ارتباط و پیوند خاص رستم‌نامه‌ها با سنن و مواریث ملی و آشنایی بیش و کم مخاطبان فارسی‌زبان با نشانه‌ها و اشاره‌های مرتبط با حوادث، بر تاثیر این نوع ادبی و در نتیجه شهرت و محبوبیت آن می‌افزاید. بنیاد روایات ژانر رستم‌نامه عموماً شاهنامه فردوسی است. یعنی روایات رستم از شاهنامه گرفته شده و بسته به زمان‌ها و موقعیت‌های مختلف شاخ و برگ پیدا کرده است. رستم‌نامه به دلیل تکیه مواریث کهن و فرهنگ ملی و تهییج روح پهلوانی و جوانمردی مطلوب، با طبع و ذوق و نظر فارسی‌زبانان ارتباط بیشتری داشته است. با محمدجعفر یاحقی استاد دانشگاه فردوسی مشهد درباره کتاب «رستم نامه نقالان» که اخیرا به نگارش درآورده است گفت‌وگویی داشته ایم که شرح آن را در زیر می‌خوانید:
محتوای اصلی کتاب چیست و هدف از نگارش این کتاب چه بود؟
کتاب رستم‌نامه یک متن نقالی است مربوط به دوره قاجار که در آن روزگار برای مردم نقل می‌شده و بهترین سرگرمی بوده است. اخیرا توجه به متن‌های عامیانه زیاد شده و نیاز است که این متون در دسترس محققان و عموم خوانندگان قرارگیرد و درباره آن تحقیق شود تا جنبه‌های فرهنگ ایران برای جامعه امروز روشن شود.
جایگاه این کتاب در بین کتاب های موجود در این حوزه کجاست؟
متن‌های نقالی که در حوزه ادبیات عامه قرار می‌گیرد زیاد است اما بیشتر آنها تصحیح و چاپ نشده است. اگر بخواهیم تمام ابعاد فرهنگ ایران را بشناسیم و با خلق‌و‌خو و آداب و رسوم مردمان گذشته آشنا شویم ناگزیریم به ادبیات عامه بیشتر توجه کنیم و لازمه این توجه چاپ همه این متون است تا به آسانی در دسترس پژوهندگان و عموم علاقه‌مندان به فرهنگ قرارگیرد. این متن که یکی از متن‌های مهم نقالی است مورد توجه بوده و پیش از ما نیز دکتر فرزاد قائمی آن را به صورتی دیگر چاپ کرده و مقدمه خوبی هم از زاویه‌ای دیگر بر آن نوشته‌اند. مشابه این متن یعنی کتاب‌هایی که بر اساس روایت نقالان به نگارش درآمده در زبان فارسی است که برخی از آنها هم به چاپ رسیده، اما بخش عمده آنان همچنان به صورت دست‌نویس در گوشه و کنار کتابخانه‌های جهان در انتظار چاپ به سر می‌برد.
جامعه هدف کتاب چه کسانی هستند؟
مخاطب این گونه کتاب‌ها از یک طرف پژوهشگران ادبیات و فرهنگ عامه هستند تا جوانب مختلف آن را بررسی کنند از طرف دیگر عموم خوانندگانی که به جای خواندن رمان‌های غربی و نامرتبط با فضای فرهنگی ایران می‌توانند با خواندن آن به گذشته فرهنگی خود بازگردند.
آیا شیوه روایت‌های داستان‌های داخل کتاب (داستان در داستان) همچنان در عصر مدرن هم مورد توجه است؟
بستگی به موضوع و زمینه داستان دارد. شاید بتوان با شگردهای تازه از این روش دیرین و جا افتاده که در آثار سترگی مثل «شاهنامه» از جهتی و «مثنوی» و «کلیله ودمنه» و «هزار ویک شب» به صورتی دیگر امتحان توفیق‌آمیز خود را پس داده، امروز هم استفاده کرد. این به هنر نویسنده یا گوینده باز می‌گردد.
