دهه هفتاد، دهه استثنایی در سینمای آمریکاست

مازیار اسلامی مترجم، منتقد و پژوهشگر سینما و هنر در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره کتاب «سال‌هایی که سینما مهم بود؛ سیاست، تاریخ و جنبش‌های اجتماعی در سینمای دهه هفتاد آمریکا» که اخیرا از سوی نشر چشمه منتشر شده است گفت: این اثر شامل مجموعه مقالاتی است که توسط سه منتقد مشهور معاصر توماس الزاسر، الكساندر هورواث و نوئل كينگ گردآوری شده و ترکیبی است از مجموعه مقالاتی که توسط شناخته‌شده‌ترین و مهمترین منتقدان فیلم در چهار دهه اخیر نوشته شده است.

او با بیان این که این اثر جنبه‌های مختلف آن‌ چیزی که به سینمای نوین آمریکا یا سینمای دهه هفتاد مشهور است را بررسی می‌کند اظهار کرد: همانطور که خود کتاب توضیح می‌دهد مفهوم سینمای نوین آمریکا یا آن چیزی که به شکل عام تحت عنوان سینمای دهه هفتاد شناخته می‌شود از سال 1967 و با ساخت فیلم‌هایی چون «بانی و کلاید»، «بوچ کسیدی و ساندنس کید»، «فارغ‌التحصیل» یا «این گروه خشن» شروع می‌شود و تا سال 1977 ادامه پیدا می‌کند؛ یعنی تا سالی که جریان سینمای «بلاک باستر» یا فیلم‌های تجاری به جریان غالب در سینمای آمریکا تبدیل می شوند.

وی افزود: در نتیجه به شکلی متناقض سینمای دهه 70 از اواخر دهه 60 شروع می‌شود و در اواخر دهه1970 به پایان می‌رسد. این دوره تاریخی موضوع اصلی کتاب است و مجموعه مقالاتی که در این کتاب گردآوری شده به وجوه و جنبه‌های مختلف سینما در این دوره 10 ساله می‌پردازد. البته برخی از مقالات کتاب اصلی حذف شد به این دلیل که امکان ترجمه آن‌ها فراهم نبود یا این که حجم اثر افزایش پیدا می‌کرد و قیمت آن از چیزی که الان هست بیشتر می‌شد؛ در نهایت تصمیم بر آن شد تا حدود چهار مقاله کتاب ترجمه نشوند.

این پژوهشگر با اشاره به این که مقالات اصلی و تعیین کننده کتاب ترجمه شدند گفت: می‌توان گفت در «سال‌هایی که سینما که بود» گزارشی کامل، دقیق و در عین حال خواندنی از فضای سینمای آمریکا در این دوره 10 ساله ارائه شده و تاثیری که جریان‌های سیاسی، اجتماعی و زیبا‌شناسی روی سینمای نوین آمریکا گذاشتند در این کتاب طرح می‌شود.

این نویسنده ضمن بیان این که مخاطب با خواندن کتاب «سال‌هایی که سینما مهم بود» با سینمای دهه هفتاد آمریکا، جریان‌ها و فیلمسازان مختلف آن آشنا می‌شود اظهار کرد: همچنین خواننده تا حدود زیادی با جریان‌های اجتماعی و تحولات سیاسی مانند جنگ ویتنام و ماجرای واترگیت یا جنبش‌های سیاسی دیگر همانند جنبش‌های حقوق زنان یا جنبش‌های برابری نژادی که در این دهه بسیار فعال ‌بودند و تاثیر آن‌ها بر سینمای آن دهه آشنا می‌شود.

اسلامی با اشاره به این که مقالات کتاب برای اولین‌بار است که در ایران ترجمه و منتشر می‌شود درباره نام این اثر گفت: درواقع عنوان اصلی کتاب «The Last Great American Picture Show» بوده که ارجاعی است به فیلم «The Last Picture Show» ساخته پیتر بوگدانوویچ که یکی از آثار معروف دهه هفتاد است.

این منتقد در ادامه بیان کرد: در زبان انگلیسی این عنوان برای کتاب انتخاب شده بود که ترجمه آن می‌شود «آخرین نمایش فیلم‌های بزرگ آمریکایی»؛ چون ترجمه این نام در فارسی ترجمه مطلوبی نبود و درواقع نشان نمی‌داد که عنوان اصلی کتاب ارجاعی است به فیلم مشهور پیتر بوگدانوویچ، ما سعی کردیم اسمی را انتخاب کنیم که به مضمون اصلی عنوان کتاب وفادار باشد.

او با اشاره به این که نام کتاب در زبان انگلیسی می‌خواهد بگوید در سینمای دهه هفتاد ما با آخرین دوره فیلم‌سازی و جریان‌ فیلم‌سازی بزرگ در سینمای آمریکا مواجه‌ هستیم اظهار کرد: بعدها به دلایل مختلف در دهه هشتاد، نود و بخصوص دو دهه اخیر سینمای هالیوود همانطور که این کتاب نیز نشان می‌دهد به سمت جریان‌های تجاری، تکنولوژیک و صنعتی می‌رود. به زعم نویسندگان و منتقدان درون کتاب «سال‌هایی که سینما مهم بود»، به دلیل کثرت جریان‌های سینمایی مختلفی که در دهه هفتاد جریان دارند، یک دهه استثنایی در سینمای آمریکاست و به همین دلیل به تعبیر نویسندگان کتاب این دهه واپسین دهه فیلم‌های باشکوه و بزرگ آمریکایی است.

