داوود علی‌بابایی قمی ــ مدیر انتشارات «امید فردا» ــ از ناشران آثار برخی نواندیشان دینی است. وی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره انگیزه و دغدغه‌های یک ناشر نواندیش دینی و دیدگاه‌هایش درباره ویژگی‌ها، حدود و لغزشگاههای نواندیشی دینی توضیح داده است.
شما در حوزه نواندیشی دینی بیشتر به نشر کتاب‌هایی از آیت‌الله نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی و آیت‌الله دکتر محمد صادقی تهرانی پرداخته‌اید. علت خاصی توجه شما را به آثار این دو برانگیخت؟
ــ من آثار و اندیشه‌های این دو و گرایش عالمانه آنها به پالایش روایات و بازگشت به قرآن و اسلام اصیل را به رغم تفاوت رویکردهایشان می‌پسندیدم.
گرایش شما به چاپ آثار نواندیشانه از کجا شروع شد؟
ــ از حدود 40 سال پیش آقای صالحی نجف‌آبادی را می‌شناختم. روزی کتاب «شهید جاوید» آن مرحوم را در دست شهید دکتر بهشتی دیدم و آن را مطالعه کردم و سال‌ها بعد یکی از ناشرانی بودم که آن را به چاپ رساندم. با آیت‌الله صادقی تهرانی هم از سال 1370 آشنا شدم و برخی آثار ایشان را از سال 1378 منتشر کردم.
شما تحصیلات حوزوی دارید. انگیزه شما از رفتن به سوی مباحث نواندیشی دینی چیست؟
نواندیشان دینی ــ اعم از مؤلف، مترجم یا ناشر ــ در یک هدف، مشترک‌اند. آنها اعتقاد دارند باید به جامعه و نسل جوان بفهمانند که مثلاً فقه، نیاز به تغییر متناسب با زمان و مکان دارد در حالی که فقه ایستا، امری تصویب‌شده و بدون تغییر است. آنها می‌خواهند این پیام را به اهل دین و عالمان دینی منتقل کنند که جامعه را نمی‌توان با فقه سنتی در حالت ایستای آن اداره کرد. جامعه نو، معیار نو می‌خواهد.
عمده‌ترین تفاوت‌های نواندیشان دینی با عالمان سنتی را در چه می‌بینید؟
ــ نواندیشان دینی با عالمان سنتی تفاوت‌هایی اساسی دارند، چنان که با روشنفکران دینی دارند. برای نمونه، نواندیشان دینی، دین را برای مردم می‌خواهند و مدافع فقه پویا هستند، اما در مقابل آنها عالمان سنتی، مردم را برای دین می‌خواهند و همچنان به فقه سنتی پای‌بندی نشان می‌دهند. فقهای نواندیش به ملاک و مَناط حکم می‌پردازند، اما فقها در فقه سنتی، به تبیین حکم همت می‌گمارند و دسترسی به ملاک و مَناط احکام را در اغلب موارد، ناممکن می‌دانند.
ولی نواندیشان دینی هم اختلاف‌هایی با یکدیگر دارند.
ــ علل تفاوت‌ها میان نگرش‌ها و روش‌های نواندیشان دینی متعدد است از جمله این که نواندیشی دینی، ابتکار و خلاقیت می‌خواهد. اگر دقت کنید، ایده‌های صادقی تهرانی با ایده‌های صالحی نجف‌آبادی متفاوت است و این امر نشان می‌دهد که نواندیشی دینی نگاهی پویا به دین در بخش‌های گوناگون آن دارد.
خاستگاه نواندیشی دینی اسلامی را در کجا می‌دانید؟ در اندیشه‌های کلامی متفکران مسلمان یا ...؟
ــ نواندیشی دینی بیشتر ریشه در قرآن دارد تا علم کلام. اگر دقت کنید، آنها که گرایش بیشتری به قرآن دارند، دارای گرایشی بیشتر به نواندیشی دینی می‌شوند. برای نمونه، خاستگاه نواندیشی شریعت سنگلجی قرآن است. همچنین مهندس مهدی بازرگان و دکتر یدالله سحابی نخستین نواندیشان دینی در ایران بودند که سعی در پیوند علم و دین داشتند و قرآن برای آنها نقطه اصلی و محوری این پیوند بود.
