خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، شاید میان تمام حوزه‌های خبرنگاری و روزنامه‌نگاری، کمتر حوزه‌ای را بتوان سراغ گرفت که اگر کسی مدتی در آن کار کند، تا این حد به سوژه‌اش علاقه‌مند شود. این خاصیت کتاب است که بعد از مدت‌زمانی هرچند اندک که با آن مانوس شوید، شما را به خودش وابسته می‌کند.
درباره تاثیر و جایگاه خبرنگاری حوزه کتاب در کشور، اهمیت این جریان در ارتقاء فرهنگ، نقش دولت و سرمایه‌گذاری بر خبرنگاران حوزه کتاب و عملکرد بهتر برگزاری جشنوارههای کتاب-محور از جمله جشنواره کتاب و رسانه با زهرا حاج‌محمدی، روزنامه‌نگار حوزه فرهنگ و کتاب، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
سال‌هاست که خبرنگاری کتاب، به‌عنوان یک‌گرایش تخصصی از روزنامه‌نگاری، در رسانه‌ها و روزنامه‌ها شناخته شده است. با توجه به سابقه فعالیت‌هایتان در این حوزه، اهمیت این گرایش تخصصی و نسبتی که می‌تواند با ظرفیت رسانه‌ای و رویدادهای فرهنگی داشته باشد را چطور ارزیابی می‌کنید؟
طرح عنوان و ایجاد عبارت خبرنگاری کتاب در حقیقت جریانی برخاسته از رویداد هفته کتاب بود. این جریان ایجاد شد تا در نظام فرهنگی و اجتماعی کشور که چندان سنخیتی با موضوع کتاب نداشت، تغییراتی به‌وجود بیاید، با کتاب همراه شود و کتاب را برای یک هفته به اولویت کشور تبدیل کند. این جریان فرهنگی به این دلیل به‌راه افتاد تا بتواند موضوعات سیاسی، اقتصادی، ورزشی و غیره را لااقل برای یک هفته کنار بگذارد و کتاب را به‌عنوان یک جریان فرهنگی نخبه‌ساز، به عموم جامعه معرفی کند و مدیران کشور، به‌ویژه مدیران برنامه‌ریز و تصویب‌کنندگان بودجه را متوجه اهمیت کتاب و کتابخوانی کند و خودش را به اثبات برساند.
وقتی سال‌ها پیش با احمد مسجدجامعی که آن روزها وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، درباره جزئیات هفته کتاب، سلسله نشست‌ها و... مباحثی داشتیم، او تاکید می‌کرد که برگزاری این هفته می‌تواند موضوع کتاب و کتابخوانی را در جامعه برجسته بکند، اما چه در همان موقع و چه حالا که سالیان سال از آن گفتگوها می‌گذرد، این حقیقت مطرح است که هفته کتاب همچنان نتوانسته جایگاه خودش را در بین سیاست‌مداران و مدیران کشور باز کند. این رویداد سالانه، هنوز به یک برند تبدیل نشده و تنها در حد یک کالبد باقی مانده است. هر سال آبان‌ماه یک روحی در این کالبد دمیده می‌شود، موقتاً جان می‌گیرد، برای چند روزی سرتیتر رسانه‌های فرهنگی و البته صرفاً صفحات کتاب می‌شود و پس از چند جلسه و همایش و تجلیل به پایان می‌رسد.
درحال حاضر؛ جایگاه خبرنگاران و روزنامه‌نگاران حوزه کتاب را در جامعه و به‌ویژه حوزه فرهنگ و کتاب را چطور می‌بینید؟
خبرنگاران کتاب، افرادی هستند که به‌طور مستقیم با پدیده‌ای به اسم کتاب سر و کار دارند. موضوع کاری‌شان کتاب است اما مشکل این است که اکثر خبرنگاران این حوزه، بیشتر با یک نوع رویانویسی از کتاب مانوس شده‌اند و به موضوع آن، نقد آن و سواد رسانه‌ای در حوزه کتاب کمتر توجه می‌کنند. به این ترتیب هرسال از سواد خبرنگاران این حوزه کاسته خواهد شد.
سال‌ها پیش این بحث بود که انجمنی برای خبرنگاران حوزه کتاب تاسیس شود. کار این انجمن جز اینکه به کارهای صنفی اعضایش رسیدگی کند، بیمه آن‌ها را پیگیری کند، بحث امنیت شغلی‌شان را دنبال کند، نوع قراردادهای کاری را بررسی کند و قراردادهای موقت را به بلندمدت و یا دائم تبدیل کند، نبود. در حال حاضر انجمن‌های صنفی روزنامه‌نگاری مختلفی وجود دارند که چه از لحاظ سیاسی وابسته باشند و چه نباشند، در حقیقت همین مسائل را پیگیری می‌کنند و در این شرایط، تاسیس یک انجمن برای خبرنگاران کتاب نمی‌توانست کار ویژه و منحصر به‌فردی انجام بدهد. ما خبرنگاران کتاب یک موضوع را در زندگی‌مان از دست داده‌ایم و آن هم اهمیت خود کتاب است. ما دیگر خبرنگار کالبد کتاب هستیم، نه محتوای آن!
از سوی دیگر، ما خبرنگاران کتاب، به‌شدت درگیر مشکلات معیشتی خودمان شده‌ایم و به همین دلیل، بعضی از دلایلی که برای فاصله گرفتن از کتاب برشمرده می‌شوند، حقیقت دارند؛ اما بخش دیگری از این دلایل توجیهاتی هستند که نباید آن‌ها را جدی بگیریم و باید به سمت مطالعه بیشتر کتاب حرکت کنیم. در این زمینه از یک طرف خودمان باید فعالیت کنیم و از طرف دیگر دولت باید برنامه‌هایی در نظر بگیرد که به این موضوع کمک کرده باشد.
