کلمه عید فقط یک بار در قرآن مجید ذکر شده و آن هم در آیه ۱۱۴ سوره مائده است که «اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَیْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَکُونُ لَنَا عِیدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا»؛ روز اول ماه شوال را عید نامیدند چرا که در آن به روزه‌داران دستور داده شده که روزه خود را افطار کنند و این بزرگ‌ترین عید برای روزه‌داران است.
محمدمهدی جعفری، مترجم و شارح کتاب شریف نهج‌البلاغه و از شاگردان مبرز و سال‌های دور آیت‌الله طالقانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا ضمن تبریک فرارسیدن عید سعید فطر به بررسی فلسفه عید فطر و پژوهش‌های انجام شده در این زمینه پرداخت و گفت: فطر به معنای شکافتن است و یکی از معانی فطرت به معنای آفرینش و شکافتن وجود هستی هم هست. از این جهت سرشت حقیقی انسان را هم فطرت می‌گویند، فطرت یعنی سرشتی که از نیستی به هست آمده و خداوند آن را به صورت موجود دارای درک، فهم و اندیشه به وجود آورده است.
وی اظهار کرد: کاربرد دیگر فطر به معنای گشودن و باز شدن چیزی است، چنان که در قرآن کریم آمده است: «إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ»؛ هنگامی که آسمان شکافته شود؛ چنانکه «افطار» به معنای گشودن روزه است. بنابراین، عید فطر یعنی عید گشودن روزه که همان پایان روزه است.
جعفری افزود: عید فطر برای همه عید نیست؛ فقط برای اهل تسلیم عید است. «الذی جعلته للمسلمین عیدا» و جالب است که این دعا هم در عید فطر و هم در عید قربان خوانده می‌شود. از همین جهت است که در دعا وارد شده که از خدا بخواهیم در پایان ماه مبارک رمضان ما را از مرحومین قرار دهد نه از محرومین؛ یعنی از قبول‌شدگان نه از مردودشدگان.
وی عنوان کرد: اینکه چرا عید ماه رمضان را فطر می‌گویند، به این جهت است که ماه رمضان بر ماه‌های دیگر برتری دارد، همان‌طور که در دعای این ماه می‌خوانیم که «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ» و در مقابل خداوند عرض می‌کنیم که قرآن را در ماه رمضان نازل کرده‌ای و اینکه «وَ هَذَا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَ كَرَّمْتَهُ وَ شَرَّفْتَهُ وَ فَضَّلْتَهُ عَلَى الشُّهُورِ» و این ماه را بر ماه‌های دیگر کرامت داده‌ای، برتر دانسته‌ای و این ماه شرف و افتخار بیشتری دارد، بخاطر اینکه قرآن در این ماه نازل شده و ما در این ماه موظف به گرفتن روزه هستیم.
مترجم و شارح کتاب نهج‌البلاغه با اشاره به فلسفه روزه گفت: معنا و مفهوم روزه‌داری این نیست که تنها از خوردن و نوشیدن امساک کنیم، بلکه باید سراسر وجود انسان، بدن، اندیشه و ذهن انسان روزه باشند، بخصوص قلب انسان که روزه دل، مقام بالاتری دارد؛ یعنی انسان خود را در یک سطح بالاتری از سطح حیوانی و مادی قرار دهد و به تدریج که این روزها ادامه می‌یابد و انسان توجه به این مطلب دارد و خود را تزکیه می‌کند، قرآن می‌خواند و در آیات قرآن تدبر می‌کند، رو به تعالی می‌رود و در شب‌های قدر هم با اعمالی که از همه بالاتر تدبر در آیات قرآن است ادامه می‌یابد تا اینکه پس از 30 روز که ماه رمضان به پایان می‌رسد، گویی انسان آفرینش تازه‌ای یافته، از آلودگی‌ها پاک شده و به صورت انسان متکامل درآمده است و از این جهت این عید یعنی عید بازگشت به فطرت و سرشت نیالوده‌ای که خداوند در ما نهاده است. به این دلیل عید پایان ماه رمضان را عید فطر می‌گویند.
وی بیان کرد: اجتماع روز عید فطر می‌تواند در پیوند و همدلی مسلمانان نقش‌آفرین باشد. آنان در گردهمایی روز عید فطر و قرار گرفتن در کنار هم، از نظرات، مشکلات و گرفتاری‌های همدیگر آگاه می‌شوند. در این گردهمایی بغض‌ها و کینه‌ها تبدیل به دوستی و همدلی می‌شود و مؤمنان در یک صف واحد احساس اتحاد و نزدیکی بیشتری به همدیگر می‌کنند .عید فطر از سویی حکایت از پیوند معنوی انسان با خدای خویش دارد و از سوی دیگر حکایت‌گر ارتباط وی با هم‌کیشان خود است .وقتی انسان خود را از آلودگی‌ها پاک کند و در آیات قرآن تدبر کند، نه اینکه فقط گرسنه و تشنه باشد، بلکه به حال محرومان نیز توجه کند، این رفتار هم در فرد و هم در اجتماع تحول ایجاد می‌کند و انسان با روزه گرفتن متوجه می‌شود افرادی در جامعه هستند که ممکن است غذایی نداشته باشند بخورند و یا اینکه غذای روح نیاز داشته باشند، این است که انسان با روزه گرفتن تکامل اجتماعی و همبستگی پیدا می‌کند و تکامل عمیقی در انسان ایجاد می‌شود.
