کتاب گویا به‌عنوان پدیده‌ای شناخته شده در کشورهای توسعه‌یافته در دسته‌بندی‌های مختلفی مانند داستان، رمان، کودک و نوجوان، مذهبی، آموزشی، علمی، هنری و … تولید شد. بعدها با اختراع و گسترش استفاده از نوار کاست و در ادامه تکنولوژی‌های جدیدتر، به دلیل سهولت استفاده و جذابیت کتابهای صوتی مورد استقبال و استفاده عموم مردم قرار گرفت و سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این زمینه انجام شد. کتاب گویا به دو صورت روخوانی و نمایشنامه تولید میشود. کتابهای گویا به اشکال مختلف روی نوار کاست، سی‌دی، فایل ام‌پی‌تری (MP3) و تحت‌وب عرضه می‌شوند.
.jpg)
«کتاب صوتی از رسانه تا هنر» تألیف و ترجمه محمد اخگری؛ نویسنده و استاد دانشگاه صدا و سیما، به‌صورت تخصصی و علمی این قالب کتاب را مورد بررسی قرار می‌دهد.
اخگری بیان کرد: این کتاب تاریخچه پیدایش، گونه‌های مختف کتاب صوتی و نظریه‌هایی که درباره کتاب صوتی به‌ویژه در سال‌های اخیر مطرح شده را مورد بررسی قرار می‌دهد. در فصل نخست به تاریخچه کتاب صوتی در جهان و سپس در ایران می‌پردازد و آغاز پیدایش کتاب صوتی را به اختراع گرامافون و کتابهای گرامافونی پیوند می‌دهد، سپس تکنولوژی‌های مختلفی که پدید آمد و نسبت آن‌ها را با کتاب صوتی مورد بررسی قرار می‌دهد.
وی افزود: یکی از مباحث مهم کتاب، تعریف کتاب صوتی است؛ برخی آن‌را بر مبنای حامل صوتی تعریف می‌کنند. در آغاز کتاب صوتی برای نابینایان طراحی شد، ولی امروز به یک رسانه جدید و حامل جدیدی برای کتاب تبدیل شده است. علت اقبال به کتاب صوتی این است که همزمان با کارهای دیگر میتوان بدون صرف وقت اضافه، کتاب شنید. شعار فعالان این حوزه این است: «با کتاب صوتی، وقت خودتان را دو برابر کنید.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: نگاه و تعریف دوم این است که کتاب صوتی، ادامه ادبیات شفاهی است. ما قبل از اسلام نقل داستان‌های حماسی را داشتیم و پس از آن هم داستان‌ها به‌صورت پرده‌خوانی روایت می‌شد. نقالی و قصه‌گویی تا امروز هم ادامه دارد. برخی دیگر هم می‌گویند که کتاب صوتی از ابتدا با یک رسانه پدید آمد، ولی در ادامه به‌عنوان یک هنر مطرح شد، چون برای تولید کتاب صوتی، زنجیره‌ای از گویندگی، موسیقی، اِفِکت‌های صدا و دیگر عناصر درگیر می‌شوند. اگر هم کتاب صوتی قالب نمایشی داشته باشد، دراین‌صورت هنر نمایش وارد حوزه کتاب میشود. در واقع کتاب و اثر مکتوب برای شنیدار، تنظیم و بازآفرینی میشود.
.jpg)
مترجم و محقق کتاب «جستجوی خدا در گوگل؟!» گفت: یک بحث دیگر درباره کتاب صوتی این است که حتما باید نسخه مکتوب داشته باشد یا اینکه از آغاز می‌تواند به‌صورت شفاهی موجودیت پیدا کند. کتاب صوتی از ابتدا چندان جدی گرفته نشد، ولی پیدایش و گسترش اینترنت و ایجاد فروشگاه‌های اینترنتی کتاب صوتی و حتی سایت‌های معتبری همچون آمازون، اپلیکیشن‌های مخصوص کتاب صوتی و ورود کتاب به فضای مجازی، موجب شد که در دنیا به‌ویژه در سال‌های اخیر این قالب به‌صورت جدی‌تر مورد توجه قرار گیرد.
اخگری ادامه داد: «لودویک یِگِر» درباره کتاب صوتی نظریه‌ای را مطرح میکند که من آن‌را به «ادبیات صوتی» تعبیر می‌کنم. براساس این نظریه، ما هنرهای شنیداری داریم که می‌توانند از ابتدا به‌صورت صوتی کتاب شوند و متن نداشته باشند. او می‌گوید انواعی از کتاب مانند شعر و آلبوم خاطرات وجود دارند که می‌توانند ذاتا صوتی باشند. یکی از نمونه‌های موفق، آلبوم «یادم می‌آید» اثر ژرژ پِرِک، نویسنده فرانسوی است که یک بار با صدای خودش و بار دیگر با صدای سامی فِری گوینده معروف تولید شده و مورد استقبال قرار گرفت. از این‌گونه خاطرات صوتی نمونه‌های زیادی وجود دارد که در سایت‌های معتبری همچون آمازون هم دیده میشود. در کشور ما نیز برخی نهادها، خاطرات افراد از روایت‌های انقلاب یا دوران دفاع مقدس را ضبط و در قالب مکتوب منتشر کردند که می‌شد به‌صورت مستقل و در قالب کتاب صوتی تولید شوند.
