حمید فریور، کارشناس صنعت چاپ در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره وضعیت صنعت چاپ و نشر را در کشور؛ به‌خصوص در دوران پساکرونا گفت:‌ آنچه که صنعت چاپ ایران و در کنارش صنعت نشر ایران می‌نامیم، چنان در چنبره مشکلات و مسائل حل‌نشده کوچک و بزرگ احاطه شده‌ است که کرونا ساده‌ترین و حل‌شدنی‌ترین مساله آن است.
 
وی افزود: برای حل معضل ویروس کرونا تمام دنیا با همه امکانات و استعدادهای علمی، صنعتی و مالی همدل و بسیج شده است و قطعاً در آینده‌ای نزدیک برای آن واکسن یا درمانی مؤثر پیدا خواهد شد. اما حل مسائل کوچک و بزرگِ گریبانگیر صنعت چاپ ایران منوط به همدلی و تدبیر اعضای صنف است که امیدوارم به‌وجود بیاید.
 
فریور با بیان اینکه تأثیرات مخرّب کرونا در اقتصادهای بیمار و کسب‌وکارهای پُرمسئله و بی‌برنامه و عقب‌مانده از قافله روزآمدی، بسیار بیشتر است، عنوان کرد: در واقع چاپ و نشر ایران همچون آدم‌هایی که بیماری زمینه‌ای دارند، مستعد آسیب بیشتری از ویروس کرونا است و از نظر من، پساکرونا صرفاً بهانه‌ای است تا به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلابه صنعت چاپ و نشر بپردازیم.
 
وی یادآور شد: نام دیگر این بیماری‌های زمینه‌ای «روش‌های ناکارآمد و مدیریت غلط» در کسب‌وکارهای چاپ و نشر است که همواره ـ پیش از کرونا و پس از کرونا ـ وضعیت نامطلوبی را بوجود آورده و خواهد آورد.
 
فریور در پاسخ به سوال که این‌روزها مشکل چاپخانه‌داران و فعالان حوزه نشر چیست، توضیح داد: من ترجیح می‌دهم فهرست بلندبالایی از خواسته‌ها و توقعات به‌جا و بی‌جای خودم را تحت عنوان مشکلات صنعت چاپ و نشر جا نزنم و به همین مختصر که مشکلی بزرگتر از روش‌های ناکارآمد و مدیریت غلط در کسب‌وکارهای چاپ و نشر وجود ندارد، بسنده کنم.
 
چاپ، رسانه است
به گفته وی، مشکلات چاپ از نام‌گذاری و تعریف آن شروع می‌شود و تا بی‌کران ادامه می‌یابد: به‌راستی چاپ چیست؟ نامگذاری و تعریف آن چه اهمیتی دارد؟ به نظر من در پشت هر نامی معنایی نهفته است که گاهی ما را به مقصودمان می‌رساند و گاهی از آن دور می‌کند. هر نام‌گذاری تعاریف و مختصات خاصی به‌دست می‌دهد و الزامات متفاوتی را در مدیریت و راهبرد آن می‌طلبد.

فریور با بیان اینکه چاپ را «رسانه» می‌دانم نه «ابرصنعت»، و نه «صنعت ‌مادر»، و نه «هنر/ صنعت» و نه حتی «صنعت»، گفت: معتقدم «رسانه چاپ» به قدر کافی عظمت و اهمیت چاپ و وابستگی بشر امروز به چاپ را بیان می‌کند. چاپ، رسانه و مدیومی است برای شکل‌پذیری یا عینیت کالا و عرضه مناسب آن به بازار مصرف. اگر این کالا، فرهنگی باشد، چاپ واسطه‌ای است برای تحقق صنعت نشر و عینیت کالای تولیدی آن یعنی کتاب و مجله و روزنامه.
 
وی ادامه داد: در این میان اگر این کالا تجاری باشد، چاپ واسطه‌ای است برای تحقق صنعت بسته‌بندی و شکل‌پذیری انواع و اقسام محصولات تجاری و با این تعریف بخشی از مشکلات رسانه چاپ ناشی از رخداد بحران‌ در صنعت نشر و صنعت بسته‌بندی است.
 
