به‌گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، پایتخت کتاب ایران به ایستگاه هفتم رسیده است. در  این مدت قریب 800 شهر در این رقابت شرکت کرده و تاکنون شهرهای اهواز، نیشابور، کاشان، بوشهر، یزد و  شیراز عنوان پایتخت کتاب ایران را کسب کرده‌اند. در این گزارش مستند به دیدگاه‌های منتقدان، صاحب‌نظران حوزه فرهنگ و مدیران شهرهای شرکت‌کننده و برگزیده در طرح پایتخت کتاب ایران، تاثیر این رویداد‌ها از منظر رقابت، ابتکار، مشارکت، غیرمتمرکز بودن و... مورد واکاوی قرار گرفته‌ است. این گزارش بر اساس نتایج پژوهش و پایش «ترویج فرهنگ کتابخوانی در شهر؛ با نگاهی بر پایتخت کتاب ایران» تدوین شده است.
 
رقابتی-مشارکتی
بر اساس پژوهش انجام شده بیش از 80 درصد مشارکت‌کنندگان در این بررسی، رقابتی بودن طرح پایتخت کتاب ایران را موثر توصیف کردند؛ اینکه این رویداد موجب‌شده شهرها در رقابتی سازنده قرار بگیرند. رقابتی‌بودن از جمله مولفه‌های مهم مورد غفلت در ترویج کتابخوانی بوده است؛ اما در طرح پایتخت کتاب ایران از ظرفیت رقابت به‌نحو مناسبی برای ترویج کتابخوانی بهره گرفته شده است. همچنین تاکید بر مشارکتی و ابتکاری‌بودن برنامه و فعالیت‌های پایتخت کتاب ایران به‌عنوان یکی دیگر از مزیت‌های آن از سوی کارشناسان  و مدیران فرهنگی عنوان شده است. بر این اساس یکی از موضوع‌هایی که موجب شد تا طرح انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران از حالت صرفاً اداری خارج شود؛ اهتمام و توجه ویژه به مشارکتی و ابتکاری‌بودن آن است.
 
تصمیم‌گیری از پایین به بالا و شبکه‌سازی مردمی
طرح پایتخت کتاب به دغدغه‌هایی که سال‌ها در کشور وجود داشته، پاسخ می‌دهد؛ آن هم  این‌که برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی باید براساس ظرفیت‌های مناطق مختلف کشور، داشته‌ها، کمبودها و سند محلی و بومی باشد. این اتفاق به‌وضوح در طرح انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران رخ داده است. مردم مناطق و شهر‌های مختلف کشور متناسب با ظرفیت‌های بومی-محلی و همچنین قابلیت‌ها و علاقه‌مندی‌های خود در امر ترویج‌ کتابخوانی، برنامه‌ریزی و  تصمیم‌گیری می‌کنند.
 
آن­ها ایده‌هایشان را متناسب با خواست و توان خود شکل می‌دهند و پیش می‌برند. هر شهر براساس ظرفیتش طرح کتاب می‌نویسد. اعمال فرایند تصمیم‌سازی و برنامه‌ریزی از پایین به بالا موجب می‌شود که نخست، برنامه‌هایی متناسب با خواست مردم شکل بگیرد و از سویی کارگزاران فرهنگی هم بیش‌تر به خواست و انتظار مردم، صنوف و فعالان فرهنگی توجه کنند. همچنین این طرح، امکان فعالیت‌های شبکه‌ای را فراهم آورده است.  شهرهای دخیل در رقابت پایتخت کتاب به یکدیگر وصل شده‌اند و یک شبکه دوستدار کتاب را تشکیل دادند.
 
کاهش هزینه و افزایش مشارکت
بنیاد فعالیت‌های پایتخت کتاب ایران در تلاش بود تا با استفاده از تمام ظرفیت‌های مالی و جذب مشارکت نها‌د‌های مردمی و فعالان بخش خصوصی برنامه‌ریزی‌ها را در هر شهر انجام بدهد. بر همین اساس بودجه دولتی در تحقق این اهداف اندک بود. در بسیاری از شهر‌ها تولیدکنندگان مواد غذایی، فعالان صنعت گردشگری و ... در فرایند تامین هزینه‌های ترویج کتاب‌خوانی مشارکت داشتند و این موضوعی کم سابقه است. همین فرایند جذب منابع مالی از نهاد‌های مردمی و تشکل‌های تولیدی و خدماتی بخش خصوصی در نهایت به افزایش مشارکت بیشتر مردمی در فعالیت‌های ترویج کتابخوانی و رقابت‌های طرح انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران شده است. شهرهای شرکت‌کننده در طرح انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران به‌وضوح نسبت به سال‌های گذشته فعالیت بیش‌تری را در زمینه ترویج کتابخوانی دنبال کردند.
 
