علیرضا بهرامی؛ روزنامه‌نگار و نویسنده در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) درباره برگزاری سومین طرح عیدانه کتاب با ارزیابی دو موج مثبت و منفی برای طرح‌های تخفیف فصلی بیان کرد: طرح‌های تخفیف فصلی موسوم به اعطای یارانه مستقیم به مخاطبان کتاب را می‌توان از دو زاویه مثبت و منفی بررسی کرد.

تخفیف‌های فصلی با حسن‌نیت طراحی شده است  
این فعال حوزه رسانه ادامه داد:‌ طرح‌های تخفیف فصلی با حسن‌نیت از سوی طراحان و مجریان در بستر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه‌ریزی‌ شده است.

به گفته بهرامی، طراحان به زعم خود فکر می‌کردند با مدیریت، یارانه نخست به طیف گسترده‌تری ‌برسد، دوم برای توسعه کتابخوانی صرف شود و همچنین ایجاد رونق و هیجان در بازار کتاب را دنبال می‌کردند.  
 
این نویسنده با اشاره به دیدگاه معاون فرهنگی پیشین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره وضعیت نشر کتاب در کشور گفت: سید‌عباس صالحی، زمانی که به‌عنوان معاون فرهنگی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حضور داشت وضعیت حوزه نشر کتاب را در حال فروپاشی ارزیابی کرد. دیدگاهی که پیشرو‌تر از دیدگاه بسیاری افراد بود و در ادامه وزیر از اجرای طرح تخفیف‌های فصلی استقبال کرد.

طرح‌های تخفیف فصلی به بازنگری نیاز دارد
بهرامی با تاکید بر لزوم بازنگری در اجرای طرح‌های تخفیف فصلی گفت: اجرای طرح‌های تخفیف فصلی در کلیت باید با پاسخ به «آیا تداوم اجرای طرح صحیح است؟» تجدید‌ نظر شود.
 
این روزنامه‌نگار در پاسخ به لزوم تداوم طرح‌های تخفیف فصلی ادامه داد: پاسخ من به دو دلیل منفی است. با توجه به دلایل مفهومی، علمی و مدل‌های علمی-اقتصادی و همچنین براساس تجربه‌ها، معتقدم این طرح نباید تداوم داشته باشد یا در اجرای آن باید تجدید نظر شود.    
 
پرداخت یارانه مستقیم یاد‌آور تجربه‌های تلخ است!
به گفته این نویسنده، طرح هدفمندی یارانه‌ها نه‌تنها ما را سعادتمند نکرد بلکه به دلیل تورم‌ و نقدینگی، موجب بروز بسیاری اخلال‌ها و ضرر‌ها شد. همه این دلایل کافی است تا نتیجه بگیریم اثرات منفی بزرگی در زمینه پرداخت یارانه مستقیم به مصرف‌کننده وجود دارد.
 
بهرامی با تاکید بر تاثیرات منفی پرداخت یارانه مستقیم گفت: همه مدل‌های اقتصادی تجربه شده در کشور‌های توسعه‌یافته نیز تاکید می‌کنند که منافع پرداخت یارانه باید غیر‌مسقیم به دست مصرف‌کننده برسد.  
 
این روزنامه‌نگار با اشاره به اهداف اصلی طراحان تخفیف‌های فصلی افزود: به‌نظر می‌رسد مجریان و طراحان تخفیف‌های فصلی به دنبال چاره‌اندیشی برای رفع ایراد‌ها و انحراف‌‌هایی هستند که پیش از این در هزینه‌‌‌کرد یارانه طی فرآیند تولید به‌‌وجود آمده بود.
 
طرح‌های تخفیف راه‌حل رفع نقض‌غرض‌هاست
بهرامی درباره سابقه ایراد‌ و انحراف‌ در هزینه‌کرد یارانه حوزه نشر بیان کرد: مفسده‌ها و نقض غرض‌هایی دوران عرضه کاغذ یارانه‌ای و در جریان خرید کتاب از سوی هیئت خرید کتاب وجود داشت، بنابراین افرادی به اصلاح امور فکر کردند و به ایده‌هایی مانند طرح‌های تخفیف فصلی رو آوردند.
 
این نویسنده ادامه داد: معتقدم که چنین ایده‌‌هایی از اساس، استراتژی قابل دفاع و درستی نداشت. زمانی که در مدل کاملا مطمئن دچار اخلال‌، انحراف و نقض غرض‌هایی می‌شویم، برای رفع آن‌ها به جای تغییر صورت مساله باید چاره‌ای بیندیشم.
 
بهرامی طرح‌های تخفیف فصلی را به مثابه مُسَکن دانست و افزود: تجویز مُسَکن برای کالبدی که نیاز به آنتی‌بیوتیک دارد موجب می‌شود تا کالبد دوباره از درون بپوسد در حالی‌که بدن نیاز به جراحی دارد و چرک با مسکن فرصت پیدا می‌‌کند دیگر اعضا را درگیر کند.
 
