خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) شاهمنصور شاه‌میرزا، کارشناس میز تاجیکستان در موسسه فرهنگی اکو، سال 2006 به تهران آمد. وی به مطالعه آثار نویسندگان ایرانی علاقه‌مند است و البته با آنها نیز آشنایی دارد.
وی نگارش کتاب «یک بیت پرنیان»(مقالات دانشمندان تاجیکستان درباره احوال و آثار پدر شعر فارسی) را در کارنامه دارد. این کتاب حاصل جمع‌آوری و مطالعه 250 مقاله درباره آدم الشعرا و آثار ارزشمند او و مشتمل بر تهیه و برگردان 56 مقاله از سریلیک تاجیکی با خط فارسی است. پروفسور افتخار حسین عارف، رئیس وقت موسسه فرهنگی اکو بر این کتاب مقدمه نوشته است. شاه‌میرزا همچنین در کتاب «نسیمی از بخارا» مجموعه شاه‌بیت‌های رودکی را همراه با امیراسماعیل آذر جمع‌آوری و به فارسی، انگلیسی، روسی و خط سرلیک برگردان کرده است. گفتوگو ایبنا با وی درباره زمینه‌های همکاری نشر ایران و تاجیک در ادامه آمده است.
با توجه به زبان مشترک بین ایران و تاجیسکتان ظرفیت‌ها برای ایجاد بازار مشترک و ارتباط بین ناشران ایرانی و تاجیکستانی را چه‌طور ارزیابی می‌کنید؟
ابتدا بگویم به دلیل دلبستگی، زیاد به خیابان انقلاب و راسته کتاب‌فروشی‌های این منطقه می‌آیم. یکی از راه‌های برقراری ارتباط بین ناشران ایرانی و تاجیکستانی، توجه کتاب‌فروشان صاحب‌نام ایرانی از‌جمله ثالث، نی، نیلوفر، سخن، روزنه، نگاه یا طهوری به نمایش و عرضه کتاب نویسندگان تاجیکستانی است. پیشنهاد می‌کنم ناشران بزرگ ایرانی با ناشران تاجیکستانی قرار‌داد همکاری و تبادل کتاب امضا کنند؛ علاوه‌براین می‌توان به انتشار کتاب‌های دو زبانه فکر کرد. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز فرصت قابل‌توجهی برای برقراری ارتباط بین ناشران ایرانی و تاجیکستانی برای معرفی آثار نویسندگان هر دو کشور است.
درباره کتاب‌های دو زبانه بیشتر توضیح دهید.
انتشار کتاب‌های آینه‌ای یا دو زبانه شامل فارسی و خط سرلیک، فرصت مشترک برای مخاطب ایرانی و تاجیکستانی ایجاد می‌کند تا با خط یکدیگر آشنا شوند.
وضعیت کتابخوانی و تولید کتاب در تاجیکستان چطور است؟
تاجیکستان مردم کتابخوانی دارد که متاثر از فرهنگ قابل‌توجه کتابخوانی در دوره شوروی است. برای تشریح دقیق‌تر وضعیت کتابخوانی در زمان شوروی باید بگویم، ساتم الغ‌زاده سال 1982 یا 1983 زمانی که جمعیت تاجیکستان سه میلیون نفر بود، از نسخه چاپ مسکو شاهنامه مشتمل بر 9 جلد، دو مجلد به خط سرلیک و زبان شیرین تاجیکی تحت عنوان «داستان‌های شاهنامه» به نثر تدوین و منتشر کرد. این دو مجلد آن سال‌ها با شمارگان 100 هزار نسخه منتشر شد و فروش بسیار قابل‌توجهی داشت و بارها تجدید چاپ شد. کتاب آثار استاد لایق شیر‌علی از شعرای صاحب‌نام تاجیکستان که مجموعه اشعار «روح رخش» این شاعر در ایران نیز به چاپ رسیده نیز با شمارگان 20 تا 50 هزار نسخه منتشر منتشر می‌شد.
بنابراین شمارگان کتاب در تاجیسکتان بالاست.
در سال‌های اخیر و با توجه به تحولات سیاسی میزان کتابخوانی در این کشور کاهش پیدا کرده بنابراین شمارگان کتاب نیز از هزار نسخه شروع می‌شود تا 10 و یا 20 هزار نسخه، البته شمارگان 20 هزار نسخه بسیار معدود است. تاجیکستان نیز مانند دیگر کشور‌ها از ظهور شبکههای مجازی تاثیر گرفته است.