وی افزود: بزرگ به این معنا که فیلم‌هایی که به رغم این که از زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تاثیر می‌گیرند اما از موضعی فرادستانه و فعال با این جریان‌ها برخورد می‌کنند. یعنی برخلاف فرضا چیزی که در سینمای معاصر آمریکا می‌بینیم. در دو دهه اخیر از یک سو با مضمون زدگی و محتوا زدگی فیلم‌های امریکایی مواجهیم و از سوی دیگر با غالب شدن منطق تجارت بر هنر. باید توجه کرد که تفاوت تعیین کننده‌ای میان سینما به عنوان پدیده‌ای اقتصادی و سینما به عنوان پدیده‌ای تجارتی وجود دارد. اتفاقی که با شروع دهه هشتاد در سینمای امریکا می‌افتد تبدیل اقتصاد به تجارت است، آنهم با این سفسطه که سینما هنری وابسته به پول است. درست است که محاسبات اقتصادی در تولید فیلم بسیار مهم است، اما نباید منطق تجارتی شدن جای منطق اقتصادی بودن را بگیرد. آنچه در سینمای دو دهه اخیر حاکم شده همین ارزش‌ها و معیارهای تجارت است.

اسلامی همچنین بیان کرد: تجارتی شدن سینما راه را بر هر ایده و نگرش خلاقانه‌ای می‌بندد و نتیجه‌اش سری دوزی‌های مارول و شرکا است و البته اقتداری که روسای شرکت‌ها پیدا می‌کنند. اینجاست که نقش تهیه کننده کمرنگ می‌شود و تاجر و مدیر سرمایه‌گذاری جایگزین می‌شود. جای جولیا فیلیپس و رابرا اوانز، تهیه کننده‌های مولف دهه هفتاد، کوین فیگ در دهه جدید می‌آید.

مازیار اسلامی با بیان این که در سینمای دهه هفتاد امکان تجربه‌گرایی و ساخته شدن جریان‌های مختلف سینمایی فراهم بود اظهار کرد: همچنین در این دهه این امکان وجود داشت که فیلمسازان در سبک‌ها، موضوعات و زمینه‌های مختلف کار کنند و از این جنبه می‌توان گفت حقیقتا سینمای دهه هفتاد در سینمای آمریکا به همین مفهومی که کتاب تبین می‌کند، آخرین دوره‌ای است که سینما فراتر از همه عناصر و زمینه‌هایی که موجب یک فیلم می‌شوند فراتر می‌رود. این جایگاه استثنایی حاصل دو زمینه تاریخی غنی‌ای است که این سینما از آن تغذیه می‌کند. سینمای کلاسیک امریکا و سینمای مدرن اروپا.

مترجم کتاب «سینما 1» در ادامه اظهار کرد: عنوان کتاب «سال‌هایی که سینما مهم بود» به این موضوع اشاره دارد که رابطه‌ای عمیق میان سینما و جامعه وجود داشت. این دهه سرشار از جریان‌های زیرزمینی و مخالف خوان در سینما است.

او با بیان این که به جز مطالبی که در این کتاب به آن‌ها اشاره شده است در سینمای دهه هفتاد جریان‌ها و نحله‌های فکری دیگری نیز در آن ایام حضور داشتند مانند سینمای نیمه شب که خود موضوعی مهم و کلیدی است اظهار کرد: جدای از این که این کتاب خیلی به این جریان نمی‌پرداخت، ترجمه کردن مقالاتی مرتبط با این موضوع در زبان فارسی کاری دشوار است. می‌خواهم به این نکته اشاره کنم که سینمای دهه هفتاد حقیقتا به لحاظ تکثر و تنوع گونه‌ها و جریان‌های سینمایی دوره‌ای منحصر به فرد در تایخ سینمای آمریکا است؛ البته این بدان این معنا نیست که سینما در دهه‌های قبل‌تر یا پس از آن آثار شاخصی نداشته یا فیلم‌های بزرگی ساخته نشدند بلکه فقط گویای این حقیقت است که دردهه هفتاد با سبک‌ها و جریان‌های فیلم‌سازی مواجه هستیم که در تجربه‌ورزی در سینما آزادی عمل بیشتری داشتند.

مازیار اسلامی با اشاره به این که این کتاب کاری گروهی است گفت: من مسئولیت ویرایش و سرپرستی این کتاب را بر عهده داشتم. ‌ولی گروهی از مترجمان در ترجمه کتاب نقش اساسی را داشتند که قدردان کارشان هستم.

نشر چشمه کتاب «سال‌هایی که سینما مهم بود؛ سیاست، تاریخ و جنبش‌های اجتماعی در سینمای دهه هفتاد آمریکا» اثر توماس الزاسر، الكساندر هورواث و نوئل كينگ را با ترجمه مازيار اسلامی در 368 و با قيمت 70,000تومان منتشر کرده است.