خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ كتابخانه‌ مجلس شورای اسلامی كه سال‌هاست به عنوان يكی از مراكز علمی و فرهنگی معتبر و مهم در پاسداری از ميراث مكتوبِ فرهنگ و تمدن ايران و اسلام در جهان شناخته شده است دارای گنجينه‌هایی كم‌نظير از منابعی است كه بر اعتبار جايگاه آن به عنوان مركزی مهم در بسط و اشاعه تاريخ علم و هنر افزوده است.

تأسیس رسمی کتابخانه‌ای با هدف بنیادینِ حمایت فکری و علمی نمایندگانِ مجلس که از ضرورت‌های اساسی تشکیلِ حکومتِ جدید بود، اگرچه در دوره‌ نخست مجلس با همه‌ عزمی که برای انجام این کار وجود داشت، به‌دلیل مشکلات ناشی از تغییرات اساسی در سیستم حکومتی و مشغله‌های فراوان نمایندگان میسر نشد، اما با مساعی و پشتکارِ برخی نمایندگانِ فرهیخته‌ عضو هیات رئیسه‌ دومین دوره‌ مجلس شورای ملی و با تصویب آیین‌نامه‌ داخلی جدید مجلس شورای ملی در سال 1287 دنبال شد.

 این کتابخانه که در حال حاضر بیش از 510 هزار کتاب چاپی، 24 هزار کتاب خطی، بیش از 41 هزار مجلد نشریه‌ ادواری و میلیون‌ها برگ سند در آن نگهداری می‌شود، نهادی با سابقه‌ نزدیک به یک صد سال است که بخش مهمی از میراثِ ماندگارِ تمدنِ کهنسال و بزرگِ ایرانِ اسلامی را بر دوش می‌کشد.

با توجه به اهمیت کتابخانه مجلس برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به کتاب، مدیریت این کتابخانه از حساسیت بالایی برخوردار است، به همین دلیل «ایبنا» در گفت‌وگو با صاحبنظران و کارشناسان، جویای عملکرد چندین ساله این کتابخانه در دوره‌های مختلف مدیریتی و ویژگی‌های مدیر این کتابخانه شده است. مطلب زیر گفت‌وگوی این رسانه با جمشید کیانفر، مدیر خانه نقد است.
 
جمشید کیانفر مصحح متون تاریخی، سردبیر فصلنامه مطبوعات بهارستان، سردبیر پیشین آینه میراث، مشاور علمی فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام و عضو شورای راهبردی کتابخانه ملی است.
 
کیانفر درباره جایگاه و عملکرد کتابخانه مجلس شورای اسلامی، گفت: به اعتقاد من، ابتدا باید بررسی کرد که کتابخانه مجلس در دسته‌بندی‌های رایج کتابخانه‌ای، چه نوع کتابخانه‌ای است؟ معمولاً اکثر کشورها یک کتابخانه پارلمانی دارند. بنابراین، طبیعی است که باید درک کنیم کتابخانه پارلمانی اساساً با چه اهدافی ساخته شده است و اینکه آیا در همان زمینه‌ها و چارچوب فعالیت می‌کند یا خیر؟
 
مدیر خانه نقد افزود: به باور من، کتابخانه مجلس شورای اسلامی بعد از انقلاب اسلامی تنها کاری که نمی‌کند، سرویس‌دهی به نمایندگان مجلس است؛ نمایندگان مجلس از دانش و بینشی برخوردارند اما این دانش و بینش در تصویب قوانین کافی نیست بلکه بهترین قوانین را می‌توان از لا به‌ لای کتاب‌ها، اسناد و میراث فرهنگی دریافت کرد.
 
وی ادامه داد: همواره این پرسش وجود دارد که نمایندگان برای هر مصوبه و لایحه‌ای چقدر تحقیق و تفحص می‌کنند؟! ناگفته نماند که این مهم با توجه به عدم سرویس‌دهی کتابخانه مجلس به نمایندگان، تقریباً غیرممکن شده است. البته مشکل از کتابخانه نیست بلکه مشکل به خود نمایندگان برمی‌گردد چرا که توجهی به کتابخانه ندارند و خط فاصلی میان آنها و کتابخانه مجلس وجود دارد. بیان این موضوع شاید برای نمایندگان چندان خوشایند نباشد اما این نقدی بر آنهاست که باید بپذیرند.
 