بعد از فروپاشی شوروی وضعیت کتابخوانی در کشور تازه استقلال‌یافته تاجیکستان چگونه است؟
به دلیل تغییر ساختار سیاسی، بروز جنگ شهروندی در سال‌های 1992 تا 1997، بحران اقتصادی و عوامل دیگر موجب شد تا میزان کتابخوانی کاهش پیدا کند. ناشران در تاجیسکتان تلاش دارند تا جایگاه از دست رفته خود را احیاء کنند. به‌عنوان مثال انتشارات ادیب، عرفان، معارف، ایرگرف، ناشر، بخارا و دیگر ناشران کتاب‌های درخوری منتشر می‌کنند؛ بنابراین فکر می‌کنم ظرفیت خوبی برای برقراری ارتباط بین ناشران ایرانی و تاجیکستانی وجود دارد.
آیا در تاجیکستان نشر خصوصی در مقابل نشر دولتی، سروشکل حرفه‌ای پیدا کرده است؟
بله؛ ناشران همانند ایران به دو دسته دولتی و خصوصی تقسیم می‌شوند. به‌عنوان مثال موسسه انتشاراتی ادیب دولتی است و علاوه‌بر تولید کتاب فعالیت‌های دیگری نیز انجام می‌دهد. ناشرانی مانند بخارا و یا ایرگرف خصوصی هستند و موفق شدند با گذر از بحران اقتصادی روی پای خود بایستند. یکی از دلایل موفقیت این ناشران این است که با درک دقیق از بازار نشر موفق به‌عبور از بحران اقتصادی شدند و باقی ماندند. این ناشران در جریان رقابت سالم بازار نشر تاجیکستان کتاب تولید کردند و در واقع از سوی مردم حمایت شدند.
بازار‌یابی کتاب در تاجیکستان تا چه میزان بر تقویت چرخه فعالیت ناشران خصوصی موثر بوده است؟
بهره‌گیری از فضای مجازی برای تبلیغ بین ناشران تاجیکستانی وجود دارد و البته موثر‌ترین روش تبلیغ کتاب نیز استفاده از ظرفیت‌های این فضاست. به‌عنوان مثال به‌محض انتشار خبر رمان «واسع» استاد ساتم الغ زاده در فیس‌بوک همراه با اعلام نشانی محل عرضه، شاهد تشکیل صف خریداران کتاب هستیم. شناسایی و سرمایه‌گذاری بر کتاب‌های مورد پسند مردم از‌جمله «شرح گلستان سعدی» که جایزه کتاب سال در تاجیکستان شد و یا تاثیر اشعار سرگی یسینین(Sergei Yesenin)، شاعر نام آور روسی بر شعر شاعران تاجیکستان که در هر بازاری موجود است.
حمایتهای دولتی از ناشران در تاجیکستان چگونه است؟
ابتدا بگویم که رئیس جمهوری تاجیکستان بارها بر لزوم توجه بیشتر مردم به کتاب به جای تلویزیون تاکید کرده است به این معنا که انیس کنج تنهایی ما باید کتاب باشد نه تلویزیون. تاکید بر مطالعه کتاب به معنای مخالفت با تلویزیون نیست بلکه به دلیل آثار مخرب برنامه برخی شبکههای خارجی است. اگر به دنبال جامعه سالم و به‌دور از خشونت و مشکلات و ناهنجاری هستیم، باید به کتاب توجه کنیم. یکی از مهم‌ترین حمایتهای دولت از ناشران، ارائه تسهیلات خرید کاغذ است. خرید و فروش کاغذ در اختیار دولت است. تولید کتاب با قیمت مناسب که در توان مخاطب باشد از مهم‌ترین دلایل حمایت دولت از ناشران است. در جریان این حمایت‌ها، دولت تلاش می‌کند علاوه‌بر مخاطب به سرمایه اقتصادی ناشر نیز توجه کند.
شبکه توزیع در تاجیکستان در چه وضعیتی قرار دارد و ناشران دولتی و خصوصی در چه شرایطی کتاب‌های خود را در سراسر کشور به دست مخاطب می‌رسانند؟
انتشارات دولتی در زمینه توزیع کتاب در شرایط بهتری قرار دارند. اطلاعات کتاب در تاجیکستان در «پَلَتَه کتاب»، مرکزی مانند موسسه خانه کتاب ایران ثبت می‌شود. کتاب‌ها در کتابخانه‌های عمومی، کتاب‌فروشی‌ها، مراکز پژوهشی و فرهنگی توزیع می‌شود. در پایتخت تاجیکستان کتاب‌فروشان، کتاب را به اصطلاح دست اول از ناشران دریافت می‌کنند. ناشران خصوصی به دلیل برخی دشواری ها برای عضویت در شبکه توزیع و پرداخت مالیات در مقایسه با ناشران دولتی امکانات کمتری دارند؛ بنابراین با استخدام موزع به توزیع کتاب‌های خود اقدام می‌کنند. ناشران خصوصی با این رویکرد جریان منسجم و فعالی ایجاد کرده‌اند و نقدینگی سریع‌تر به دستشان می‌رسد البته در تاجیکستان هم مانند ایران پدیده دستفروشی کتاب وجود دارد.
