به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بحث اخلاق، بحثی به قدمت وجود آدمی است، ولی این بحث به گواهی مدارک نوشته‌شده تا قرن پنجم از حد پند و اندرز، امر و نهی و راهنمایی و تشویق به پیروی از سرمشق‌ها فراتر نرفته است. در اواخر قرن پنجم بنا به اقتضای زمان برای تغییر جدی در تعلیم و تربیت آموزگاران و مربیانی به نام سوفیست، کار تعلیم و تربیت برای اداره امور سیاسی را برعهده گرفتند. سوفسطائیان، نخستین کسانی بودند که چشم تفکر و تحقیق را که تا آن زمان منحصر به پژوهش نظری طبیعت بود به‌سوی انسان برگرداندند و درباره معیارهای اخلاقی و دینی به نقد پرداختند و اخلاق را مانند سایر مسائل انسانی موضوع اندیشه ساختند و این امکان را پدید آوردند که اخلاق به روش علمی مورد بحث و تحقیق قرار گیرد. همزمان با آن‌ها، سقراط و افلاطون در مقام برآوردن نیاز عمقی‌تر و اساسی‌تر اخلاقی و تربیتی، پایه‌های استوار بر آن چیزی نهادند که از زمان ایشان فلسفه اخلاق نامیده می‌شود.
 
کتاب «ایثار و زیست اخلاقی» نیز قصد دارد بحث ایثار و زیست اخلاقی را از منظر قرآن کریم بررسی کند. وقتی از موضوع ایثار و زیست اخلاقی سخن می‌گوییم، قاعدتا انتظار داریم بحث از حیطه اخلاق فراتر برود و درباره‌ اخلاق اجتماعی سخن بگوییم، چراکه ایثار ترجیح دیگری برخود و ازخودگذشتگی بحث درباره رابطه انسان با دیگری است و از این جهت، حیطه بحث باید در محدوده اخلاق اجتماعی باشد. نویسنده در کتاب مذکور با همین نگاه، بحث را آغاز می‌کند. در ادامه گفت‌وگو با مژگان محمدی، نویسنده کتاب «ایثار و زیست اخلاقی» را از نظر می‌گذرانیم.
 
از کتاب «ایثار و زیست اخلاقی» برایمان بگویید، چطور شد که به نگارش این کتاب اقدام کردید؟
ایثار و ازخودگذشتگی یکی از زیباترین و عالی­‌ترین مظاهر رابطه انسان با انسان‌های دیگر و خداوند است. ایثار یکی از مفاهیم بلند جامعه انسانی است و در طول تاریخ، افراد ایثارگر به‌عنوان انسان‌هایی شناخته می­‌شوند که ارزش زیادی برای جامعه دارند و همچون الگویی برای نسل­‌های بعدی تلقی می­‌شوند. با وجود اهمیت ایثار و ایثارگری برای حفظ جامعه و آرمان‌­ها و ارزش‌های انسانی و دینی، مفهوم ایثار، ادبیات فربهی در جامعه ما ندارد. این­که ایثار چیست؟ ویژگی­‌های یک عمل ایثارگرانه چیست؟ تفاوت عمل ایثارگرانه با عمل اخلاقی چیست؟ چرا ایثار عقلانی است؟ تفاوت عمل ایثارگرانه با عمل از روی وظیفه چیست؟ نسبت ایثار با اصول جهان‌شمول چیست؟ و غیره محل بحث محققان و متخصصان مختلف است.
 
عدم وجود ادبیات مناسب درباره ایثار به زبان فارسی در حالی است که جامعه اسلامی (در طول تاریخ پرفراز و نشیبش) و کشور ما در این چند دهه به­‌ویژه در زمان جنگ تحمیلی از نظر مظاهر عملی ایثار، بسیار غنی است؛ یعنی با وجود داشتن مظاهر عملی ایثار، به مسائل نظری آن نپرداخته‌­ایم. ایثارگری و ارزش آن، یکی از تأکیدات متون دینی ما به­‌ویژه متن مقدس قرآن کریم و سخنان برجای مانده از علی‌بن ابیطالب(ع) و دیگر معصومین است. با وجود داشتن ادبیات غنی­ دینی درباره اهمیت و ارزش ایثار، هنوز نتوانسته‌­ایم از این متون مقدس، آنچنان که شایسته این مبحث است، بهره لازم را ببریم. این در حالی است که به زبان­‌های دیگر علی­رغم اینکه تأکیدات دینی و مظاهر عملی کمتری دارند، مباحث نظری خوبی درباره ایثار وجود دارد.
 
