خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) آتش‌سوزی بزرگی که در سال 192 گاه‌شماری دوران مشترک به وقوع پیوست، گرچه شهرت کمتری از آتش زدن کتابخانه اسکندریه داشت، به از دست رفتن بخشی زیاد از میراث دانش در یونان و رُم باستان انجامید. خسارت واقعی این آتش‌سوزی در سال 2005 برای مورخان آشکار شد، زمانی که متنی ناگهان در صومعه‌ای در یونان کشف شد، متنی که گمان می‌رفت قرن‌ها پیش از دست رفته بود. این متن که عنوان آن «در باب تسلی از غم» است پس از وقوع آتش‌سوزی و به قلم جالینوس (پزشک دربار چند امپراتور رُم) به رشته تحریر درآمده است و به چیزی بیش از وقایع‌نگاری این رویداد ناخوشایند اشاره دارد. همان‌گونه که «متیو سی نیکلز»، محقق دوران کلاسیک، اشاره می‌کند، این متن تصویری نادر و تکان‌دهنده از دنیای گمشده کتابخانه‌های عمومی باستان ارائه می‌دهد.
سه کتابخانه از دست‌رفته‌ای که جالینوس توصیف می‌کند، در نزدیکی یکدیگر و در تپه «پالاتین» رُم واقع شده بودند و از بسیاری جهات اهمیت فراوان داشتند. در جهانی عاری از چاپخانه یا عکاسی، یکی از وظایف مهم کتابخانه‌های عمومی امپراتوری حفاظت و حراست از نسخه‌های معتبر و متون مهم (همان نسخ خطی) بود که سبب می‌شد محققانی چون جالینوس بتوانند با اطمینان از آنها نسخه‌برداری کرده و بهره‌برداری کنند. در این کتابخانه، برخی متون در مجموعه‌ای ویژه و از سوی فردی صاحب‌نام جمع‌آوری شده بودند و باقی متون نیز براساس موضوع صورت‌بندی شده بودند. جالینوس به یافتن ناهمسازی‌هایی شهره است که در کاتالوگ‌های کتابخانه پیدا کرده بود، یعنی ابزارهایی کمکی که باعث می‌شد مراجعان بتوانند بدون نظارت کتابدار و به‌راحتی در قفسه‌ها کند و کاو کنند.
سه کتابخانه از دست‌رفته‌ای که جالینوس توصیف می‌کند، در نزدیکی یکدیگر و در تپه «پالاتین» رُم واقع شده بودند و از بسیاری جهات اهمیت فراوان داشتند. در جهانی عاری از چاپخانه یا عکاسی، یکی از وظایف مهم کتابخانه‌های عمومی امپراتوری حفاظت و حراست از نسخه‌های معتبر و متون مهم (همان نسخ خطی) بود که سبب می‌شد محققانی چون جالینوس بتوانند با اطمینان از آنها نسخه‌برداری کرده و بهره‌برداری کنند. در این کتابخانه، برخی متون در مجموعه‌ای ویژه و از سوی فردی صاحب‌نام جمع‌آوری شده بودند و باقی متون نیز براساس موضوع صورت‌بندی شده بودند. جالینوس به یافتن ناهمسازی‌هایی شهره است که در کاتالوگ‌های کتابخانه پیدا کرده بود، یعنی ابزارهایی کمکی که باعث می‌شد مراجعان بتوانند بدون نظارت کتابدار و به‌راحتی در قفسه‌ها کند و کاو کنند.