این مصحح متون تاریخی افزود: کتابخانه مجلس شورای اسلامی در کنار خدمات‌دهی و سرویس‌دهی به نمایندگان مجلس باید به پژوهشگران و اهالی تحقیق نیز سرویس‌دهی کند اما متأسفانه بیش از آنچه که به نمایندگان سرویس دهد ـ که جزء اصلی‌ترین وظایف کتابخانه مجلس است ـ به پژوهشگران سرویس‌دهی می‌کند. کتابخانه مجلس نباید به قرائت‌خانه تبدیل شود چرا که اصلاً در شأن این مجموعه نیست.
 
کیانفر در پاسخ به این پرسش که «عملکرد کتابخانه مجلس در دوره‌های مختلف را چگونه ارزیابی می‌کنید؟» گفت: عبدالحسین حائری نخستین رئیس کتابخانه مجلس بود؛ وی در مدت ریاست با توجه به شخصیت، بینش، دانش و نسخه‌شناس بودن، تمام هم و غم خود را برای حفظ و صیانت میراث فرهنگی گذاشت. وی در این دوران، نظریه‌ای تحت عنوان «بازنویسی تاریخ علم بر اساس بازنویسی فهرست‌های نسخ خطی» ارائه داد که یک جایزه جهانی را نیز نصیب‌اش کرد. حائری حدود 20 سال این سِمَت را عهده‌دار بود.
 
مشاور علمی فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام عنوان کرد: بعد از حائری، غلامرضا فدایی‌عراقی ریاست کتابخانه مجلس را بر عهده گرفت. وی کتابدار بود و تصمیم گرفت تحولی در ساختار کتابخانه به وجود آورد و در این راستا اساسنامه‌ای جدید تهیه و تصویب کرد. فدایی‌عراقی در دوران ریاست خود، تحولی در حوزه فناوری اطلاعات به وجود آورد.
 
مدیر خانه نقد افزود: پس از فدایی‌عراقی، در سال 1378 حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی احمدی ابهری به روی کار آمد؛ وی در حوزه تخصصی فناوری، کتابداری و اطلاع‌رسانی اهتمام ورزید و آغاز کار دیجیتال‌سازی منابع و آثار در دوره ریاست وی صورت گرفت. حجت‌الاسلام ابهری همچنین در دوران ریاست کتابخانه مجلس، همایشی تحت عنوان «بزرگداشت حامیان نسخ خطی» راه‌اندازی کرد.
 
وی در ادامه سخنانش، گفت: بر همگان واضح و مبرهن است که هیچ مصححی نسخ خطی را تصحیح نمی‌کند که بخواهد روزی به این منظور، جایزه یا سکه‌ای دریافت کند اما حجت‌الاسلام ابهری وقتی به کتابخانه مجلس آمد، به‌حق متوجه شد که جای برپایی همایش بزرگداشت حامیان نسخ خطی و ارج‌گذاری به این قشر از جامعه در این مجموعه خالی است. وی در دوره ریاست کتابخانه مجلس چندین نشریه و فصلنامه تخصصی راه‌اندازی کرد؛ «پیام بهارستان» و «نامه بهارستان» عناوین این نشریات است که کار بسیار دشوار و مهم آن دوران بود.
 
سردبیر فصلنامه مطبوعات بهارستان با اشاره به دوره ریاست احمد جلالی در کتابخانه مجلس، اظهار کرد: جلالی به دلیل این‌که سال‌ها نماینده ایران در یونسکو بود و سال‌ها فعالیت فرهنگی در خارج، به نفع نظام انجام داده بود، در حوزه ثبت جهانی آثار خطی و میراث کتابخانه همت گماشت. گرچه دوره مدیریت وی بسیار کوتاه بود اما این حرکت (ثبت جهانی آثار) اقدام شایسته‌ای بود.
 
کیانفر ادامه داد: رسول جعفریان که رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی شد، بسیار پُر سرو صدا و خیلی خوب کار کرد اما به همان اندازه که خوب کار کرد ـ به‌ویژه در حوزه دیجیتال‌سازی نسخ خطی، فهرست‌نویسی و آنلاین کردن منابع آرشیوی ـ در برخی موقعیت‌ها شتاب‌زده عمل کرد. به طور مثال «پیام بهارستان» را که ماهنامه بود به فصلنامه‌ای بسیار حجیم (حدود هزار صفحه)  تبدیل کرد.
 
وی در ادامه سخنانش توضیح داد: بسیار زیبنده بود اگر مطالب زیادی برای انتشار در دست بود، این نشریه (پیام بهارستان) به صورت ماهنامه ارائه می‌شد چرا که انتشار فصلنامه حجیم هزار صفحه‌ای اصلاً در چهارچوب انتشار فصلنامه نمی‌گنجد.
 