انگیزه شما از نوشتن این کتاب چه بود؟
انگیزه نوشتن این کتاب را اولا در اهمیت و جایگاهی می‌­دانم که برای ایثار و ازخودگذشتگی در زندگی اخلاقی قائل هستم، چراکه بحث اخلاق و اخلاقی­ زیستن مقوله­‌ای جدا از ایثار و ازخودگذشتگی نیست و برای اخلاقی‌ زیستن نیاز به ازخودگذشتگی و ایثار داریم.  
چه کسانی در این مسیر مشوق شما بودند؟
محرک اصلی من در نگارش این کتاب، حمایت مادی و معنوی بنیاد شهید و امور ایثارگران برای انتشار کتاب و اعتماد مسئولان آن سازمان به من و همکارانم بود. البته حمایت و تشویق مسئولان و همکارانم در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی بسیار مؤثر بود و جا دارد از همه آن‌ها تشکر کنم. سرانجام، آنچه دستمایه اصلی من در نگارش کتاب بود، به‌نظرم شوق فهم و نزدیکی به آن‌هایی بود که زندگی­شان را صرف ایثار و ازخودگذشتگی می­‌کنند و سعادت و رفاه خود را به شوق کاستن از درد و رنج دیگران و جلب خشنودی خداوند قربانی می‌کنند.
 
ایثار و زیست اخلاقی را با توجه به آموزه‌های قرآنی در چند جمله تعریف کنید.
از نگاه قرآن کریم، ایثار و ازخودگذشتگی عالی‌­ترین مرحله زیست اخلاقی است. فهم موضوع ایثار و ازخودگذشتگی در قرآن کریم، در ارتباط با فهم موضوعاتی همچون تصویر زندگی، مسئولیت، عمل و عوامل تأثیرگذار در آن است. این موضوع‌ خواهی، نخواهی به عقلانیت اخلاقی زیستی و موضوعات بحث‌­انگیزی همچون خوددوستی و دیگردوستی در فلسفه اخلاق مربوط می­‌شود. بررسی موضوع ایثار در این کتاب با توجه به مسائل نظری آن در فلسفه اخلاق و جایگاه آن در مکاتب اخلاقی و با در نظر گرفتن دو موضوع خوددوستی و دیگردوستی در آموزه‌­های قرآن کریم به بحث گذاشته شده است. البته با توجه به اهمیت موضوع ایثار و نقش آن در جنبه‌­های مختلف زندگی افراد و جامعه مانند معناداری، شادکامی، اخلاقی زیستی و کیفیت زندگی ضرورت دارد که با جدیت بیشتری به این موضوع پرداخته شود. این کتاب می­‌تواند به‌عنوان مقدمه‌­ای برای بررسی و تفحص بیشتر در آموزه­‌های قرآن کریم و دیگر متون دینی درنظر گرفته شود. 
 
به‌نظر شما مسئولان چگونه می‌توانند از نوقلمانی که در حوزه ایثار و شهادت فعالیت دارند، حمایت کنند؟
با توجه به نقش ایثار و ایثارگری در سلامت اجتماع و زیست اخلاقی و حفظ آرمان‌ها و ارزش‌های آن لازم است به ادبیات موضوعی ایثار و تبیین عقلانیت آن بهای بیشتری داده شود. در سال‌های اخیر، متأسفانه به شناخت و تبیین مفاهیم تأثیرگذاری همچون ایثار، بهای کمتری داده شده و بیشتر بودجه­‌های فرهنگی و پژوهشی، صرف کارهای نمایشی و مقطعی شده است، درحالی‌که بها دادن به ایثار و ارزشمندی اعمال ایثارگرانه و افراد ایثارگر در جامعه، منوط به فهم و شناخت بهتر این مفهوم و عقلانیت آن است و از این­‌رو، لازم است برای تحقیقات بنیادین و میان­‌رشته‌­ای سرمایه­‌گذاری بیشتری شود. بی­‌شک ارزشمند شمرده‌شدن ایثار و مفاهیم و موضوعات نظیر آن و الگو قرار گرفتن افراد ایثارگر و اخلاقی در جامعه در ارتباط مستقیم با درک و فهم این موضوعات و شناخت ارتباط وثیق آن‌ها با موضوعاتی چون معناداری و شادکامی و غیره هست. طبعا هرقدر این مسائل برای نسل کنونی بهتر تبیین شود، انتقال آن به نسل‌های بعدی راحت‌­تر است.