نقش دولت و نهادهای ذی‌ربط را در تربیت خبرنگاران حوزه کتاب چه اندازه موثر می‌دانید؟
دولت می‌تواند یک جمع ۳۰ -۴۰ نفره از خبرنگاران کتاب در حوزه‌های مختلف را شناسایی کند و با آن‌ها یک حلقه‌ای تشکیل بدهد. این افراد می‌توانند کارت‌های مخصوصی داشته باشند که توسط آن بتوانند از کتاب فروشی‌ها با تخفیف بسیار بالا کتاب تهیه کنند. از سالن‌های سینما تئاتر و حتی موسیقی به رایگان استفاده کنند و در جریان مسائل فرهنگی باشند؛ آن هم بدون هزینه و از طرف دیگر دورهمی‌های خاصی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای آن‌ها ترتیب داده شود که ماهانه یا دو ماه یک‌بار باشد و در آن، نویسندگان و مترجمان مختلف کشور نه‌تنها در حوزه‌های داستان و شعر، بلکه در تمام حوزه‌ها حضور پیدا کنند. این دورهمی‌ها نه جلسات پرسش و پاسخ متعارف خبرنگاران، بلکه جلسه‌های چند ساعته با کارکرد آموزشی باشد.
از طرف دیگر دولت این زحمت را به خودش بدهد که برای این ۳۰ -۴۰ نفر کلاس‌های مختلف آموزشی در زمینه‌های گوناگون مثل ویراستاری، سواد رسانه‌ای، نقد کتاب، ریویونویسی و آشنایی با مکاتب و سبک‌های مختلف علمی مثل آشنایی با کتب دینی، تاریخی، سیاسی فراهم کند. همچنین این کارت‌ها باید آن‌قدر اعتبار داشته باشد که صاحبان آن بتوانند در تمام دانشگاه‌های کشور، در هر کلاس تخصصی که خواستند به‌طور رایگان حضور پیدا کنند و از مطالب آن بهره ببرند. خبرنگاران باید بتوانند به اعتبار این کارت‌ها به طور رایگان وارد تمام کتابخانه‌های عمومی کشور شوند؛ از کتابخانه ملی گرفته تا باقی کتابخانه‌ها؛ و این افراد به این ترتیب می‌توانند از مخازن کتابخانه‌های عمومی کشور استفاده کنند.
دولت سه سال بر این خبرنگاران سرمایه‌گذاری کند و آن‌ها را تحت آموزش قرار بدهد و تمام این سه سال این افراد را زیر نظر خودش داشته باشد، آن‌ها را پالایش کند تا بعد از سه سال، بتواند سی یا چهل نفر انسان آشنا به کتاب، محقق کتاب و پژوهشگر کتاب تربیت کند و تحویل جامعه رسانه‌ای کشور بدهد. حالا اینها اگر ریویو می‌نویسند، درست می‌نویسند؛ اگر نقد می‌نویسند، نقد درستی است؛ اگر گزارش می‌نویسند، گزارششان درست و بسیط و جامع است؛ اگر گفت‌وگو می‌کنند، گفت‌وگو تخصصی و بی‌عیب و نقصی از آب درمی‌آید. حالا در عوض می‌شود از این افراد انتظاراتی هم داشت و می‌توان بر بحث مطالعه آن‌ها هم نظارت کرد. مثلا این خبرنگاران در ماه مجبور باشند سه کتاب جدی را مطالعه کنند و دو یا سه مطلب جدی و قابل توجه به رسانه‌های کشور ارائه بدهند.
همانطور که می‌دانید، جشنواره کتاب و رسانه یکی از رویدادهای هفته کتاب است که امسال شاهد برگزاری نوزدهمین دوره آن هستیم. به نظرتان این جشنواره چه جایگاهی در حوزه خبرنگاری کتاب دارد یا باید داشته باشد؟
خیلی از مطالبی که در رسانه‌ها درباره کتاب نوشته می‌شود، دقت نظر و نکته‌سنجی لازم را ندارد. به نظر من، ما به جای اینکه جشنواره‌هایی برگزار کنیم، ابتدا باید یک آموزش فراگیر و یک سکوی پرش برای خبرنگاران داشته باشیم. اگر این موارد فراهم شود، پس از چند سال می‌توانیم یک جریان رسمی و استاندارد از خبرنگاران حوزه کتاب را در رسانه‌های خودمان ارائه بدهیم که محصول آن هم قطعا استاندارد، چند بعدی و آکادمیک است. محصولی که بیان‌کننده دانش‌های مختلف میان‌رشته‌ای باشد. این مسائل باعث می‌شود روزنامه‌نگاران کتاب هم محصولی ارائه بدهند که جامع‌تر باشد و بالتبع جشنوارههای کتاب-محور همچون جشنواره کتاب و رسانه هم درخشان‌تر خواهد بود.
چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۳۹۹ - ۱۲:۲۷
روزنامه‌نگار پیشکسوت حوزه کتاب، معتقد است؛ با سرمایه‌گذاری دولت بر جریان خبرنگاری حوزه کتاب، جشنوارههای کتاب-محور همچون جشنواره کتاب و رسانه هم درخشان‌تر خواهد بود.
نظر شما