به گفته این منتقد، نباید با ایجاد فضای تبلیغی خودمان و دیگران را اغنا کنیم که شرایط بهبود پیدا کرده یا در حال حرکت به سوی مطلوب هستیم.

موج‌سواری مخالفان!      
این فعال رسانه‌ای در پاسخ به پرسش دلایل رویکرد مثبت ناشران مطرح به تداوم طرح‌های تخفیف فصلی گفت: در نشست مشترک مدیرعامل موسسه خانه کتاب با چند ناشر مطرح، ناشران با ‌تجربه و آشنا با مدل‌های اقتصادی علمی و ذهنی اعلام کردند که از اساس با تخصیص یارانه مستقیم مخالف هستند، اما معتقدم وقتی موجی ایجاد می‌شود همه همراه می‌شوند.
 
بهرامی در تشریح دیدگاه خود درباره دلایل دیدگاه مثبت ناشران به تداوم طرح‌های تخفیف ادامه داد:  به‌عنوان مثال تصور کنید رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با اجرای طرح‌های تخفیف یا ایجاد فروشگاه اینترنتی موسسه خانه کتاب با ادله و مصرانه مخالف باشد اما بعد از مدتی اعلام مخالفت و بی‌تاثیری آن در نهایت در طرح ثبت‌نام می‌کند.
 
به گفته این روزنامه‌نگار، کمتر می‌توان از ناشران با وجود همه  مخالفت‌ها توقع داشت از سفره‌ای که پهن شده خودشان را محروم کنند.

انتظار رفتار گاندی‌گونه نباید داشت
بهرامی یاد‌آور شد: به خاطر دارم زمانی که ارزش پول بسیار بیشتر بود و کتاب‌ها به‌طور خودکار وارد هیات خرید  کتاب می‌شد ناشری خرید 120 میلیونی کتاب‌هایش از سوی این هیئت را به دلیل مخالفت به چنین روندی نپذیرفت؛ اما در کل نمی‌توان انتظار داشت، اگر افرادی مخالف جریانی هستند در نهایت به‌شکل «گاندی‌گونه‌ای»  مقاومت کنند.

ناشران مطرح منتفعان اصلی هستند
این نویسنده افزود: ناشران مطرح حاضر در نشست مشترک با مدیر عامل موسسه خانه کتاب از ترنوول بالای اقتصادی برخور‌دارند. حداقل از دولت اصلاحات در همه طرح‌ها، اصلی‌ترین منتفعان بودند و انتفاع اجرای طرح‌‌های تخفیف فصلی به این ناشران می‌رسد. ورود به دیگر فعالیت‌های تجاری میلیاردی در حوزه‌های مرتبط و غیر‌مرتبط با نشر از‌‌جمله نشانه‌‌های این انتفاع است.

بهرامی با تاکید بر انتفاع چند ناشر مطرح از اجرای طرح‌‌های تخفیف فصلی گفت: ناشران مطرح مطمئن‌اند که منتفعان اصلی طرح‌های تخفیف فصلی هستند.

رشد ناگهانی افت مدت‌دار را به دنبال دارد
وی با اشاره به ضعف سواد اقتصادی جامعه ایرانی گفت: جامعه ما سواد محدود اقتصادی دارد بنابراین مشاهده می‌شود که بسیاری از طرح‌های تخفیف فصلی یا برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ابراز رضایت می‌کنند. رشد درآمدی چشم‌گیر، دلیل اصلی وجود رضایت قابل توجه ناشران است اما بعضا متوجه نیستند که بعد از رشد ناگهانی دچار افت مدت‌دار می‌شوند.
 
بهرامی افزود: گفت‌و‌گو با برخی ناشران و کتابفروشان و تجربه فعالیت در حوزه نشر موجب شده درباره رکود بعد از اجرای طرح‌های تخفیف یقین حاصل کنم. بعد از اجرای طرح‌های تخفیف شاهد ریزش مخاطب هستیم. بنابراین به نظر می‌رسد که اتفاق مثبتی رخ نداده است.
 
به گفته این روزنامه‌نگار، بازار نشر بعد از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حداقل چهار ماه و به مناسبت‌های مختلف از‌جمله تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، ماه رمضان‌ تعطیلات نوروز دچار رکود و در عمل چرخه نشر معیوب می‌شود.
 
بهرامی با اشاره به هیجان‌زدگی ناشران از اجرای طرح‌های تخفیف گفت:  بسیاری از ناشران رکود را درک نمی‌کنند و از رقم در‌آمدی بزرگ ناشی از اجرای طرح دچار هیجان می‌شوند. ناشران تصور می‌کنند که منافع این گونه طرح‌ها از مضرات آن بیشتر است.
طرح‌های تخفیف وجوه قابل دفاعی دارد
این نویسنده تاکید کرد که هرچند که معتقدم این طرح‌ها وجوه قابل دفاعی دارند اما در طرازی که می‌چینیم، مضرات به‌گونه‌ای است که اجرای طرح به صرفه نیست.
   
