مثل استاد اظهر دهلوی که خدایش بیامرزد چقدر از ارتباطاتش با مقامات استفاده می‌کرد و حتی به گفته خانم حسینی تا دادگاه هم رفت و طرح شکایت کرد که زبان فارسی را جزو زبان‌های اصلی و لااقل زبان دوم بپذیرند.

وابسته فرهنگی ایران در در دهلی‌نو ادامه داد: معتقدم تمام کسانی که دغدغه ندارند و زبان فارسی را می‌خوانند و به رشته‌های دیگر خدمت می‌کنند، فردای روز بازنشستگی به سراغ تجارت خواهند رفت، چون از اولش هم تاجر بودند و با زبان فارسی تجارت می‌کردند.