این برهه از تاریخ ایران، دستمایه تألیف کتاب «بیست‌ودو روز نبرد؛ بررسی آزادسازی سنندج 1357-1359» شده است که اخیرا چاپ نخست دوم این کتاب با تغییرات جزئی به لحاظ شکلی و محتوایی در 666 صفحه به بهای 38 هزار تومان با همکاری مشترک مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و دانشگاه جامع امام حسین علیه‌السلام منتشر شد.
مجید نداف؛ نویسنده، پژوهشگر و راوی دفاع مقدس در این کتاب، در سه بخش اصلی به روش تحلیلی، تحلیلی - توصیفی و توصیفی، جزئیات وقایع مربوط به این مقطع از تاریخ انقلاب را تشریح کرده است. وی در بخش نخست، به توضیح اجمالی ویژگی‌های شهر سنندج در گذشته، تغییرات آن از سال 1359 به بعد و چگونگی صف‌آرایی دو جریان مدافعان انقلاب اسلامی و طیف وسیعی از آشوبگران بومی و غیربومی این شهر پرداخته است. در بخش دوم، روند حوادث و تحولات سیاسی، اجتماعی و امنیتی سنندج، کردستان و ایران تا آستانه عملیات پاکسازی توصیف می‌شود. در این بخش، جزئیات عملکرد دولتمردان وقت که منجر به واگذاری شهر سنندج به گروههای آشوبگر شد وسپس توافق بر خروج اجباری پاسداران از شهر و روش برخورد این گروه‌ها با مردم به‌ویژه مسلمانان بی‌طرف، تشریح می‌شود. در بخش آخر تلاش شده به شیوه نقلی-روایی و در قالب روزشمار، اقدامات مدافعان انقلاب اسلامی برای خارج کردن شهر سنندج از سیطره گروههای ستیزه‌جو توصیف شود.
.jpg)
روایت نبرد بیست‌ودو روزه بدون توجه به پیش‌زمینه‌ها ممکن نبود
نداف در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، در تشریح روند و شیوه تألیف این اثر، بیان کرد: 4 تا 26 اردیبهشت 1359، یک نقطه آغاز در تاریخ کشور است. در این کتاب ابتدا قرار بود فقط 22 روز نبرد آزادسازی سنندج مورد بررسی قرار گیرد، اما پرداختن به این برهه بدون توجه به پیش‌زمینه‌های آن امکان‌پذیر نبود.
وی ادامه داد: شهر سنندج قبل از اینکه توسط مدافعان انقلاب آزاد شود، 4 تا 5 ماه در اختیار گروههای مارکسیستی بوده، به‌گونه‌ای که غیر از پادگان لشکر 28 و صداوسیما، تمام امور و مراکز اداری در اختیار گروههای جدایی‌طلب بود. آنها به‌زعم خود یک دولت کوچک خودمختار را به صورت پایلود در این مدت تجربه کردند تا رفته رفته در سایر شهرهای ناحیه کردنشین ایران به کمک کشور همسایه حاکمیت خود را تحمیل کنند. در جنوب ناحیه کُردنشین ایران، عمدتا جریان کوموله، سازمان چریک‌های فدایی خلق و سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر و سایر گروههای اقماری مارکسیستی دارای نفوذ اجتماعی بودند و در شمال کردستان، حزب دموکرات‌های کردستان بیشتر نفوذ داشتند، بنابراین طبیعی بود فضای حاکم بر شهر غیرمذهبی و در تضاد شدید با مسلمانان سنندجی باشد.
این پژوهشگر گفت: وقتی قرار شد این مقطع 22 روزه مورد مطالعه و واکاوی قرارگیرد، برخلاف بیشتر آثاری که در قالب و یا سبک خاطره‌نگاری، دلنوشته یا روایت‌های مونولوگ حوادث را تشریح می‌کنند، نگاه من به این موضوع کاملا پژوهشی و مقید به رعایت متدولوژی تحقیق بود. این پژوهش تاریخی درست نمونه‌ای است متمایز با آثاری مبتنی بر خاطره‌گویی‌های شهودی که در اثر مرور زمان احیانا کم و زیاد شده. زیرا مهمترین تکنیک به‌کار رفته در آن ابزار مشاهده و مقابله اسناد در برابر روایت‌های شفاهی است. 22 روز جنگ اتفاق افتاد، ولی در گذشته یک صف‌آرایی در مقابل انقلاب اسلامی تازه به ظهور رسیده شکل گرفته که کاملا نامتجانس است و از سراسر کشور هم کلیه گروههای با گرایش مارکسیستی به منطق کردستان اعزام شدند. درست در سمت مقابل نیز این ترکیب وجود داشت. در این میان، فقط برگ برنده رژیم جمهوری اسلامی، شکل‌گیری وحدت ملی و تنظیم و برقراری روابط بیشتر در مناسبات دولت-ملت بود. در داخل حاکمیت به یک وفاقی رسیده بودند مبنی بر اینکه هرچه از زمان پیروزی انقلاب با نیروهای جدایی‌طلب مماشات کردیم، از این پس باید تدابیر امنیتی جدیدی اتخاذ کرد تا در نهایت بتوان بر مرزها کنترل بیشتری اعمال کرد. لذا با این سابقه نمی‌شد که فقط به یک مقطع و نبرد 22 روزه شهری اکتفا کرد و زمینه‌ها را نادیده گرفت.