راه سو‌ء استفاده با پرداخت یارانه مسنقیم باز است
این فعال رسانه‌ای درباره راهکار‌های تقویت وجوه قابل دفاع طرح‌های تخفیف فصلی گفت: ابتدا باید ایراد‌های اجرای طرح شناسایی شود؛ به‌عنوان مثال با برگزاری پیاپی طرح مخالفم، چراکه تجربه تاریخی نشان داده وقتی یارانه مستقیم تخصیص پیدا می‌کند افرادی به‌ سرعت راه سوء‌استفاده را پیدا و ساختاری برای آن تعریف می‌کنند.
 
این منتقد با اشاره به انتقال روش‌های مختلف سوء‌استفاده افراد از طرح‌های تخفیف به مجریان طرح ادامه داد: سند‌سازی از سوی برخی کتابفروشان به‌طورجدی انجام می‌شود؛ برخی  کتابفروشان مشتریان خود را با تاکید بر بهره‌مندی از تخفیف 20 درصدی به خرید اقلام غیر‌کتابی ترغیب می‌کنند در نتیجه دچار آمار‌های گول زننده می‌شویم. بنابراین یارانه تقویت فرهنگ کتابخوانی، صرف خرید اسباب‌بازی و لوازم‌التحریر می‌شود.
 
به گفته بهرامی، برخی  سند‌سازی‌ها در جریان  طرح تخفیف یاد‌‌آور طرح اشتراکی معاونت مطبوعاتی است. طی اجرای این طرح برخی با اعلام نشانی اقوام به معاونت مطبوعاتی به‌عنوان مشترک بدون انتشار نشریه‌، 50 درصد درآمد کاذب به دست می‌آورند. برخی از کتابفروش‌ها نیز در جریان طرح تخفیف فصلی با کد ملی اقوام وآشنایان 80 درصد را به حساب خود واریز و  20 درصد نیز از خرید و فروشی که انجام نشده سود می‌برند.

یارانه را به کتاب‌های قاچاق ندهیم
بهرامی با انتقاد از فروش کتاب‌های غیر مرتبط در طرح تخفیف فصلی افزود: براساس آیین‌‌نامه، کتابفروشان ملزم به عرضه  تعدادی از کتاب‌ها در این طرح هستند؛ در حالی‌که کتاب‌های درسی، ‌ادعیه،‌ آشپزی و کمک درسی سال گذشته حتی با چاپ‌ چهلم در ردیف پر‌فروش‌های طرح عیدانه معرفی شدند.
 
بهرامی فروش کتاب‌های درسی، ادعیه و کمک آموزشی را نقض غرض دانست و ادامه داد:‌ یارانه به کتاب‌هایی اختصاص پیدا کرد که به‌طور عادی سود‌آور و ناشران آن‌ مولتی‌میلیارد هستند.
 
وی افزود: فروش کتاب‌های درسی ادعیه و آشپزی به افزایش خرید کتاب نیز منتج نمی‌شود، چراکه به‌عنوان مثال خرید کتاب‌های کمک آموزشی و درسی برای دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور اجباری است حتی اگر مجبور هم نبودند، مطالعه این کتاب‌ها به سواد مطالعاتی کشور اضافه نمی‌کند.
 
بهرامی درباره ایراد‌های اجرایی طرح‌های تخفیف گفت: برآورد‌ها نشان می‌دهد در قالب این طرح کتاب قاچاق به دست مشتریان می‌‌رسد و سودی را عاید ناشر نمی‌کند به‌عبارت دیگر برای کتاب دزدی یارانه پرداخت می‌شود.
 
وی افزود: سازوکار‌ها برای پیشگیری از این مشکل پیش‌بینی نشده است. سازوکار‌های اجرا شده بعد از انتقادات نیز کارساز نبود، چراکه از سوی برخی کتابفروشان برای مشتریان فاکتور صوری صادر شده و کتابفروش به مشتری اعلام می‌کند بعد از تماس از سوی مجریان فهرست کتاب‌های فاکتور را اعلام کند.

اراده برای رفع تخلفات وجود دارد
بهرامی با ابراز خرسندی از توجه مجریان به مشکلات و ایراد‌های  طرح تخفیف فصلی بیان کرد: اراده‌ای برای رفع این تخلفات وجود دارد. باید جسارت و شهامت و اراده جمعی برای رفع آن‌ها وجود داشته باشد.  
 
این نویسنده گفت: شاید مدیرعامل موسسه خانه کتاب تمایل به اجرای عیدانه کتاب نداشت و به دنبال برنامه‌ریزی برای تابستانه کتاب بود اما فشار‌های درونی و بیرونی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، زمینه‌ساز برگزاری عیدانه کتاب شد.   
 
 بهرامی ادامه داد: حداقل خوشحالم در کشوری که مدیران جدید تلاش می‌کنند عملکرد‌ مدیران قبلی را انکار یا ایراد آن‌را نمایان‌تر کنند، مدیرعامل موسسه خانه کتاب تمایل خود برای اجرای طرح مدیر قبلی را اعلام و تاکید کرد برای رفع ایراد‌ها تلاش می‌کند. امید‌وارم درجریان اجرا نیز موفق باشد.