به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سکوت یکی از راه‌های نورانی شدن قلب و تقویت فکر و اندیشه است و کنترل زبان یا سکوت درواقع نوعی تزکیه و مهار طغیان‌های نفسانی به شمار می‌رود. این دو مؤلفه، یعنی «تقویت فکر و اندیشه» و «نورانی شدن قلب»، خود از عوامل مهم و زمینه‌ساز دریافت علم حقیقی است؛ پس سکوت نقش زمینه‌سازی را در تعلیم و تربیت ایفا می‌کند و زمینه‌ دریافت علم حقیقی را مهیا می‌کند. همچنین، سلامت عقل در سکوت بیانگر این واقعیت است که «سکوت» راهکاری برای برقراری تعادل در سخن گفتن و نیز یکی از راه‌های خویشتنداری است که به آن «حلم» نیز گفته می‌شود.

پژوهش حاضر شامل سه فصل است. فصل اول، به بیان مسأله و بررسی مفاهیم واژگان مرتبط با سکوت می‌پردازد. فصل دوم به مفهوم‌شناسی واژگان سکوت، صمت، خمود، انصات در آیات و روایات اختصاص یافته و فصل سوم نیز به مفهوم‌شناسی واژگان نفی تکلم (لاتکلم)، نفی سخن گفتن (لاتقل) و نگه‌داشتن زبان (لا تحرک به لسانک) در آیات و روایات می‌پردازد. در نهایت جداول‌ عناوین، آیات و روایات آورده شده و پس از بیان نتیجه‌‌ کلی، به ذکر منابع مورد استفاده پرداخته شده است. در ادامه به منظور بررسی معنا و مفهوم سکوت در آیات قرآن و روایات به گفت‌وگو با زهرا برندک، نویسنده کتاب «معناشناسی سکوت در قرآن و روایات» پرداخته‌ایم.

زهرا برندک فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی، سال‌ها در حوزه‌ آموزش و پژوهش علوم قرآنی مشغول تدریس بوده و هفت طرح قرآن‌پژوهی وی در سال‌های متمادی (96-1393) برنده‌ جوایز متعدد استانی و کشوری شده است. از دیگر فعالیت‌های وی می‌توان به مواردی مانند عضویت در شورای مشورتی سازمان سما، عضو کارگروه تخصصی قرآن سازمان سما، داور مسابقات قرآن (جشنواره‌های قرآنی)، طراح سؤال مسابقات استانی و کشوری و ... اشاره کرد. شرح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.


 
چه انگیزه‌ای از نوشتن کتاب «معناشناسی سکوت در قرآن و روایات» داشتید؟  و طراحی جلد این کتاب از کجا نشأت گرفته است؟
 
سال‌های تحصیل کارشناسی ارشد، موضوعی که ذهنم را عجیب درگیر کرده بود، این بود که حضرت مریم(س) به عنوان یک زن، آن هم در جایگاهی که مقابل حجم زیادی از اتهامات قرار گرفته «سکوت» می‌کند و خاموش می‎ماند و این بانوی برگزیده عالم سبب شد تا دست بر قلم ببرم و به پژوهش مشغول شوم. از همین حیث هم طراحی روی جلد که کار هنری المیرا میرزا محمد علایینی است با عنوان سکوت حضرت مریم(س) به وقت میلاد حضرت مسیح(ع) انجام شده است.
 
معنای سکوت در تربیت دینی چیست و زبان سکوت چه جایگاهی در تربیت دینی دارد؟
از آن جنبه که قرآن و روایات از سکوت در معنای خاموشی و فرو بستن زبان به عنوان مهره‌ای کارآمد برای مهار طغیان‌های نفسانی و کنترل واکنش‌های بیرونی بهره جسته است و آن را از ویژگی‌های بارز مؤمنین، عالمان و تقواپیشگان می‌داند، لذا می‌توان از این زبان با عنوان کلیدی اثربخش در ساختار تربیت دینی استفاده کرد، چرا که سکوت با عنوان زبانی برای تعامل و ریاضت نفس نیز شناخته می‌شود.
 
از دیدگاه قرآن و روایات سکوت چه نقشی در تکامل جامعه دارد؟
از مطالعه سکوت در تاریخ دین این برمی‌آید که از حیث قرآن و روایات، سکوت یک مؤلفه اساسی در رشد و تعالی جنبه‌های متعدد فطری است، فلذا اگر این جنبه‌ها به طور فردی درونی شوند و سپس در بدنه تعاملی یک جامعه جای گیرد، ثمره‌ای متعالی را در آینده می‌توان انتظار داشت. بنابراین مانند تمام فضایل که به آرامی در بطن تربیت دینی نهاده شدند، سکوت هم می‌تواند با در نظر گرفته شدن تمامی مفاهیمش به خوبی در این مسیر قرار گیرد.
 