عضو شورای راهبردی کتابخانه ملی افزود: جعفریان اگر برنامه‌ریزی دقیقی در دوران ریاست کتابخانه مجلس داشت، بدون تردید بعد از رفتن وی از کتابخانه، مجموعه اقدامات ایشان به صورت مستمر انجام می‌شد نه این‌که متوقف شوند. جعفریان اهل کتابت بود. بنابراین، همه آنچه که مورد نیاز محققان بود با سرعت بسیار بالا در اختیار آنها قرار داد؛ این شتابزدگی نیز خلل ایجاد کرد. حتی در دیجیتال‌سازی آثار نیز با شتابزدگی عمل کرد چرا که اکنون بسیاری از آثار دیجیتال‌ شده با کیفیت پایین موجودند.
 
مدیر خانه نقد تأکید کرد: انتشارات کتابخانه مجلس در هیچ دوره‌ای به اندازه دوره ریاست جعفریان فعال نبود. بسیاری از منابع در همین ایام چاپ شدند و به بازار آمدند.
 
سردبیر پیشین آینه میراث با اشاره به دوره ریاست محمد رجبی در کتابخانه مجلس، عنوان کرد: رجبی که به روی کار آمد دقیقاً بخشی از انتشارات را تعطیل کرد. حتی حدود 2 یا 3 عنوان کتاب منتشر کرد که اصلاً جزء وظایف کتابخانه نبود؛ ما نمی‌گوییم به زبان‌های باستانی توجه نشود اما این کار باید توسط مؤسسات دیگر که در این حوزه فعالیت می‌کنند، مانند گروه زبان‌شناسی پژوهشکده میراث فرهنگی یا دانشگاه تهران انجام شود.
 
کیانفر افزود: اما در عوض، رجبی به یکی از نکات مغفول مانده در کتابخانه مجلس توجه کرد و آن، ارتباط با کتابخانه‌های پارلمانی جهان بود؛ وی روابط کتابخانه مجلس با کتابخانه‌های دنیارا فعال کرد و توسعه داد.
 
وی توضیح داد: در چنین شرایطی اگر می‌خواهد رئیس جدید برای کتابخانه مجلس تعیین شود باید همه ویژگی‌های نامبرده در بالا را به صورت یکجا داشته باشد که بدون تردید این امر محال است، پس چه باید کرد؟ به اعتقاد من باید ساختار کتابخانه ملی تغییر کند و حدود 2 یا 3 معاونت جدید در این مجموعه راه‌اندازی شود. به طور مثال باید معاونت امور پژوهشی، معاونت کتابداری و معاونت فنی یا دیجیتال‌سازی در این کتابخانه راه‌اندازی شود و سعی شود هر کدام از این معاونت‌ها از درون کارکنان کتابخانه انتخاب شوند چرا که آنها با مسائل و مشکلات مجموعه آشنا هستند و می‌توانند با تجربه‌ای که دارند، بهتر و سریع‌تر در راستای رفع این مسائل گام بردارند.
 
این مصحح متون تاریخی با اشاره به ویژگی‌های رئیس کتابخانه مجلس، اظهار کرد: رئیس این مجموعه باید کتابدار، کتابشناس و پژوهشگری توانمند باشد. رئیس کتابخانه مجلس می‌تواند یک شخصیت فرهنگی تمام‌عیار باشد تا بتواند با به خدمت گرفتن معاونت‌های مذکور، کتابخانه را به‌خوبی هدایت کند.
 
مشاور علمی فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام افزود: برخی‌ها معتقدند رئیس کتابخانه مجلس باید فردی سیاسی باشد؛ بنده چنین اعتقادی ندارم چرا که فرد سیاسی به دلیل مشغله‌های زیاد سیاسی نمی‌تواند کار فرهنگی کند. بنده معتقدم رئیس کتابخانه مجلس ضمن اینکه باید شخصیت سیاسی داشته باشد باید کار فرهنگی نیز انجام دهد.
 
کیانفر در پایان سخنانش، گفت: متأسفانه در ایران مدیریت‌ها قائم به فرد است و باید مدیریت‌ها از این حالت خارج شوند و کتابخانه‌ای مانند کتابخانه مجلس باید با دانش و خرد جمعی اداره شود و من این خرد جمعی را در شوراها و معاونت‌ها جست‌وجو می‌کنم.