نداف در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، در تشریح روند و شیوه تألیف این اثر، بیان کرد: 4 تا 26 اردیبهشت 1359، یک نقطه آغاز در تاریخ کشور است. در این کتاب ابتدا قرار بود فقط 22 روز نبرد آزادسازی سنندج مورد بررسی قرار گیرد، اما پرداختن به این برهه بدون توجه به پیش‌زمینه‌های آن امکان‌پذیر نبود.
وی ادامه داد: شهر سنندج قبل از اینکه توسط مدافعان انقلاب آزاد شود، 4 تا 5 ماه در اختیار گروههای مارکسیستی بوده، به‌گونه‌ای که غیر از پادگان لشکر 28 و صداوسیما، تمام امور و مراکز اداری در اختیار گروههای جدایی‌طلب بود. آنها به‌زعم خود یک دولت کوچک خودمختار را به صورت پایلود در این مدت تجربه کردند تا رفته رفته در سایر شهرهای ناحیه کردنشین ایران به کمک کشور همسایه حاکمیت خود را تحمیل کنند. در جنوب ناحیه کُردنشین ایران، عمدتا جریان کوموله، سازمان چریک‌های فدایی خلق و سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر و سایر گروههای اقماری مارکسیستی دارای نفوذ اجتماعی بودند و در شمال کردستان، حزب دموکرات‌های کردستان بیشتر نفوذ داشتند، بنابراین طبیعی بود فضای حاکم بر شهر غیرمذهبی و در تضاد شدید با مسلمانان سنندجی باشد.
این پژوهشگر گفت: وقتی قرار شد این مقطع 22 روزه مورد مطالعه و واکاوی قرارگیرد، برخلاف بیشتر آثاری که در قالب و یا سبک خاطره‌نگاری، دلنوشته یا روایت‌های مونولوگ حوادث را تشریح می‌کنند، نگاه من به این موضوع کاملا پژوهشی و مقید به رعایت متدولوژی تحقیق بود. این پژوهش تاریخی درست نمونه‌ای است متمایز با آثاری مبتنی بر خاطره‌گویی‌های شهودی که در اثر مرور زمان احیانا کم و زیاد شده. زیرا مهمترین تکنیک به‌کار رفته در آن ابزار مشاهده و مقابله اسناد در برابر روایت‌های شفاهی است. 22 روز جنگ اتفاق افتاد، ولی در گذشته یک صف‌آرایی در مقابل انقلاب اسلامی تازه به ظهور رسیده شکل گرفته که کاملا نامتجانس است و از سراسر کشور هم کلیه گروههای با گرایش مارکسیستی به منطق کردستان اعزام شدند. درست در سمت مقابل نیز این ترکیب وجود داشت. در این میان، فقط برگ برنده رژیم جمهوری اسلامی، شکل‌گیری وحدت ملی و تنظیم و برقراری روابط بیشتر در مناسبات دولت-ملت بود. در داخل حاکمیت به یک وفاقی رسیده بودند مبنی بر اینکه هرچه از زمان پیروزی انقلاب با نیروهای جدایی‌طلب مماشات کردیم، از این پس باید تدابیر امنیتی جدیدی اتخاذ کرد تا در نهایت بتوان بر مرزها کنترل بیشتری اعمال کرد. لذا با این سابقه نمی‌شد که فقط به یک مقطع و نبرد 22 روزه شهری اکتفا کرد و زمینه‌ها را نادیده گرفت.
پرداختن به جامعه‌شناسی سیاسی و تاریخی در روند پژوهش
نداف با اشاره به اینکه این حادثه و زمینه‌های شکل‌گیری آن نشان می‌دهد که فقط متغیرهای نظامی در آن تأثیرگذار نبوده، افزود: بایستی موضوعات تاریخی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیز مدنظر قرار می‌گرفتند، همان‌طور که در این مطالعه نقش بسیار اساسی داشتند. اگر این پارامترها را نادیده می‌گرفتیم، کتاب صرفا محدود به یک کار توصیفی می‌شد، حال آن‌که در این پژوهش به‌نوعی جامعه‌شناسی سیاسی، تاریخی و جامعه‌شناسی انقلاب را انجام دادیم. ضرورت داشت همه این مسائل را از ریشه آن در گذشته مورد مطالعه قرار داده و از بالا به پایین هر دو طرف منازعه را ببینیم؛ هم نیروهای متخاصم و هم نیروهای جمهوری اسلامی.
