عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به تفسیر برگزیده شهید صدر اشاره کرد و گفت: ایشان برخی از آیات و سوره‌ها را به صورت برگزیده انتخاب و تفسیر کرده‌اند و اینجا یک وجه اشتراک نظری وجود دارد که لزوماً می‌توانیم به این مسأله نپردازیم که برای تفسیر آیات از ابتدا شروع کنیم و تا انتها برویم و در واقع هر مقدار که نیاز جامعه هست و هر بخشی از مباحث قرآنی که ممکن است در جامعه ما خلأ وجود داشته باشد، باید مورد توجه قرار گیرد.
وی به کتاب «برای زندگی» اشاره کرد و افزود: کتاب این گونه تدوین شده که از سوره اخلاص شروع شده و آنچه که در کتاب گام‌به‌گام آمده درواقع چهار گفتار درباب سوره اخلاص هست و دو گفتار برای اولین بار در این گام‌به‌گام منتشر شده و مجلدی که در ابتدا منتشر شده بود شامل دو گفتار درباب سوره اخلاص بود، اما الان آنچه که در اختیار داریم شامل چهار گفتار است که برخی مباحث مشترک است و مضامین و معارفی که امام موسی صدر بیان کرده‌اند، مضامینی است که در هر چهار گفتار به نوعی تکرار شده و البته برخی از گفتارها افزوده‌هایی دارد که ممکن است در گفتارهای دیگر وجود نداشته باشد.
لکزایی اظهار کرد: اگر بخواهم نقشه بحث امام موسی صدر در سوره اخلاص و تفسیر ایشان از سوره را مطرح کنم، به نظر می‌رسد در چند بخش واجد اهمیت است. یکی این که امام موسی صدر همانند سایر متفکران و مفسران قرآن به شأن نزول سوره توجه کرده و دوم واژه‌شناسی‌هایی است که به آنها پرداخته و اصطلاحات مهمی که در سوره بکار رفته واکاوی کرده و مورد توجه قرار داده و نکته سوم معارفی که در هرکدام از آیات نهفته است مورد توجه امام قرار گرفته و مطلب بعدی اینکه امام موسی صدر نگاه جدید و اجتماعی خودش و برداشت اجتماعی خودش از آیات را ارائه می‌کند و این سوره را با مباحث اجتماعی گره می‌زند و می خواهد برای زندگی امروزی خودش از این سوره بهره ببرد.
وی عنوان کرد: ایشان در آغاز وقتی هدف سوره و اهمیت آن را مطرح می‌کند به این نکته توجه کرده و تصریح می‌کند که این سوره ثلث قرآن تلقی شده؛ یعنی کسی که سوره توحید را می‌خواند، مثل این است که ثلث قرآن را تلاوت کرده و دلیلش بخاطر این است که مباحثی که در قرآن وارد شده از سه بخش کلی تشکیل شده؛ یعنی مباحثی که راجع به توحید، نبوت و امامت است. درواقع این سوره ارکان توحید را بیان می‌کند و وجه اهمیت سوره که به منزله ثلث قرآن هم تلقی می‌شود از این باب است. اما شأن نزولش این است که مرسوم بوده در آن دوره جاهلیت و دوره‌ای که اسلام در حجاز ظهور می‌کند، مردم از نسب اشیاء و اشخاص سؤال می‌کردند و این نسب‌شناسی برای آنها اهمیت داشته و حالا اینجا هم به تعابیر گوناگون از پیامبر(ص) سؤال می‌کردند که نسب خداوند کیست و به کجا متصل می‌شود؟ که بعد از این تقاضا، سوره «اخلاص» نازل می‌شود و پیامبر(ص) سوره اخلاص را در پاسخ به پرسش کسانی که از نسب خداوند سؤال می‌کردند مطرح می‌کند. از این جهت بنابراین سوره مهمی است و ارکان توحید مورد توجه قرار گرفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به برخی از واژگان مهم این سوره که امام موسی صدر درباره آنها صحبت می‌کند، گفت: یکی از واژگان، «الله»، دیگری «صمد» و همچنین مباحثی است که مبتنی بر آیات سوم و چهارم این سوره است؛ یعنی «لم یلد و لو یولد» یا واژه «احد» و تفاوتش با «واحد»، البته درباره «الله» ایشان در بخش‌های دیگر هم صحبت می‌کنند و در گفتارهایی که راجع به سوره اخلاص دارند، در رابطه با «بسم‌الله الرحمن الرحیم» هم توضیح می‌دهند که اهمیتش چیست و اینکه برای شروع هر کاری باید نام خداوند را بر زبان بیاوریم هم صحبت می‌کنند.
وی بیان کرد: «الله» از نظر ایشان در ادیان گذشته به معنایی دیگر بوده، مثلاً ایشان می‌گویند یهودیان، «الله» را مظهر قدرت و سلطه داشتن می‌دانند یا در مسیحیت، «الله» به‌عنوان پدر به‌شمار می‌آید، ولی ایشان می‌فرمایند: «الله در اسلام به اوج معنای خود می‌رسد و در اسلام «الله» به معنی دربردارنده همه کمالات هست، «الله» چشمه همه نیکی‌هاست. بنابراین «الله» صاحب زیبایی، حکمت، قدرت، رحمت، جاودانگی، روزی‌دهی و کمالات دیگر است و مجموعه کامل از صفاتی است که خداوند به صورت ذاتی از آنها برخوردار است.»