بنابراین ناشران خصوصی به ایجاد یک شبکه توزیع خصوصی اقدام کرده‌اند.
بله اما برخی از همین ناشران خصوصی خود را به شبکه توزیع دولتی متصل کرده‌اند تا از مزایای این شبکه بهره‌مند شوند.
آیا تاجیکستان به کنوانسیون برن پیوسته است؟
در ماه نوامبر سال 1998 مجلس عالی تاجیکستان قانون حقوق مولف و مسائل مربوط به آن را تصویب کرد که طبق آن پایبندی خود را به همه قوانین معتبر مقررات کپی‌رایت در جهان اعلام کرد. کپی غیر‌قانونی کتاب در تاجیکستان عمل ناشایسته، نابرجای و نامناسبی است و گاه آن را به مثابه کفن‌دزدی تلقی می‌کنند. وجه بد این کار تنها شامل کتاب ناشران و یا نویسندگان در قید حیات محدود نمی‌شود، بلکه انتشار غیر‌قانونی اثر نویسنده درگذشته بدون اجازه اقوام او نیز غیرمجاز است.
پیوستن به کپی‌رایت در معرفی نویسندگان تاجیکستانی به دنیا چه تاثیری داشته است؟
در تاجیکستان مانند ایران از نویسندگان معاصر مانند شفیعی‌کدکنی، محمود دولت‌آبادی، صادق هدایت، صادق چوبک، احمد محمود و یا سیمین دانشور که آثارشان به زبان‌های مختلف ترجمه و منتشر شده، کمتر وجود دارد. با وجود نویسندگان صاحب‌نام مانند، تیمور ذوالفقار‌اف که به‌عنوان «دانته ادبیات معاصر» شناخته می‌شود که نامزد دریافت جایزه نوبل در بخش ادبیات پیش رفت و بارها جوایز ادبیات روسیه را دریافت کرد و یا ترجمه و انتشار آثار برخی از نویسندگان تاجیکستانی به زبان‌های مختلف و در کشورهای دیگر، هنوز نویسندگان تاجیکستانی به جایگاه بایسته و شایسته خود دست پیدا نکرده‌اند و هم اکنون تلاش‌هایی در این زمینه در حال شکلگیری است.
کشورهای عضو اکو در زمینه چاپ و نشر چه همکاری‌هایی با یکدیگر دارند؟
برگزاری جشنواره پکو (PECO) (نمایشگاه «صنعت چاپ و بستهبندی کشورهای عضو اکو) در سال 2009 با حضور مدیران کشورهای عضو اکو و با استقبال قابل‌توجه ناشران از‌جمله فعالیت فرهنگی بین کشورهای عضو اکو است. انعقاد تفاهم‌نامه برای خرید دستگاه‌های چاپ و بستهبندی از ایران یکی از نتایج برگزاری این جشنواره بود. ایران در مقایسه با کشورهای منطقه و همچنین کشورهای عضو اکو از جایگاه خوبی در زمینه دستگاه‌های چاپ و بستهبندی برخوردار و به‌تعبیر دقیق‌تر از کشورهای آسیای میانه پیش‌قدم‌تر است. برگزاری نشست‌های تخصصی با موضوع چاپ و بستهبندی با حضور ناشران تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان، پاکستان، افغانستان، ازبکستان، ترکمنستان، آذر‌بایجان و ترکیه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از دیگر نمونه‌های همکاری مشترک کتاب‌‌محور عضو کشورهای اکو است که در ایران برگزار شده است. انتشار مشترک داستان، مجموعه شعر، رمان یکی از نتایج این نشستها در نمایشگاه بود که متاسفانه عملی نشد.
چرا؟
دلایل مختلفی دارد و درگیری بسیاری از کشور‌ها با بحران اقتصادی و به تبع آن افزایش قیمت کاغذ و دیگر ملزومات تولید کتاب یکی از مهم‌ترین دلایل توقف این طرح است.
دوشنبه ۱۳ خرداد ۱۳۹۸ - ۱۱:۱۴
در گفت‌و‌گوی ایبنا با کارشناس میز تاجیکستان در موسسه اکو مطرح شد:
کپی غیرمجاز کتاب در تاجیکستان حکم کفن‌دزدی را دارد
شاهمنصور شاه‌میرزا، عرضه کتاب نویسندگان تاجیکی در کتاب‌فروشی‌های ایران را یکی از راه‌های موثر در برقراری ارتباط بین بازار کتاب ایران و تاجیکستان می‌داند که می‌توان آن را ایجاد و تقویت کرد.
نظر شما