گفتید که نواندیشان دینی با روشنفکران دینی هم تفاوت‌های اساسی دارند.
ــ چندان با عبارت «روشنفکری دینی» موافق نیستم زیرا اعتقاد دارم که دین برای خودش ضوابطی دارد که باید حد و مرز آن رعایت شود. روشنفکری با نوعی اعتراض همراه است اما دین، شکل و صورتی تعبدی دارد. نواندیشان دینی به حدود، مرزها و خط قرمزهایی پایبند هستند.
خط قرمز نواندیشان دینی به نظر شما کجاست؟
ــ خط قرمز و لغزشگاه نواندیشان مسلمان، «الحاد» است که اگر به آن میل کنند، دیگر نواندیش دینی نخواهند بود و پا در ورطه «روشنفکری سکولار» خواهند گذاشت. مقصودم از الحاد، انکار خدا یا انکار پیامبری حضرت محمد (ص) به عنوان فرستاده خداست.
شما ناشر آثار برخی نواندیشان درون‌دینی بوده‌اید. جریان‌های دین‌شناسی یا نواندیشی برون‌دینی معاصر در ایران را چگونه دسته‌بندی می‌کنید؟
ــ نگاه نواندیشانه از بیرون به دین و کلیات دین یا به عبارت دیگر، نواندیشی برون‌دینی در ایران را می‌توان بر اساس چهار جریان مورد بررسی قرار داد. جریان نخست، دین‌شناسی با تمسک به فلسفه اسلامی است؛ مانند فلسفه مشاء، اشراق یا صدرایی. جریان دوم بررسی دین از مجرای علوم آزمایشگاهی و تجربی است که مهندس بازرگان و دکتر سحابی از جمله کوشندگان آنها هستند. جریان سوم، بررسی دین از منظر جامعه‌شناسی است که سردمدار این جریان دکتر علی شریعتی بود. درباره جریان آخر و معاصر باید به دین‌شناسی عبدالکریم سروش، محمد مجتهد شبستری و مصطفی ملکیان با وجود اختلاف‌هایشان اشاره کنم.
مهمترین مشکل نشر آثار نواندیشانه دینی و گسترش آن در جامعه را در چه می‌بینید؟
در جامعه ما، شناخت کمتری نسبت به دین و نو اندیشیدن وجود دارد، زیرا بیشتر کتاب‌های پژوهشی یا تفسیری این زمینه به زبان عربی نوشته شده است و ترجمه‌های این متون نیز گاه به‌درستی انجام نمی‌شوند.
عناوین مرتبط:
ملکیان: تغییر اندیشه‌ام از سر حقیقت‌طلبی است نه مد روز
فاضل میبدی: قرآن سند محکم نواندیشان دینی است/ خط قرمزی که «نواندیش دینی» را بدل به «روشنفکر لائیک» می‌کند
کتابشناسی نواندیشی دینی پس از انقلاب اسلامی/ از خاستگاه نواندیشی تا اجتهاد و مسائل زنان
تلاشی برای شناخت جغرافیای نواندیشی دینی/ گزارش تجمیعی از راه طی‌شده در ایبنا
دوشنبه ۵ مرداد ۱۳۹۴ - ۰۹:۰۰
نواندیشی دینی: گستره‌ها، بایدها و نبایدها/ 5
علی‌بابایی: جامعه نو معیار نو می‌خواهد/ خاستگاه نواندیشی دینی، قرآن و لغزشگاه آن روشنفکری سکولار است
داوود علی‌بابایی قمی، مدیر انتشارات «امید فردا»، هدف مشترک نواندیشان دینی را در بخش فقه، این می‌داند که به جامعه، نسل جوان و عالمان دین پیام بدهند که فقه، نیازمند تغییر به تناسب زمان و مکان است و جامعه نو، معیار نو می‌خواهد. او از برخی خاستگاه‌ها، ویژگی‌ها و لغزشگاههای نواندیشی دینی سخن می‌گوید.
نظر شما