این کارشناس حوزه چاپ توضیح داد: وقتی تیراژ کتاب‌، مجله و روزنامه به‌شدت کاهش می‌یابد، در کنار آسیب و ورشکستگی صنعت نشر، رسانه چاپ نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. وقتی صنایع کشور یکی پس از دیگری با تعطیلی و نیمه‌تعطیلی و بحران مواجه می‌شوند و تولید کالا راکد، متوقف یا کاسته می‌شود، نیاز به بسته‌بندی محدود و در ادامه رسانه چاپ تعطیل می‌شود.
 
وی یادآور شد: به عبارت دیگر رسانه چاپ تحت تأثیر فضای کلی اقتصاد ایران و وضعیت صنایع مختلف قرار دارد و هر گونه گشایش و جهش در تولید کالای فرهنگی و تجاری قطعاً رونق رسانه چاپ را در پی خواهد داشت.
 
فریور همچنین درباره مشکل عمده صنعت چاپ طی سال‌های اخیر و تاثیرات کرونا بر این مشکلات نیز گفت: چاپ به‌عنوان یک «رسانه» برای ایفای نقش رسانه‌ای خود به ابزارها و مواد اولیه و نرم‌افزارهای گردش کار نیاز دارد. مثل رسانه تلویزیون که به گیرنده و فرستنده و فیلم و دوربین و بازیگر و گزارشگر و استودیو و تجهیزات مخابراتی نیاز دارد. رسانه چاپ نیز ماشین‌آلات و نرم‌افزارهای گردش کار و مواد اولیه لازم دارد و مشکل بزرگ از همین‌جا آغاز می‌شود.
 
به گفته وی، رسانه چاپ برای تأمین ماشین‌آلات و مواد اولیه و نرم‌افزارهای گردش کار به شدت وابسته به خارج از کشور است و ارزش پایین ریال در مقابل ارزهای خارجی، سرمایه زیادی برای نوسازی و روزآمدی ناوگان چاپ طلب می‌کند که تأمین آن در توان رسانه چاپ نیست یا اصولاً توجیه منطقی برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد؛ چراکه رکود در صنعت نشر و صنعت بسته‌بندی دورنمای مطلوبی از صرفه اقتصادی رسانه چاپ نشان نمی‌دهد.
 
فریور با بیان اینکه یک مشکل زمینه‌ساز بروز مشکلات دیگر می‌شود، گفت:‌ وقتی سرمایه‌گذاری برای نوسازی ماشین‌آلات رخ ندهد، ناوگان چاپ، قدیمی، مستهلک و پرهزینه می‌شود و تجهیز آن به فناوری‌های جدید و نرم‌افزارهای گردش کار که به ارتقای بهره‌وری می‌انجامد ناممکن است. از سوی دیگر هزینه‌ها بالا می‌رود، بهره‌وری پایین می‌آید، تیراژها کم و کمتر می‌شود و در نهایت کسب و کار چاپ بی‌صرفه می‌شود و تعطیلی رسانه چاپ رخ می‌دهد.
 
مشکلی به‌ نام پراکندگی و چندپاره بودن واحدهای چاپی
فریور با اشاره به مشکل دیگری که رسانه چاپ ایران با آن دست به گریبان است، توضیح داد: پراکندگی و چندپاره شدن فعالیت‌های واحدی است که همگی در یک تعریف می‌گنجد اما در صنوف و اتحادیه‌های گوناگون گنجانیده شده‌اند. مثلاً اگر شما تولید یک کتاب را در نظر بگیرید، بخشی از آن در لیتوگرافی با صنف و اتحادیه خاص خودش است.
 
وی افزود: نسخه‌ها سپس به چاپ می‌روند که آن هم اتحادیه و تشکیلات خودش را دارد و بعد از آن به صحافی می‌روند که دارای اتحادیه و صنف مستقل است.
 
فریور با بیان اینکه این مشکل از دو بعد قابل بررسی است، گفت: نخست مشکلات مدیریتی؛ زیرا باید در گردش کار یک رسانه با هدفی واحد و عملیاتی پیوسته چند مرجع تصمیم‌گیر وجود داشته باشد که هر کدام ملزومات و سلائق خاص خود را دارند و مجوزهای انحصاری صادر می‌کنند و تازه هم‌دیگر را قبول هم ندارند.
 