تلاش برای تحقق عدالت و  نشاط فرهنگی
همواره یکی از چالش‌های برنامه‌ریزی و توسعه فرهنگی، نقص در توزیع متوازن منابع و تخصیص اعتبار در حوزه‌های فرهنگ بود و در فرایند رقابت پایتخت کتاب ایران، شهر‌ها کوچک و کم‌تر برخوردار فرصت آن را یافتند تا قابلیت‌ها و توانمندی‌هایشان را نشان بدهند و ضمن جذب مشارکت‌های مالی از سوی بخش خصوصی در زمینه ترویج کتابخوانی، در فرایند رقابت، کاستی‌ها را با حمایت نهادهای دولتی و خصوصی برطرف کنند و این  هم یکی دیگر از تاثیر‌های این  رویداد است. همچنین دامن‌زدن به رویداد‌ها مبتنی بر مشارکت مردمی در فضا‌های عمومی به فضای نشاط هم‌بستگی با محوریت کتاب کمک موثری کرده است. مستند به بررسی‌های انجام شده، بسیاری از گروه‌های مردمی و جریان‌های فکری و فرهنگی  در شهر‌های مختلف با هر تفکر و منظر سیاسی از عنوان کتاب و طرح پایتخت کتاب ایران حمایت کردند.
 
شکل‌گیری بانک ایده‌ها، داده‌ها و هم‌افزایی نهادها
مستند به نظر‌خواهی‌های انجام شده از فعالان حوزه ترویج کتابخوانی در شهر‌های مختلف، اجرای طرح پایتخت کتاب ایران طی هفت سال اخیر موجب شد، مجموعه متکثر و متنوع  از ایده‌هایی گوناگون در سطوح مختلف شهر‌ها و استان‌ها به اجرا دربیاید. تنوع و تکثر ایده‌های مبتنی بر ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و سنت‌های بومی موجب ترغیب مشارکت طیف‌های مختلف مردمی در پویش‌های کتابخوانی شده است. در نهایت مشارکت نهادها و تشکل‌های حوزه‌های مختلف با محوریت کتاب و همدلی در اجرای برنامه‌ها به ترویج کتابخوانی در سراسر کشور به‌ویژه مناطق کم برخوردار منجر شده است. هم‌افزایی گسترده‌ای میان نهاد‌های کانون فرهنگی و هنری مساجد، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، معاونت روستاها و دهیاری‌ها در وزارت کشور و نهاد ریاست جمهوری، انجمن کتابداران، اتحادیه ناشران و کتابفروشان در تهران و دیگر شهر‌ها در زمینه فعالیت‌های فرهنگی با محوریت کتابخوانی رقم خورده است.
 
تقویت زیرساخت‌های کتابخوانی و دیگر تاثیر‌ها
طرح پایتخت کتاب ایران در دیگر حوزه‌ها هم موثر واقع شده است و براساس بررسی انجام شده در زمینه تحقق اهدافی از جمله مشارکت صنوف و فعالان حوزه نشر کتاب در تدوین برنامه‌ها و چشم‌انداز‌های پایتخت کتاب ایران قابل توجه و راهگشا بوده است. همچنین شکل‌گیری شبکه‌ای از کتاب‌خوان‌ها در شهر‌های مختلف  کشور از دیگر تاثیر‌های طرح پایتخت کتاب در مدت هفت سال فعالیت بوده است. با تلاش برای جلب مشارکت‌های غیر دولتی، هزینه‌های اجرایی طرح هم کاهش پیدا کرده‌است و فعالان ترویج کتابخوانی در گروه‌های مختلف مردمی و غیر دولتی، در قالب تشکل‌های مردم‌نهاد و نهاد‌های صنفی علاوه‌بر حضور نیروی انسانی از ارائه سرمایه‌های مالی و اقتصادی برای پیش‌برد برنامه‌های پایتخت کتاب ایران نه‌تنها دریغ نکردند؛ بلکه از ضرورت‌های طرح‌ها و برنامه‌های تصویبی ترویج کتاب‌خوانی شهر‌های شرکت‌کننده در این رقابت، تامین هزینه‌های مالی برنامه‌ها از سوی نهاد‌های غیر دولتی و خصوصی و مردمی بوده است. به این اعتبار پایتخت کتاب ایران توانست به ایده اجرای برنامه گسترده با هزینه اندک ستاد اجرایی تحقق ببخشد.
 
تلاش برای توسعه و گسترش زیر ساخت‌های صنعت نشر اعم از کتابفروشی‌ها، کتابخانه‌ها و پاتوق‌ها و کافه‌های کتاب از دیگر تاثیر‌های پایدار پایتخت کتاب ایران بود. همچنین توجه به مناطق کمتر برخوردار، شناسایی و پرورش استعداد و ظرفیت‌های جدید فرهنگی به‌ویژه کتابخوانی در شهرها را هم می‌توان در شمار تاثیر‌ها و دستاورد‌های اجرای هفت‌ ساله‌  پایتخت کتاب ایران دانست.