وی تصریح کرد: یکی دیگر از کاربردهای کتاب صوتی، تاریخ شفاهی است. یک نمونه جالب این مدل، کاری است که در آلمان انجام شد. «صدای خاطرات صد سال زندگی آلمان» مجموعه‌ای مشتمل بر خاطرات 100 نفر از 1900 تا 2000 میلادی است که طی 5 سال گردآوری و تنظیم و در قالب کتاب صوتی منتشر شد. در این مجموعه میتوان روایتی از تاریخ یک قرن آلمان را شنید.
.jpg)
استاد دانشگاه صدا و سیما همچنین گفت: از دیگر ظرفیتهای کتاب صوتی که ایده خود من است، «ادبیات فولکلور شفاهی» است، مانند ترانه‌ها، سروده‌ها، قصه‌ها، متل‌ها و ... که ظرفیت خوبی برای تولید آثار باکیفیت در قالب صوتی دارند. ادبیات فولکلور و ترانه‌های محلی در قالب چاپی با اینکه آوانگاری می‌شوند، ولی شاید برای همه قابل فهم نباشند و یا حق مطلب برای فاخر بودن اثر ادا نشود. اما اگر ادبیات فولکلور شفاهی با صدای خود نویسنده، صاحب اثر و یا یک گوینده و خواننده محلی خوانده شود، جذابیت بیشتری دارد.
مولف «کتاب صوتی از رسانه تا هنر» افزود: از دیگر کاربردهای مهم کتاب صوتی میتوان به «قصه صوتی» اشاره کرد که در دهه‌های گذشته در ایران رواج و رونق خوبی داشته و از نمونه‌های موفق و ماندگار آن میتوان به «قصه ظهر جمعه» و یا برنامه رادیویی «شب بخیر کوچولو» اشاره کرد. نوارهای قصه نیز تا چند دهه پیش مخاطبان زیادی داشتند و هنوز هم اشعار و متن این قصه‌ها در ذهن بچه‌های آن دوران باقی مانده است. متأسفانه در سال‌های اخیر این قالب در کشور ما کمرنگ شده، چون در این زمینه خوب کار نکردیم و در زمینه تبلیغات هم موفق نبودیم. قصه‌گویی خودش یک هنر و از کهن‌ترین الگوهای هنری است که پیشینه تاریخی طولانی در کشور ما دارد و تا امروز هم ادامه داشته است.
اخگری، آموزش را از دیگر ظرفیتهای کتاب صوتی برشمرد که یکی از مهم‌ترین مصداق‌های آن آموزش زبان‌های مختلف است.
.jpeg)
وی بیان کرد: یکی از کاربردهای این قالب کتاب که امروزه در دنیا بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد، خدمات مکان‌محور است که گردشگری از مصادیق آن است. کتابهای صوتی ویژه راهنمای گردشگری با معرفی تاریخچه، مختصات و مشخصات محل، ضمن ارائه اطلاعات مفید به گردشگران، با صداگذاری متناسب آن دوره و استفاده از جلوه‌های ویژه صوتی می‌توانند فرد را در فضا و حال و هوای آن دوره خاص تاریخی قرار دهند. در این راهنماهای صوتی حتی برخی از منابع معتبری که درباره آن مقصد گردشگری نوشته شده یا به آن اشاره کرده‌اند نیز معرفی میشود.
مترجم کتاب «ژورنالیسم رادیویی» ادامه داد: در ترافیک و مشغله این روزهای جامعه، میتوان با گوشی تلفن همراه یا ضبط ماشین، آثار صوتی دلخواه را شنید و بدون اینکه وقتی از انسان بگیرد، دقایق کلافه‌کننده ترافیک یا حضور در وسایل نقیله عمومی را با آرامش بیشتر گذراند. امروزه کتاب صوتی با رسانه‌های جدید پیوند خورده که موجب افزایش بهره‌وری میشود. نمونه آن تولید پادکست‌های صوتی است. در روزگار حاضر، کتاب صوتی وارد رسانه‌های اجتماعی نیز شده و در این فضا درگاه‌های مخصوص به خود را دارند. حتی این امکان فراهم شده که افراد بتوانند به‌صورت شخصی کتاب تولید و یا یک کتاب صوتی را ویرایش کنند. در موارد بسیاری یک کتاب صوتی باعث شهرت نسخه متنی آن شده که نمونه مشخص آن کتاب «شیمی مرگ» اثر سیمون بِکِت است.
اخگری در پایان گفت: کتاب صوتی می‌تواند در تقویت زبان و ادبیات نیز تأثیرگذار باشد. حس شنوایی ارتباط مستقیم با حافظه دارد و کتاب صوتی می‌تواند باعث تقویت تفکر، قوه تخیل و حافظه شود. کتاب صوتی کمک میکند تا به دلخواه و بدون محدودیت، فضاسازی و تصویرسازی ذهنی انجام دهیم. آنچه را با دقت می‌شنویم و با ذهنمان تصویرسازی می‌کنیم، ماندگارتر است و بیشتر در حافظه و خاطرمان می‌نشیند. یک نوع نطق درونی در شنیدن اتفاق می‌افتد.
نخستین چاپ «کتاب صوتی از رسانه تا هنر» در 215 صفحه به بهای 30 هزار تومان از سوی انتشارات دانشگاه صدا و سیما راهی بازار نشر شده است.
نظر شما