به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) خورشید اصلی‌ترین عامل حیات در کره زمین است. همه ما می‌دانیم اگر این گوی سوزان نبود هیچگاه حیات و زندگی در سیاره ما شکل نمی‌گرفت. اما این ستاره با تمام درخشش و آثار سودمندی که برای سیاره زمین و بشر دارد، می‌تواند با وجود اشعه‌های مضر خود آسیب جدی برای ساکنان کره زمین داشته باشد البته اگر ازن وجود نداشته نباشد.
اگر به تعریف کلی ازن در کتاب‌ها بسنده کنیم، باید گفت؛ ترکیب گاز ازن در لایه استراتسفر کره زمین به نوعی سپر و محافظ انسان است و مانع از آفتاب‌سوختگی و بروز انواع سرطان در پوست می‌شود. نزدیک به یک قرن پیش دانشمندان در نتایج تحقیقات خود از سوراخ لایه ازن سخن به میان آوردند که دلیل اصلی آن را وجود کلروفلوئوروکربن‌ها یا CFC دانستند.
پس از طی مراحلی سرانجام در معاهده پروتکل مونترال در سال 1987 اغلب کشورهای دنیا ملزم به کاهش تولید CFC شدند. در این‌باره مهری اکبری؛ اقلیم‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی تهران در گفت‌گو با خبرنگار ایبنا درباره این گاز سمی مفید و روزی که برای محافظت از آن نام‌گذاری شده است، گفت: جو از لایه‌های گوناگونی تشکیل شده است و آن چیزی که ما به عنوان وضعیت هوا از آن یاد می‌کنیم، محدود به لایه تروپسفر است و در لایه بالایی تروپسفر استراتسفر قرار دارد که مهم‌ترین ویژگی آن وجود گاز ازن است که در اصطلاح علمی ازنسفر هم می‌گویند.
وی ادامه داد: درواقع ازن ترکیبی از اکسیژن است اما نه به شکل جفت شده. اتفاقی که در اتم اکسیژن می‌افتد این است که در واکنش با اشعه UV باعث شکست اتم اکسیژن می‌شود و اتم‌ها حاصل از این واکنش وقتی با مولکول اکسیژن ترکیب شوند، گازی سمی یا همان O3 تولید می‌کنند. این فرآیند در نهایت منجر به لایه‌ای دیگر در استراتسفر می‌شود که به آن ازنسفر می‌گویند.
وی درباره ویژگی‌های لایه ازنسفر گفت: ویژگی مهم ازنسفر این است که یک اکسید‌کننده قوی و بسیار ناپایدار است و اصلی‌ترین مسئولیت آن این است که مانع ورود اشعه UV به زمین شود و همین لایه مانع از اختلال در سیستم تابشی کره زمین هم شده است؛ به گونه‌ای که این لایه از اتمسفر تنها از طریق پنجره جوی اجازه ورود اشعه‌های خورشیدی را می‌دهد که نام دیگر آن ازن خوب است.
اکبری با اشاره به تفاوت ازن خوب و ازن تروپسفری گفت: با تمام آثار مثبت خود باید توجه داشته باشیم که جایگاه اصلی ازن لایه استراتسفر است، اما با توجه به تحقیقات صورت گرفته در سال‌های اخیر دانشمندان متوجه ازنی دیگر در لایه تروپسفر شده‌اند، در حقیقت ازنی که در نزدیکی سطح زمین قرار دارد یا همان ازن تروپسفری با اینکه همان گاز ازن یا O3 است اما چون ترکیبی از سوخت‌های فسیلی را هم در خود دارد؛ حاوی گازهای سمی بیشتری است و چون در جایگاه خودش هم نیست آسیب بیشتری برای بشر دارد؛ در واقع در ازن تروپسفری ترکیبی از گازهای NOX است این گازها جزو ترکیبات اکسیژن و نیتروژن هستند که مهم‌ترین منابع آن‌ها اگزوز خودروها و ترکیبات نفتی است.
وی افزود: لازم به ذکر است که تابش خورشید در تشکیل ازن تروپسفری نقش مهمی دارد و مانند یک کاتالیزور عمل می‌کند در حقیقت اشعه خورشید یک عامل تثبیت کننده این شرایط است.
این اقلیم‌شناس با اشاره به ترکیبات و منشا ازن خوب با ازن بد گفت: ترکیب این ازن با ازنی که در استراتسفر است بسیار متفاوت است. همانگونه که اشاره شد، در حقیقت منشا ازن تروپسفری انسان‌ها و ترکیبات شیمیایی اگزوز خودروها هستند؛ اما منشا ازن استراتسفر فعالیت‌های طبیعی اتمسفر کره زمین است. با توجه به تحقیقاتی که در سال‌های اخیر در جو شهر تهران انجام شده است، برخی از سامانه‌های اتمسفری که منجر به نزول هوا و پایداری آن می‌شوند، ازن تروپسفر را می‌توانند به لایه‌های نزدیک‌تر سطح زمین برسانند. به همین دلیل در تابستان که شرایط جوی پایدار بر ایران حاکم است معمولا غلظت ازن ثابت و اصولا بیشتر می‌شود؛ اما در روزهای بارنگی به علت تعدد کم‌فشار و پر فشار غلظت آن متغیرتر از فصل تابستان است.
وی با اشاره به کاهش گازهای CFC در سال‌های اخیر گفت: در این چند دهه گذشته استفاده زیاد از CFCها که خود پایدار کننده غلظت ازن هستند، مهار شده است و من به عنوان یک اقلیم‌شناس با توجه به آگاهی اجتماعی نسبت به بهبود روند ترمیم سوراخ ازن نسبت به این موضوع بسیار خوش‌بین‌هستم. اما همواره یکی از گازهایی که می‌تواند با ازن ترکیب شود؛ دی‌اکسید کربن است و از طرفی یکی از عوامل اصلی گرمایش جهانی هم افزایش این گاز در جو است؛ بنابراین هر چقدر میزان گرمایش جهانی بیشتر باشد، غلطت ازن هم بیشتر خواهد شد.
اکبری گفت: متاسفانه با وجود کنوانسیون‌ها و معاهده‌های فراوان هنوز بسیاری از کشورها تنوانسته‌اند میزان انتشار دی‌اکسید کربن خود را کاهش دهند و کشورهای اندکی در کره زمین در سال‌های اخیر نگرش جدی‌تری نسبت به این موضوع داشتند و آن دست از کشورهایی که مهم‌ترین تولیدکننده‌های CO2 در جو هستند مانند چین یا ایالات‌متحده هنوز این نگرش را پیدا نکرده‌اند یا نمی‌خواهند که از فعالیت‌های خود در باب انتشار آن دست به کار شوند؛ بنابراین با توجه به اینکه CFC کاهش یافته است اما انتشار گازهای گلخانه‌ای روند افزایشی داشته است.
دوشنبه ۲۵ شهریور ۱۳۹۸ - ۱۳:۰۱
گفت‌وگوی ایبنا با یک اقلیم‌شناس به مناسبت روز جهانی حفاظت از لایه ازن:
ازن؛ یکی با منشا طبیعی و دیگری با منشا انسانی؛ یکی ثمربخش و دیگری آسیب‌رسان
اکبری درباره تفاوت ازن خوب با ازن بد گفت: ازن خوب ازنی است که منشا آن فعالیت‌های طبیعی اتمسفر کره زمین است اما منشا شکل‌گیری ازن تروپسفری انسان‌ها و ترکیبات شیمیایی اگزوز خودروها است و این ازن آسیب بیشتری برای بشر دارد که به عنوان ازن بد شناخته می‌شود.
نظر شما