لکزایی گفت: امام موسی صدر درباره تفاوت احد و واحد می‌فرمایند: «واحد به معنای یک در برابر دو است، چون پیشینیان به دو خدا ایمان داشتند.» اینجا می‌گوید، خدا احد است و نمی‌گوید واحد است. خداوند احد است؛ یعنی نه دوتا و سه تا درواقع این تفکر به نظر ایشان چیزی فراتر از چندخدایی بودن است و «احد» هم یعنی موجودی که نه جزء، نه ترکیب و نه نسب دارد بر خلاف انسان‌ها و دیگر موجودات، خدا تنها و یکتاست.
وی با اشاره به آیه «الله صمد» به عنوان یک بحث کلیدی و مهم افزود: امام موسی صدر وجه اجتماعی سوره را از این منظر پی می‌گیرد و می‌فرماید: «صمد؛ یعنی ایستاده و پایدار و می‌تواند مقصودی تلقی شود که انسان‌ها یا دیگران به دنبال آن هستند و می‌خواهند در اختیار قرار بگیرد.» سه تلقی از صمد است. یکی ایستادگی و بی‌نیازی و دوم به معنی قصد کردن و معنای دیگر که مطرح می‌شود به معنی ایستادن است. پس «صمد» را به این معنا می‌گیریم که خداوند بی‌نیاز است و بی‌نیازی نوعی قدرت است، بنابراین صمد یک بی‌نیازی مطلق را به خداوند اطلاق می‌کند و مردم هم در برابر خداوند مانند دانه‌های شانه برابرند. از همین جا بحث را به سمتی می‌برد که نگاه اجتماعی خود را مطرح می‌کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: امام موسی صدر می‌فرمایند: «وجه اجتماعی سوره در اینجا خود را نشان می‌دهد؛ یعنی در پیشگاه خداوند انسان‌ها هیچ تفاوتی با هم ندارند و راه و مسیر برای برتر شدن جز با تلاش، کوشش و تقوا امکان‌پذیر نیست. هیچ پیشرفت و توسعه‌ای اتفاق نمی‌افتد مگر اینکه انسان اراده کرده و تلاش کند که به سمت پیشرفت حرکت کند، بنابراین معنای اینکه انسان‌ها در برابر خداوند یکسان هستند این است که هیچ امتیازی وجود ندارد، جز به تلاش، دانش، تقوا و جهاد».
(8).jpg)
وی گفت: نکته دیگر که امام موسی صدر مطرح می‌کنند، نقد خرافه‌گرایی است که ایشان در این سوره به صورت جدی مطرح می‌کند. در واقع اینجا امام موسی صدر بر اساس این سوره معتقد است که نه تنها افراد، اشخاص و انسان‌ها با هم تفاوتی ندارند، بلکه زمان‌ها و مکان‌ها هم برای خداوند یکسان است و آنچه نتیجه می‌گیرند این است که زمان و مکان نحس نداریم جز اینکه برخی زمان‌ها مثل ماه رمضان و برخی مکان‌ها مانند مکه و مساجد که به صورت نماد و پرچم اسلام درآمده‌اند، اینها از این جهت اهمیت پیدا کرده‌اند که انسان مورد آمرزش قرار بگیرد.
لکزایی خاطرنشان کرد: شهید صدر در ادامه سوره اخلاص درباره معنای «بسم‌الله الرحمن الرحیم» به دو نکته اشاره کردند که وقتی کارهایمان را با «بسم‌الله» آغاز می‌کنیم به نوعی به جانشینی و خلافت الهی انسان باور داریم و آنچه در اختیار انسان است به‌عنوان امانت به‌شمار می‌آید و مدیریت کارها را بر عهده می‌گیرد و اهداف اصیل آدمی را تحقق می‌بخشد. اما نکته دیگر این است که چرا «بسم‌الله الرحمن الرحیم» می‌گوییم؟ و شهید صدر از همه اینها استفاده تربیتی می‌کنند و ابعاد تربیتی بسم‌الله را دو نوع می‌دانند، یکی اینکه اگر آدمی در کارها به خودش تکیه کند در معرض غرور قرار می‌گیرد و دیگر اینکه ممکن است راه حق و باطل را تشخیص ندهد به باطل برود، اما اگر کارها را با نام خدا آغاز کند اولاً دچار غرور نمی‌شود و ثانیاً اگر کار او عمل صالحی بود انجام می‌دهد.
وی تصریح کرد: امام موسی صدر نگاهش به قرآن، یک نگاه تربیتی و هدایتی است و آنچه از آیات دریافت می‌کنیم یک نگاه تربیتی است و یک بخش تربیتی را در معنای «بسم‌الله الرحمن الرحیم» مطرح می‌کند و در بخش دیگر به آیه «الله الصمد» اشاره می‌کند که ما خودمان و زندگیمان را باید به یک بی‌نیاز مطلق گره بزنیم و راهمان را به عنوان خلیفة‌الله تداوم ببخشیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پایان با جمع‌بندی سخنان خود گفت: آنچه امام موسی صدر درباره سوره توحید بیان می‌کنند بازتابی از وضعیت جامعه آن روز جهان اسلام و جامعه لبنان و حتی وضعیتی که ما الان با آن مواجه هستیم، است و اینکه با تکریم و برانگیختن انسان برای حرکت و تعیین سرنوشت خودش برای پیشرفت یک نقشی در زندگی اجتماعی، سیاسی و عمومی خودمان ایفا کنیم.
نظر شما