وی تصریح کرد: در ابتدا باید حتما سطح تحلیل‌مان را از خُرد به کلان تبدیل کرده و قالب گزارش مستند را در بخش آخر کتاب قرار می‌دادیم. در دو فصل نخست با رویکرد تحلیلی از طریق انجام مصاحبه، کارهای اسنادی و کتابخانه‌ای کار را شروع کردیم و در ادامه آرام آرام رویکردمان را از تحلیلی به تحلیلی-توصیفی تبدیل کردیم. اگر قرار بود تنها به مقطع درگیری 22 روزه بپردازیم، کتاب با رویکرد توصیفی به روش گزارش مستند و در 250 صفحه محدود می‌شد. البته خوشبختانه در شرایطی این کار همه‌جانبه انجام شد که تقریبا فضاهای مجازی در حال رشد و امکان دسترسی به منابع بیشتر بود.
این اثر، گزارشی مستند در عین‌حال پیمایشی است
نویسنده کتاب «بیست‌ودو روز نبرد»، با بیان اینکه کار مطالعه و پژوهش این کتاب از ابتدای سال 1385 آغاز و اواخر سال 1387 به اتمام رسید، گفت: برای آشنایی با جغرافیای نبرد، سال 1386 در سفری یک هفته‌ای به سنندج، تغییراتی که در چند دهه در این شهر رخ داده را بررسی کردم. لمس محیط مورد پژوهش از نزدیک بسیار اهمیت دارد، لذا بسیاری از نقاط شهر و مناطق اطراف را که در آن دوره نقش حیاتی داشتند، از نزدیک دیدم. یک بُعد دیگر از مشاهدات من در سنندج، بررسی یک سری اسناد در اداره اطلاعات استان بود. در کتابخانه این مرکز، انواع کتاب‌ها، اسناد و نشریات از گروههای سیاسی قرار داشت که توانستم با همکاری مسئولان این اداره از برخی اسناد، یادداشت و یا به‌صورت محدود کپی بگیرم.
نداف در ادامه اظهار کرد: گرچه قالب کتاب مستندنگاری و گزارش مستند است، ولی در عین‌حال یک مطالعه پیمایشی است، یعنی هم مطالعه کتابخانه‌ای انجام شد و هم به سراغ عوامل موثر بر واقعه و رزمندگان حاضر در منطقه رفتیم و مصاحبه انجام دادیم. برای اینکه به اصل ماجرا برسم، به شهرهای مختلفی مثل قم، کاشان، اصفهان، ارومیه، تبریز، سنندج و سایر شهرها سفر کردم و با رزمندگانی که به با موضوع مرتبط بودند، صحبت و سعی کردم که برای هر روایتی شاهد بگیرم، گواهی‌سازی و راستی‌آزمایی انجام دهم و به‌جرأت می‌توانم بگویم کمترین روایت‌هایی در این کتاب وجود دارد که راستی‌آزمایی نشده و در آن غلو و یا گزافه‌گویی صورت گرفته باشد.
پیامدهای راهبردی در چارچوب پدافند امنیت داخلی
وی درباره ضرورت پرداختن به بیست‌ودو روز نبرد بین گروههای مسلح تجزیه‌طلب و رزمندگان مدافع انقلاب اسلامی از 4 تا 26 اردیبهشت 1359، افزود: نبرد 22 روزه سنندج با این هدف صورت گرفت تا برحسب وظیفه دینی، انقلابی و قانونی، به فریاد تظلم‌خواهی مردم مسلمان سنندج، پیام نوروزی حضرت امام خمینی (ره) مبنی بر ضرورت برقراری امنیت در سال 1359 و نیز پیام وحدت‌بخش ایشان به مناسبت 12 فروردین، پاسخی قاطع داده شود. عملیات آزادسازی سنندج، طلیعه راهی بود تا برای همیشه نواحی تحت‌سلطه جدایی‌طلبان مسلح اعم از شهرها، روستاها و محورهای بین‌شهری، پاکسازی شود. از آنجا که این عملیات زمینه‌های مهم سیاسی، امنیتی، اجتماعی و فرهنگی و پیامدهای راهبردی در چارچوب پدافند امنیت داخلی داشت، تجزیه و تحلیل همه ابعاد آن ضروری به‌نظر می‌رسید.
این نویسنده و راوی دفاع مقدس، گفت: یکی از مهمترین ویژگی‌هایی که عملیات آزادسازی سنندج را به‌مثابه نقطه آغاز درگیری‌های دور دوم کردستان از دور اول در ناحیه کردنشین ایران در سال 1358 متمایز می‌کرد، ترکیب دو طرف منازعه بود. رزمندگان مدافع انقلاب به‌ویژه سپاه پاسداران در چارچوب و شکلی سازمان‌یافته‌تر از پیش و با عنایت به حضور محکم و مستمر شهید محمد بروجردی، با نظم بیشتر و فرماندهی قوی‌تر در این نبرد پیش‌قدم شدند. تأسیس سازمان پیش‌مرگان مسلمان کُرد در ماه‌های نزدیک به عملیات آزادسازی سنندج را نیز باید از مهمترین تغییرات در آستانه درگیری‌های دور دوم کردستان برشمرد.
نظر شما