خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- هادی حسینی‌نژاد: آیا رویه معروف و مالوف عقد قرارداد نشر بین مولفان/مترجمان با ناشران، رویه‌ای عادلانه است و نیاز به بازنگری ندارد؟ آیا سهم 10 درصدی آن‌ها از انتشار کتاب‌هاشان، منطقی است؟ آیا سایر اصناف فعال در صنعت نشر، درآمد متعارف و عادلانه‌ای از نشر دارند؟ این‌ها سوال‌هایی بود که پیشتر در پرونده قراردادهای نشر و سهم مولفان و مترجمان مطرح شد و این‌بار بحث را با ناشر دیگری که سال‌هاست در حوزه نشر فعالیت دارد، پی‌ گرفتیم.
 
احمد تهوری یکی از فعالان شناخته شده نشر است که بعد از مدت‌ها همکاری با نشر ققنوس، چند سالی می‌شود که نشر آفتابکاران را تاسیس کرده و با تکیه بر شناختی که از حوزه نشر داشته، توانسته در گام‌های نخستین، کتاب‌های قابل تاملی را روانه بازار کتاب کند. او اگرچه معتقد است می‌توان با کارشناسی‌های حقوقی، تغییراتی را در شکل و مواد قراردادهای نشر ایجاد کرد اما در این مساله، شرایط فرهنگی و اقتصادی کشور را تعیین‌کننده اصلی می‌داند.
 
افزایش قیمت کتاب؛ افزایش حق‌التالیف
وی با اشاره به دو نوع قرارداد معروف به «واگذاری» و «درصدی»، درباره اوضاع اقتصاد نشر و فعالان آن گفت: پیش از هرچیز در نظر داشته باشید که ناشران در شرایط فعلی بازار، ناچارند پیش از اینکه بر نقش فرهنگی خود متمرکز شوند، باید در قامت یک بنگاه اقتصادی ظاهر شوند و برای بقا، در سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و بلند‌مدت خود حساسیت ویژه‌ای به‌خرج دهند.

تهوری ادامه داد: در چنین شرایطی که تمام حلقه‌های نشر (از مولف و مترجم گرفته تا ناشر و موزع و کتاب‌فروش) تحت فشارهای اقتصادی‌اند، صحبت از ناعادلانه بودن قراردادها و الگوی تقسیم سهم از مبلغ فروش نیاز به توجهات ویژه‌ای دارد، زیرا به نظر من در بسیاری از تعاریف باید تجدید نظر شود.

قرارداد نشر یا قرارداد ترکمن‌چای؟
مدیر انتشارات آفتابکاران درباره سهم مولف و مترجم از انتشار کتاب گفت: به نظر من پیش از ورود به بحث عادلانه بودن سهم تالیف و ترجمه، باید به مساله قیمت‌گذاری کتاب‌ توجه کرد. طبیعی است که با افزایش قیمت کتاب که تابع پارامترهای مختلفی است، سهم نویسنده و مترجم نیز در حال افزایش است. مثلا کتابی که ما 18 ماه پیش 10 هزارتومان قیمت‌گذاری کردیم، امروز 18 هزارتومان قیمت‌گذاری شده و این یعنی افزایش 80 درصدی سهم مولف.

وی اضافه کرد: موضوع بعدی که نباید از آن غافل ماند، دوطرفه بودن قرارداد و توافق ناشر با مترجم یا مولف است. اینکه بگوییم قراردادهای نشر تماماً یک‌طرفه و به اصلاح «قرارداد ترکمن‌چای» است، تعریف درستی به نظر نمی‌آید چراکه هیچ مولف یا مترجمی مجبور نیست راضی به عقد قرارداد شود و نهایتاً قرارداد، با رضایت او امضا می‌شود.