جعفری در رابطه با پژوهش‌ها و تألیفاتی که در رابطه با ماه رمضان و عید فطر صورت گرفته است، تصریح کرد: خوشبختانه پژوهش‌های خوبی انجام شده که باید همه‌گیر شود و به صورت عملی وارد جامعه شود و از کتاب بیرون بیاید و عملاً مورد توجه قرار گیرد، زیرا این عید؛ یعنی بازگشت به سرشت و آنچه که باید باشد نه آنچه که هست؛ یعنی باید انسانی باشد که هم غم دیگران را داشته باشد و هم تاجایی که از دستش برمی‌آید برای رفع گرفتاری دیگران بکوشد در این صورت این پژوهش‌ها پژوهش‌های عملی و کاربردی خواهد شد.
در ادامه برخی کتاب‌هایی که درباره عید فطر و فلسفه اعمال و آداب آن نوشته شده معرفی شده است.
«من عید فطر هستم»
کتاب «من عید فطر هستم» تألیف مجید ملامحمدی، تلاش می‌کند موقعیت عید فطر (روز اول شوال) را که پس از ماه مبارک رمضان فرا می‌رسد و در آن مسلمانان جشن بندگی خود را بزرگ می‌دارند، برای بچه‌ها بازگو کند و ضمن آشنایی آنها با این عید خجسته، موضوع بندگی و تعبد و فرمانبری از دستورات خداوند را به طور غیرمستقیم به بچه‌ها یادآور شود.
«روز‌های شادی مسلمانان»
کتاب «روز‌های شادی مسلمانان» اثر یدالله نفری است که به توصیف و تحلیلی از «اعیاد اسلامی» می پردازد. نویسنده وجود عید‌های مختلف در اسلام را پاسخی به نیاز‌های طبیعی بشر به شادی و تفریح دانسته و معتقد است اعیاد این امکان را فراهم می‌آورد که مسلمانان یکدیگر را ملاقات و به یکدیگر نیکی کنند و از احوال هم مطلع شوند که این کار رضایت خداوند را به دنبال خود دارد.
نویسنده کتاب را در پنج فصل با عناوین عید فطر، عید قربان، عید جمعه، عید مبعث رسول خدا(ص) و عید غدیر تدوین کرده است و در هر کدام به توضیحی درباره فلسفه نام‌گذاری، علت فضیلت و اعمال عبادی مخصوص آن روز پرداخته است.
.jpg)
«سیری در خطبه‌های عید فطر و قربان»
کتاب سیری در خطبه‌های عید فطر و قربان اثر رضا قلی داوودی در انتشارات دارالفکر منتشر شد. این کتاب تفسیری عرفانی و اخلاقی از خطبه‌های عید فطر و قربان است. در این نوشتار با توجه به مفاد خطبه‌های عید فطر و قربان، مباحث اخلاقی، تربیتی و عرفانی مندرج در آنها مورد شرح و بررسی اجمالی قرار گرفته است.
در همین زمینه نویسنده به بحث در مورد مباحثی مانند استغفار و آمرزش گناهان، هدایت و اعمال نجات‌بخش و هدایت‌کننده انسان، لزوم تقوی، ترک گناه و اصرار نداشتن بر آن، عجایب مربوط به مرگ و جهان پس از آن، اهمیت حج و اسرار مناسک مربوط به آن، سرگذشت اقوام پیشین در قرآن، اهمیت و ابعاد امر به معروف و نهی از منکر، مغفرت و رحمت الهی نسبت به بندگان خویش، ارزش و مقام زن در اسلام، وفای به عهد و برخی دیگر از مسائل اخلاقی دیگر پرداخته است و با توجه به مفاد خطبه‌های عید فطر و قربان و نماز آنها زوایای گوناگون این مسائل را بیان می‌کند.
«فضیلت عید سعید فطر»
کتاب «فضیلت عید سعید فطر» اثر اسماعیل غروی بهمئی در انتشارات طلیعه نور منتشر شد. در این کتاب درباره عید فطر اعمال مشهور و دعا‌های این ماه می‌خوانیم.
نظر شما