این کارشناس حوزه چاپ و نشر با اشاره به مشکل دوم، عنوان کرد: مشکل بعدی، هزینه‌های مالی و زمانی مترتب بر این پراکندگی صنفی است. اگر از نگاه مشتری رسانه چاپ به موضوع بنگرید، خنده‌دار است که باید زینک را از یک سو بگیری و کاغذ را از سوی دیگری و سپس به سوی چاپخانه بروی و در نهایت فرم‌های چاپ شده را به مقصد آخری ببری تا صحافی بشود و کتاب یا سربرگت را تحویل بگیری.
 
وی صحبت‌های خود را اینگونه ادامه داد: در این میان خدا نکند که اشکالی در کیفیت و کمیت سفارش رخ بدهد؛ معلوم نیست که باید شکایت کدامشان را به‌کدام ببری و اگر از نگاه اصحاب رسانه چاپ به موضوع بنگرید، این چندپاره‌گی باعث ایجاد محدودیت و از بین رفتن رقابت و عدم سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و شکل‌گیری شرکت‌های روزآمد­­­­­ شده است و تازه وقتی نیاز به حمایت این اتحادیه‌ها و تشکیلات در موضوعی دارید پشتتان خالی است.
 
فریور با بیان اینکه من در طول این گفت‌وگو دائماً پرهیز کردم از این که برای کرونا در آسیب‌رسانی به رسانه چاپ نقش خاص و مستقیمی قائل شوم، گفت: اما به هرحال ناگزیرم در چارچوب این موضوع بگویم که از دید من، رسانه چاپ به‌عنوان یک واسطه در تحقق صنعت نشر و صنعت بسته‌بندی، متأثر از رخدادهای این دو صنعت است و اینکه کرونا در بروز وضعیت فعلی صنعت نشر نقشی داشته است، پاسخ مثبت یا منفی ما یا هر تحلیلی که داشته باشیم، مبیّن میزان تأثیر کرونا بر رسانه چاپ است.
 
وی تاکید کرد: مشکل بزرگ صنعت نشر ایران ربطی به کرونا ندارد -سوای از بی‌اعتمادی به محتوا و نادیده‌ گرفته‌شدن سلیقه کتاب‌خوانان و تک‌صدایی- روش‌های قدیمی و منسوخ چاپ و توزیع است. وقتی عینیت کالای فرهنگی صرفاً به‌واسطه رسانه چاپ مقدور و محدود باشد و فروش این کالا نیز منحصراً از کتابفروشی و دکه روزنامه‌فروشی صورت بپذیرد، طبیعی است که تمهیدات قهری و ناگزیری مثل فاصله‌گذاری اجتماعی منجر به‌ بروز بحران در صنعت نشر شود.
 
فریور با بیان اینکه در دنیا سالیان درازی است که عینیت کالای صنعت نشر یعنی کتاب و مجله و روزنامه وابسته و منحصر به واسطه‌گری رسانه چاپ نیست، گفت: این کالای فرهنگی صرفاً در کتاب‌فروشی‌های کوچه و خیابان به فروش نمی‌رسد. رسانه‌های دیجیتال و الکترونیک و شبکه‌های توزیع اینترنتی به‌سادگی و سهولت و با سرمایه کمتر کتاب، مجله و روزنامه را در تبلت و رایانه خریداران نقش می‌بندند یا بر اساس سفارش خریدار چاپ دیجیتال می‌کنند و با پست به دستش می‌رسانند.
 
وی با اشاره به تأثیر کرونا بر رسانه چاپ در بخش صنعت بسته‌بندی نیز عنوان کرد:‌ کرونا باعث شد تولید کالاهای پزشکی، دارویی، بهداشتی، شوینده‌ها و برخی اقلام خوراکی رشد چشمگیر بیابد. پس رسانه چاپ در نقش‌ واسطه‌ای خود در تحقق صنعت بسته‌بندی قطعاً تأثیر مثبت از کرونا گرفته و اقتصادش شکوفا شده است و شاید اگر تجهیزات رسانه چاپ بروز و متنوع‌تر باشد سهم بیشتری در شکل‌پذیری کالا و تحقق صنعت بسته‌بندی پیدا کند.
 
