خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در سمنان - محمود بانی: «حسن پاکزادیان» در دوازدهمین روز تابستان سال 1348 هجری خورشیدی، در منطقه ییلاقی اَرَشک در شهرستان سنگسر (مهدیشهر)، در خانواده‌ای عشایر، چشم به دنیا گشود. دروس ابتدایی، راهنمایی و متوسطه را در همان شهر آموخت. از سال 1368 در رشته مهندسی زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود به دانش‌اندوزی پرداخت. با پیدا كردن سكه‌ای مسین از دوران اشكانی، در منطقه ییلاقی ارشك، در اطراف سنگسر و شهمیرزاد، حس كنجكاوی، وی را از نوجوانی به مطالعه در خصوص عشایر، تاریخ و سكه‌ها واداشت. شوقِ یافتن نایافته‌ها و دانستن نادانسته‌ها، از آن زمان به بعد، مسیر تازه‌ای را در زندگی فردی و اجتماعی به رویش گشود؛ به دلیل علاقه وافر به علوم تجربی، مطالعات در خصوص نجوم را به‌صورت مكاتبه‌ای از طریق «آموزشكده اخترشناسی ایران» پی گرفت و سپس به عضویت انجمن نجوم آماتوری دانشگاه تبریز درآمد و در سال‌های 1367 تا 1372 در آن مركز به تحصیل ادامه داد؛ همچنین به دلیل اینکه نیمی از جمعیت سنگسر را ایلات و عشایر سنگسری تشکیل می‌دهند و تحقیق و پژوهش در زمینه‌های مختلف عشایر سنگسری، به‌ویژه پژوهش در زمینه پوشاک، آداب و رسوم و فرهنگ پرداخت و از سال 1377 در موزه زمان مشغول به كار شد و به مطالعه درزمینه پیشینه و ارتباط دانش نجوم و گاه‌شماری در ایران پرداخت و با توجه به اطلاعات تاریخی و سكه‌شناسی، به دستاوردهای نوینی در زمینه گاه‌شماری و تاریخ به‌ویژه در سال‌های پایانی حكومت ساسانیان و اوایل گسترش اسلام در ایران، دست یافت. گفت‌وگوی ما را با این پژوهشگر حوزه ایلات و عشایر سنگسری بخوانید.
 

رونمایی از دو کتاب حسن پاکزادیان در جشنواره ایل سنگسر (آبان 98)
 

حسن پاکزادیان در ابتدای این مصاحبه عنوان کرد: اگر در طرح لباس‌های عشایری دقت کنیم، نوعی هماهنگی با طبیعت، سرزندگی و نشاط در این آثار دیده می‌شود، در بافته‌هایی که برای پوشش طراحی شده است، سازگاری با محیط، نوع آب و هوا و حتی تناسب رنگ دیده می‌شود؛ به طوری که ایمنی، زیبایی و آرامش در آن مستتر است.
 

وی افزود: یکی از اهداف نظری پژوهش‌های بنده، شناسایی، ثبت و توصیف پوشاک سنتی مردم ایل سنگسری و ارائه یک الگوی پژوهشی به محققان ملی و محلی است؛ از جمله اهداف فرهنگی حفظ و انتقال میراث فرهنگی ایل سنگسری به نسل‌های آینده تطبیق فرهنگ ملی و سنتی با الزامات زندگی امروز بازشناسی نگهداری و اشاعه فرهنگ‌های بومی و فرهنگ ملی در کشور است.

 

عضو انجمن موزه‌داران ایران یادآور شد: همچنین از اهداف کاربردی این پژوهش‌ها می‌‌توان به کشف، جایگزینی و کاربردی کردن پوشاک سنتی ایل سنگسری جهت استفاده و غنی‌سازی آرشیو فرهنگ ملی و معرفی و مطرح شدن پوشاک سنتی مورد استفاده در نقاط مختلف البرز در سطح ملی و بین‌المللی و کمک به بررسی جامع‌تر در زمینه پوشاک سنتی ایران، اشاره کرد.
 

مدیر، مالک و موسس «موزه عشایری ایل سنگسر» گفت: ساختار و پژوهش ما مستند و مبتنی بر تحقیق میدانی است. بخشی از اطلاعات مربوط به پوشاک سنتی ازطریق مصاحبه با مردم علاقه‌مند به هنر بومی و هنرمندان تولیدکننده پوشاک سنتی در شهر و ییلاقات ایل سنگسری حاصل شده است؛ بخش دیگری از اطلاعات از مقالات کتاب‌ها و سایت‌های اطلاع‌رسانی از سازمان میراث فرهنگی و مراکز علمی و دانشگاه‌های مختلف برداشت شده است. بیشترین میزان پژوهش‌های انجام شده درخصوص ایل سنگسری که در این مبحث از آن استفاده شده است، از آرشیو موزه عشایر ایل سنگسری، موزه صنایع دستی سنگسری و کتاب نوشته شده آقای علیرضا شاه حسینی است.

 

مولف کتاب «نقش مایه‌های تاریخی در فرهنگ و آثار ایل سنگسر» بیان کرد: تاکنون تحقیق منسجمی درخصوص پوشاک سنتی ایل سنگسری صورت نگرفته است؛ تحقیقات موجود تنها به شکل موضوعی و خاص در برخی از ایلات و طوایف استان صورت پذیرفته است که از آن میان می‌توان به نوشتار‌های متعدد جناب آقای علیرضا شاه‌حسینی مقالات مرحوم چراغعلی اعظمی سنگسری و کتاب نقش‌مایه‌های باستانی در فرهنگ و آثار ایل سنگسر که نوشته بنده است، اشاره کرد.
 