بازتعریف روابط و قرادادهای نشر
تهوری بعد از یادآوری دو نکته اخیر، درباره موضوع تغییر و اصلاح الگوهای عقد قرارداد گفت: از این بحث‌ها که بگذریم، با شما هم‌عقیده‌ هستم که می‌توان با کارشناسی‌های حقوقی، تغییراتی را در شکل و مواد قراردادهای نشر ایجاد و در قراردادهای سنتی نشر تجدیدنظر کرد. البته فراموش نکنیم که همه‌چیز باید تابع شرایط فرهنگی و اقتصادی کشور باشد.

وی افزایش سهم مولف و مترجم به نسبت میزان ارزشمندی اثر و زمانی و انرژی‌ای که صرف تولید آن شده را یکی از راهکارهای پذیرفتنی در مساله عقد قراردادها خواند و ادامه داد: البته به‌جز مساله میزان حق‌التالیف و حق‌الترجمه‌ها، عوامل دیگری را هم می‌توان در فرم قراردادهای جدی لحاظ کرد که می‌تواند دغدغه صاحبان آثار را بیشتر مرتفع کند.

لحاظ کردن سقف زمانی برای قراردادها
مدیر نشر آفتابکاران توضیح داد: همانطور که می‌دانید معمولا قراردادهای نشر در ایران، یک‌بار بسته می‌َشوند و حتی اگر در طول سال‌ها کتاب به چاپ صدم هم برسد، همچنان قرارداد اولیه معتبر است. اما قراردادهای نشر در برخی کشورها، سقف زمانی دارد و بعد از اتمام مدت قرارداد، حق نشر به مولف برمی‌گردد. یعنی مثلا بعد از گذشت یک یا دو سال، ناشر برای انتشار کتاب باید قرارداد تازه‌ای با مولف ببندد که در این‌صورت مولف می‌تواند مطالبات خود را در قرارداد جدید مطرح کند.

وی اظهار کرد: بنابراین لحاظ کردن سقف زمانی برای قراردادها و یا در نظر گرفتن نوبت چاپ (با توجه به رویه چاپ کتاب در ایران) می‌تواند ملاک اعمال تغییرات در قراردادهای نشر باشد که البته چنانکه گفتم نیازمند کارشناسی و سنجیدن شرایط موجود است.

ضرورت ترمیم قراردادهای توزیع و فروش
تهوری درباره بخش دیگری از الگوی سهم‌گذاری فروش کتاب در کشورمان که به واگذاری 40 درصد از مبلغ پشت ‌جلد کتاب به موزعان و کتاب‌فروشان مربوط می‌َشوند نیز گفت: در شرایطی که سیستم توزیع در کشور ما همچنان به شکل سنتی و محدود پیش می‌رود، چاره‌ای جز پذیرفتن قرارداد 40 درصدی نداریم؛ خصوصا ما و نشرهای نوپای دیگری مانند آفتابکاران.

وی ادامه داد: به نظرم بهتر است در شکل و محتوای قراردادهای توزیع نیز ترمیم‌هایی صورت گیرد که وضعیت عادلانه‌تری حاکم شود؛ خصوصا با توجه به روند خرید چکی موزعان با چک‌های بلند مدت و فروش نقدی کتاب از سوی آن‌ها به کتاب‌فروشان.

حساب ناشرنماها جداست
مدیر انتشارات آفتابکاران لازم دانست افرادی که تنها با رویکرد اقتصادی و سودجویانه به نشر آمده‌اند و اقدامات غیراخلاقی از آن‌ها سرمی‌زند را از این بحث تفکیک کند.

وی دراین‌باره گفت: متاسفانه در دهه اخیر شاهد سیل متقاضیان به صنعت نشر بوده‌ایم که به هوای کسب درآمدهای کلان آمدند، ولی دیدند خبری نیست.

تهوری ادامه داد: درباره این معضل، همانطور که بارها اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران و رئیس آن اظهار نظر کرده، باید ملاک و معیار اعطای پروانه نشر به متقاضیان تغییر کند و تنها به افرادی پروانه داده شود که اطلاعات و تجربه لازم در صنعت نشر را دارند.