لزوم حمایت دولت از زیرساخت‌ها
فریور همچنین در پاسخ به این سوال که دولت برای حمایت از این صنعت چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد، گفت: دولت باید از سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها حمایت کند و در زنجیره تأمین دخالت نکند، با دخالت در قیمت‌گذاری رانت ایجاد نکند و اصناف را نسبت به تأسیس صندوق‌های حامی به‌منظور حمایت از کسب‌وکارها در شرایط بحرانی یا کمک به توسعه در شرایط عادی موظف کند.
 
وی افزود: در این زمینه دولت باید همه حمایت مالی خود را از رسانه چاپ و سایر صنایع و صنوف از طریق صندوق‌های حامی انجام دهد. 
 
فریور درباره اقدامات چاپخانه‌داران و فعالان حوزه نشر برای جلوگیری از تعطیلی بنگاه‌هایشان نیز توضیح داد:‌ باید به‌صراحت بگویم که برخی از ناشران با وسوسه جذابیت‌های رانتی نشر و به طمع کاغذ و ارز دولتی وارد این حوزه شده‌اند. چه بهتر که این‌ها نباشند و به‌نابودی بروند.
 
وی ادامه داد:‌چه قدر خوب خواهد شد اگر تأسیس یک بنگاه انتشاراتی امتیاز ویژه نباشد؛ بلکه ورود آگاهانه و عاشقانه به یک کسب و کار با در نظر گرفتن الزامات آن و در رقابت آزادانه در جذب مخاطب باشد.
 
این کارشناس با بیان اینکه صنعت نشر ایران باید روزآمد شود، گفت: ناشران باید خود را از انحصار کتاب کاغذی و واسطه‌گری صرف رسانه چاپ برهانند، به نشر الکترونیک یا چاپ دیجیتال بر اساس تقاضا روی آورند و در شبکه‌های مجازی و از طریق سایت‌های بومی مشابه آمازون به معرفی و فروش کتاب بپردازند، ویترین‌هایی برای جذب مخاطب ایجاد کنند و در نهایت کتاب‌های خریداری شده به‌صورت آنلاین را به نشانی خریدار ارسال کنند.
 
راه‌های پیش‌رو را بشناسیم
فریور درباره راه‌های پیش روی فعالان حوزه چاپ نیز گفت: چاپخانه‌داران کوچک که بیشتر در حوزه صنعت نشر فعالیت می‌‎کنند سه راه پیش رو دارند؛ نخست اینکه ماشین‌آلات قدیمی و فرسوده افست خود را متناسب با ظرفیت و تیراژ کالای فرهنگی به‌روز کنند و به‌طور جدی به چاپ دیجیتال روی آورند.
 
وی ادامه داد: راه دوم این است که چاپخانه‌های خود را به «دفاتر بازاریابی رسانه چاپ» تغییر شکلی و ماهوی بدهند و با راه‌اندازی سایت اینترنتی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی به جذب سفارش‌های آنلاین و خدمات غیرحضوری بپردازند.
 
فریور درباره سومین راهکار پیش‌بینی شده برای چاپخانه‌داران نیز عنوان کرد: چاپخانه‌های کوچک با ادغام در یکدیگر و تأسیس شرکت‌های بزرگ چاپی در کنار سرمایه‌گذاری در انواع جدید ماشین‌آلات چاپ و استفاده از مدیریت‌های قوی و نگرش مثبت به نرم‌افزارهای گردش کار، توان رقابتی خود را افزایش بدهند و سهم متناسب خود را در بازار صنعت نشر و صنعت بسته‌بندی تصاحب کنند.
 
وی در پایان تاکید کرد: کرونا بماند یا نماند، رسانه چاپ نیاز به پوست‌اندازی دارد و باید درک جدیدی از کسب و کار در عصر دیجیتال و آنلاین و سلطه اینترنت پیدا کند.