.jpg)
ویژگی جالب‌توجه دیگری که کتابخانه‌های پالاتین دارا بودند این بود که کسی اجازه نداشت چیزی را از آنها خارج کند (گرچه به گفته جالینوس، یکی از کتابخانه‌ها نگهبانی داشت که با رشوه اجازه می‌داد مشتریان متون را به یغما ببرند). دانشمندانی که نمی‌توانستند کتاب‌ها را بیرون ببرند با دو گزینه مواجه بودند: یا باید تحقیقات خود را در محل کتابخانه‌ها به پایان می‌بردند یا آن‌که از روی متون نسخه برداشته و آن را با خود به خانه می‌بردند. در هر دو حالت نیاز به فضای کار بسیار بزرگی بود، همچنین نورپردازی مناسب و اختصاص دادن ساعت‌های متمادی. ماندن کتاب‌ها در داخل کتابخانه‌ها بر وضعیت بیرون نیز تاثیرگذار بود: بسیاری از محققان برای راحتی انبارهایی را در همان نزدیکی اجاره می‌کردند تا کتاب‌ها و ابزار تحقیق‌شان را در آن بگذارند. در نتیجه، خیابان‌های اطراف کتابخانه‌ها مملو بود از بحث و جدل میان محققان و کتابفروشانی که کالاهایشان را عرضه می‌کردند.
بارزترین نمونه خسارتی که آتش‌سوزی سال 192 به دنبال داشت، از میان رفتن متونی بود که به گفته متیو سی نیکلز «برای همیشه از دسترس جهانیان خارج شد.» رونوشت‌‌هایی از حریق نجات یافت و جاهای دیگر انبار نیز به‌نحوی دیگر آسیب دیدند، چراکه دیگر نمی‌شد آنها را با نسخه‌های اصلی تطبیق داد. بدتر آن‌که آتش‌سوزی محل انبار شماری از نسخ را که محققان در نزدیکی کتابخانه‌ها اجاره کرده بودند نیز تحت تاثیر قرار داد.
از نظر جالینوس، این معنای از دست رفتن مجموعه شخصی کتاب‌هایش و همچنین یادداشت‌های پروژه‌هایش بود. این بلاشک مصیبت بزرگی بود، اما از قرار معلوم جالینوس به‌خوبی توانست با ماجرا کنار آمده و بر آن فائق آید. به گفته جالینوس، یکی از همکارانش که انبار کتاب‌ها و یادداشت‌هایش طی آتش‌سوزی از میان رفته بود از ناامیدی و یاس جان باخت. دیگران نیز البته وضع بهتری نداشتند و تا مدت‌ها با لباس‌های سیاه، لاغر و رنگ‌پریده، همانند کسانی که سوگوار عزیزی هستدن، آن اطراف می‌چرخیدند.
بارزترین نمونه خسارتی که آتش‌سوزی سال 192 به دنبال داشت، از میان رفتن متونی بود که به گفته متیو سی نیکلز «برای همیشه از دسترس جهانیان خارج شد.» رونوشت‌‌هایی از حریق نجات یافت و جاهای دیگر انبار نیز به‌نحوی دیگر آسیب دیدند، چراکه دیگر نمی‌شد آنها را با نسخه‌های اصلی تطبیق داد. بدتر آن‌که آتش‌سوزی محل انبار شماری از نسخ را که محققان در نزدیکی کتابخانه‌ها اجاره کرده بودند نیز تحت تاثیر قرار داد.
از نظر جالینوس، این معنای از دست رفتن مجموعه شخصی کتاب‌هایش و همچنین یادداشت‌های پروژه‌هایش بود. این بلاشک مصیبت بزرگی بود، اما از قرار معلوم جالینوس به‌خوبی توانست با ماجرا کنار آمده و بر آن فائق آید. به گفته جالینوس، یکی از همکارانش که انبار کتاب‌ها و یادداشت‌هایش طی آتش‌سوزی از میان رفته بود از ناامیدی و یاس جان باخت. دیگران نیز البته وضع بهتری نداشتند و تا مدت‌ها با لباس‌های سیاه، لاغر و رنگ‌پریده، همانند کسانی که سوگوار عزیزی هستدن، آن اطراف می‌چرخیدند.
منبع:
https://daily.jstor.org/library-fires-have-always-been-tragedies-just-ask-galen/
نظر شما