کارشناس تاریخی موزه‌های کشور گفت: در بخشی از کتاب «پوشاک و دستبافته‌ها در ایل سنگسری» نگاهی کرده‌ایم به وضعیت موجود در لباس ایرانیان در طی قرون و دوره‌های تاریخی؛ از پیش از تاریخ هخامنشیان تا دوره پارتی ساسانی و  دوره‌های مختلف اسلامی و در سایر فصول بافت‌ها و پوشاک مردم از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفته و به تغییر و تحولات آن تحت تاثیر عوامل گوناگون محیطی و فرهنگی پرداخته شده است.
 

حسن پاکزادیان ادامه داد: لباس ایرانیان در طی قرون متمادی از پیش از هخامنشیان پارت‌ها و ساسانی دوره‌های مختلف اسلامی و تغییر و تحولات آن تحت تاثیر عوامل گوناگون محیطی و فرهنگی مختلفی بوده است. اهمیت پرداختن به میزان تاثیرپذیری پوشاک نوین مردم ایران از پوشاک سنتی و فرهنگ و هنر در دوره‌های تاریخی ایران، چنان است که می‌تواند بی‌هویتی پوشش‌های غربی را بیشتر هویدا کند.
 

وی تصریح کرد: تقسیم‌بندی جغرافیای تفکیک شهرستان‌ها اقلیم و آب و هوا کویر کوهستان دشت و جنگل و نقش آنها در تفاوت‌ها و شباهت‌ها تا لباس، زبان، لهجه و سبک معماری، بر تنوع پوشاک، موثر و توجه ویژه در خصوص پوشاک مردان و زنان ایل سنگسری و بررسی تحولات آن ضروری است.

 

عضو هیئت موسس انجمن دیدبانان میراث ایل سنگسر افزود: برای مثال تحول دستار به کلاه پوستی سپس به کلاه نمدی و به کلاه کج و سپس پهلوی و کلاه پشمی در سرپوش‌های مردان ایل سنگسری جالب توجه است؛ توجه ویژه به برخی موضوعات مرتبط با مقوله پوشاک که در فرهنگ عامه و ادبیات مردم ایران جایگاه ویژه‌ای یافته است برای مثال «مرد کلاه رو واسه گرمی و سردی روی سرش نمی‌ذاره»، کنایه از آن است که کلاه در فرهنگ ایرانی نقش اساسی در پوشش داشته و جزء جدانشدنی فرهنگ و ادبیات ایرانی بوده است؛ واژه‌ها و جملات کنایه است و مثل‌هایی نظیر کلاهبرداری، کلاه سر کسی گذاشتن، کلاه به کلاه کردن، بی کلاه ماندن سر یا بی سر ماندن کلاه، پاییدن کلاه روی سر، و غیره، همه اشاره به این مهم دارد. بیش از محیط زندگی و موضوعاتی که پیرامون هر جامعه‌ای وجود دارد، تاثیر مستقیم و روش زندگی، شکل‌گیری باورها و اعتقادات مذهبی و رفتارها، سرپناه و لب لباس و چگونگی آثار به جا مانده از آن دارد.
 

پاکزادیان گفت: در یک جامعه کهن که به درازای تاریخ دارای پس‌زمینه و پیشینه‌ی مذهبی فرهنگی و هنری است، می‌توان به‌وفور در آن از تاثیرات محیطی نشانه جست؛ به عنوان مثال در عشایر ایل سنگسری که دارای قلمرو بسیار گسترده در بیش از ۱۱ استان کشور است، تنوع طرح و تعدد موضوع در هنر و تاثیرپذیری متعدد و گاهی متناقضی از چند گونه‌ی اقلیم را شاهد هستیم که بیانگر تأثیر عمیق آن بر سبک‌های مختلف تن‌پوش‌ها و انواع فرش و منسوجات است؛ برای نمونه، من در مدت حضورم در مناطق ییلاقی که عمدتاً دامنه‌های شمالی و جنوبی رشته کوه البرز را شامل می‌شود، روی جامعه و لوازم پارچه‌ای مورد نیاز در زندگی افراد، آثاری متاثر از موضوعات مرتبط با آب رودخانه در خط اول ماهی و غیره را دریافته‌ام و درعوض در طول فصولی که در چراگاه‌های زمستانی و در مناطق شمالی کویر مرکزی ایران دشت کویر نمک حضور داشته‌ام، این هنر را تحت تاثیر عواملی چون خانه‌های گنبدی حاشیه کویر، موج‌های سطح ماسه‌بادی‌های دشت کویر ،کاروان شتر و ... دیده‌ام.
 

وی بیان کرد: تاریخ پوشاک به‌طورکلی بخشی از تاریخ تمدن و فرهنگ انسانی است و معتقدم برای آگاهی از وضعیت پوشش در ایران، می‌بایست فرهنگ مردم ایران را هم بررسی کرد؛ روند تاریخ تمدن و فرهنگ انسانی از زمانی آغاز شد که انسان زندگی فردی و غارنشینی را رها کرد و از سال‌های ابتدایی نخستین جامعه بشری را پدید آورد. زندگی انسان در هر جامعه‌ای بنا به شرایطی که ذکر می‌شود و نوع پوشش، پوشش زنانه و مردانه متفاوتی را پدید آورد از جمله این شرایط می‌توان به آب و هوا، پدیده شهرنشینی، کار و پیشه، کشف منابعی چون مس و فلزات، پیدایش ادیان و مذاهب و وقوع جنگ‌ها اشاره کرد. در ایران امروزی هم اقوام مختلفی با توجه به فرهنگ‌ها و آداب و رسوم خاص خود، دارای لباس‌های مخصوصی هستند.