سکوت با مؤلفه‌هایی مثل تفکر، علم و حلم چه ارتباطی دارد؟
مواردی که در قرآن کریم در مفهوم سکوت بیان شده از جمله فرو نشستن خشم، شنیدن صوت قرآن، بی احترامی نکردن به پدر و مادر، روزه زبانی و ... و در روایات نیز به بیان حکمت الهی، درک حقیقت، انفاق علم، سکوت با تفکر که از آداب روزه داریست و ... است، فلذا سکوت و نگه داشتن زبان نه تنها با مقوله تفکر، تعقل، علم از منظر خداشناسی، درک حقیقت آفرینش، بیان سخن، حلم و بردباری به زعم تلاش برای تذهیب و تزکیه نفس بلکه بلاشک با تمامی فضایل اخلاقی چون عدم تجسس در زندگی دیگران، پرهیز از غلو، به تعویق نیانداختن کارها و ... ارتباط مستقیم و متقابل دارد.
 


سکوت در کودکی، نوجوانی و جوانی چه کاربردی دارد؟
می‌دانیم که تمامی مراحل زندگی بشر از نگاه دینی دارای یک برنامه‌ریزی منسجم است و از این حیث می‌توان این قبیل ویژگی‌ها از جمله سکوت را با بررسی حوزه‌های تعلیم و تربیت دینی بدین ترتیب تبیین کرد: کودکی؛ (محوریت با تکلم، دریافت دانش و نظارت و الگوبرداری رفتاری در موقعیت‌های متعدد از جمله کنترل خشم و زبان از والدین) نوجوانی؛ (محوریت با تمرین سکوت به صورت متقابل با والدین و گروه همسالان و درس بگیران چرا که نوجوانی مقطع آبیاری صحیح بلوغ فکری و جهش تکاملی است.) جوانی؛ (مرحله نظاره‌گر بودن رشد و میزان عملیاتی شدن آموخته‌ها در مهار طغیان‌های عاطفی و نفسانی است، چرا که این مرحله را مرحله برداشت تمام کاشته‌ها نیز می‌دانند.) در تبیین این مراحل نظرات متفاوت است اما آنچه که گفته شد، به نگاه من نگاشته شده است.
 
آیا سکوت دارای ارزش معنوی است؟
سکوت ارزش معنوی بسیاری دارد، اما به صورت مطلق خاموش بودن و سخن نگفتن بنابر روایات متعدد ائمه اطهار(ع)، سکوت را در مواردی جایز نمی‌دانند و حتی بعضاً آن را مسبب پاره‌ای از آسیب‌های فردی و اجتماعی بیان می‌کنند، مثل سکوت در برابر ظلم که سبب افول و گوشه‌گیری مظلوم و قدرت‌نمایی هرچه بشتر ظالم می‌شود، می‌توانیم علاوه بر سکوت، تکلم را دارای ارزش معنوی بدانیم.
 
با توجه به روایات متعدد کلام برتر از سکوت است یا سکوت برتر از کلام؟
همانطور که در سؤال قبلی به یکی از جنبه‌های سکوت و تکلم اشاره شد، به طور نسبی سکوت با شرایط گفته شده در روایات و در موراد خاص قرآن کریم، ثمره‌اش بیشتر از کلام است و از ویژگی‌های بارز مؤمنان، پرهیزگاران، عالمان، خردمندان و در وصیت پیامبر اکرم(ص) به ابوذر درمورد خاموشی زبان آمده است و نیز در ادبیات فارسی هم بدان اشاراتی شده است.
 
فضیلت و فواید سکوت چه می‌تواند باشد؟
از نگاه من که طی یکسال پژوهش به نگاشتن این کتاب رسیدم، بالاترین فضیلت و فایده سکوت، سلامت روح و آرامش درونی‌ای است که با تمرین مکرر سکوت در موقعیت‌های متعدد می‌توان بدان دست یافت. اما از منظر قرآن می‌توان به سنجش صبر و استقامت، احترام برای استماع قرآن و از منظر روایات به نشانه‌های خردمندی، اندیشه، تمیز جهل و علم، سبب خیر و صلاح و ساخت راه عبادی با معبود اشاره کرد.

کتاب «معناشناسی سکوت در قرآن و روایات»، تألیف زهرا برندک در 162 صفحه و با شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات جیکا روانه بازار نشر شده است.