برای تصحیح کتاب از چه شیوه‌ای استفاده شده است؟
برای تصحیح کتاب‌هایی که نسخه خطی منحصر به فردی دارند، بهترین شیوه تصحیح بر اساس نسخه واحد است. یعنی مصحح لازم است عین نسخه را به همان صورتی که هست چاپ کند و هرجا افتادگی در نسخه وجود دارد جای آن را سفید بگذارد و از تصحیح ذوقی و بی‌مبنا بپرهیزد. حتی آن مواردی هم که به نظر وی خطای املائی می‌آید آن را هم تصحیح نکند و به همان صورت مضبوط در نسخه به چاپ برساند.
چرا به تصحیح «رستم نامه» پرداختید؟
من و همکارم دکتر فاطمه ماه وان طرحی پژوهشی داشتیم با صندوق حمایت از پژوهشگران که در آن نگاره‌های حماسه‌های پس از شاهنامه اعم از کتب نثر و نظم را برابر پیشنهادهایی که تصویب شده بود دسته‌بندی و بررسی می‌کردیم. این نسخه که اصل آن در کتابخانه ملی بود نظر ما را برای چاپ جلب کرد. آن‌را همزمان با کار تصحیح کردیم، مقدمه‌ای برآن نوشتیم و فهرست‌های چندگانه‌ای متناسب با موضوع کتاب و از نگاه فرهنگ عامه از آن استخراج کردیم تا مراجعه محققان به آن آسان باشد. بعد هم آن را به چاپ سپردیم که به دلیل مشکلات نشر خیلی دیر هم انتشار یافت.
چرا رستم برای ما فقط در شاهنامه خلاصه می‌شود؟ و رستم شاهنامه با رستم کتاب‌های دیگر چقدر متفاوت است؟
رستم قهرمان ملی ایران است و از نظر آدم‌های حماسه‌شناس هرگز در شاهنامه خلاصه نمی‌شود. مشکل این است که جامعه ما جز شاهنامه چیزی از حماسه نمی‌شناسد درصورتی که رستم درهمه شئون زندگی فرهنگ گذشته ما حضور داشته، گاهی در کنار حضرت علی در حافظه مولانا و ادب عرفانی ما حلول کرده و شاعر را بر آن داشته که بگوید:
زین همرهان سست عناصر دلم گرفت
شیر خدا و رستم دستانم آرزوست
گاهی در ضرب‌المثل‌های ما «رستم و یک دست اسلحه» و گاهی «من آنم که رستم بود پهلوان» جاری شده؛ حالا از گرز رستم و رخش رستم و کمان رستم چیزی نمی‌گویم که همین امروز هم در زبان مردم ما وجود دارد. در مورد حضور رستم در ادبیات رسمی خودمان هم در مقدمه کتاب اشارتی کرده‌ایم و العاقل یکفیه بالاشاره. رستم شاهنامه البته رستم‌تر از رستم دیگر آثار است. انسانی آرمانی و تمام بی آن که بی‌نقص باشد همه کمالات در وجود او هست وجودی که به مردم سرزمینش تعلق دارد و جز برای وطن قلبش نمی‌تپد.
نثر نقالی که نثر روایت کتاب است، چه جور نثری است؟
نثر نقالی نثری مردمی، بی ادعا و خوش فهم است آدم با آن خودمانی می شود و از واژه‌هایش نمی‌هراسد، تعبیرات و کلماتش بر دل می‌نشیند و خواننده را در سیر حوادث قرار می‌دهد.
چه ویژگی ای کتاب شما را از آثار مشابه موجود، متفاوت می کند؟
ویژگی خاصی نمی‌توانم برای این چاپ برشمرم شاید فهرست‌های چندگانه و متفاوت آن بتواند آن را از جنس این نوع کتاب‌ها متمایز کند. در مقدمه هم با دقت به ویژگی‌های کتاب پرداخته‌ایم و سعی کردیم آن را تا حد ممکن بشناسانیم.
این کتاب از سوی نشر سخن و با قیمت 95هزارتومان منتشر شده است.
نظر شما