ذوالفقاري در گفت‌و‌گو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) گفت: داستان «معشوق بنارس»، «عاشق و معشوق»، «بحر وصال» و «ملك خورشيد و دختر شاه بنارس» سروده ملا محمد خطاي شوشتري، سرگذشت عشق پاك جوان ايراني، اهل اصفهان و ساكن بنارس به نام ملك خورشيد است كه عاشق دختر شاه بنارس مي‌شود. 

«داستان معشوق بنارس» به تازگي حسن ذوالفقاري و پرويز ارسطو آن ‌را تصحيح و نشر چشمه نسبت به چاپ آن اقدام كرده است.

ذوالفقاري درباره شخصیت «عشاق» در این مجموعه توضیح داد: عشاق در اين مجموعه نامي ندارند و همه جا به نام عاشق و معشوق خوانده مي‌شوند. سرانجام داستان نيز مرگ عشاق و غرق شدن آن‌ها در دريا است. در حقيقت منظومه، داستاني تراژیک دارد.

مصحح اين كتاب به توضيح تعداد ابيات و وزن منظومه پرداخت و افزود: منظومه شامل 1250 بيت و در بحر هزج است و به وزن خسرو و شيرين نظامي سروده شده.

وي با تاكيد بر ناشناخته بودن شاعر اين منظومه در نسخه‌هاي خطي اظهار داشت: در ميان شاعران، دو تن با تخلص «خطا» ديده مي‌شوند؛ يكي ملا محمد خطاي شوشتري و ديگري خطاي گجراتي است. بر اساس قرائن داستاني و با مطالعه در زندگي اين دو معلوم شد شاعر اين منظومه خطاي شوشتري است چراكه در ميان آثار وي از منظومه‌اي با عنوان حكايت‌ عاشق و معشوق يا «بحر وصال» ياد شده است.

ذو الفقاري به تصحيح اين منظومه براي نخستين‌بار اشاره كرد و يادآور شد: از اين منظومه سه نسخه موجود است. يكي نسخه خطي آستان قدس، نسخه خطي كتابخانه ملك و ديگري نسخه كتابخانه مركزي دانشگاه تهران. مضمون و بن‌مايه اين اثر هندي است اما بر خلاف سبك غزل وزن آن هندي نيست.

وي درباره ويژگي‌هاي زبان اين اثر اظهار داشت: زبان منظومه به طور كلي ساده است چراكه مخاطب چنين منظومه‌هايي اغلب مردم ساده بوده‌اند. زباني كه در شعر عصر صفوي رايج بوده روال ويژه‌اي داشته و تحت تاثير سبك‌ها نبوده است. همچنين از لحاظ تصويرگري و توصيف نيز عادي است؛ اما بايد توجه داشت اين چنين منظومه‌هايي از آثار درجه 2 و درجه 3 ادبيات فارسي هستند.
 

وی به این سوال که اگر این آثار درجه ۲ هستند چرا باید دوباره تصحیح و منتشر شوند پاسخ داد: به هرحال این آثار بخشي از تاريخ ادبيات ما به حساب مي‌آيند و در صورتي‌كه اين آثار در اختيار پژوهشگران، منتقدان و علاقه‌مندان به ادبيات قرار نگيرد نمي‌توان تاريخ ادبيات زبان فارسي را به طور كامل بررسي كرد و تصوير روشني از اين موضوع داشت.

اين نويسنده در توضيح مختصري به شرح حال سراينده منظومه پرداخت و گفت: محمد بن محمد صادق شوشتري متخلص به خطا از شاعران و علماي قرن 12 و 13 هجري بوده و از نخستين افرادي كه با علوم و معارف اروپايي آشنايي داشته است. مهم‌ترين اثر او «جام جهان‌نما» نام دارد كه اثري دايرة‌المعارف گونه است.

ذوالفقاري در پاسخ به اين پرسش كه منظومه چگونه آغاز مي‌شود و چگونه پیش می‌رود توضيح داد: اين داستان بر حسب معمول شعراي مثنوي‌گو، بعد از حمد، نعت، بيان معراج و ساقي‌نامه آغاز مي‌شود و در ادامه به تشريح داستان مي‌پردازد. كتاب از بخش‌هاي متنوعي تشكيل شده است، در بخش «گزارش داستان» به طور خلاصه و در چند صفحه، اين منظومه به صورت داستان‌گونه روايت شده. اما در بخش «نگاهي به داستان» با توجه به بن‌مايه هندي اثر تشريح ظرفيت‌هاي داستاني و موضوع‌هاي داستاني رايج در اين سرزمين آورده شده و در ادامه مي‌توانيم با كنش‌هاي داستاني، وضعيت شخصيت‌هاي داستان، گره‌افكني‌هاي موجود در فضاي اين داستان، اوج و فرود، روايت و گره‌گشايي‌هاي اين داستان آشنا شويم.

مصحح كتاب در بخش «زبان و بيان منظومه» به توضيح بيشتر مضمون‌سازي و مضمون‌آفريني اين اثر مي‌پردازد و معتقد است تاثير زبان عامه در اثر مشخص است و گاه لغزش‌هاي زباني و وزني ديده مي‌شود. توصيف نيز از اجزا اصلي اين منظومه است.

همچنين برخي از «اصطلاحات و تركيبات» و «تصاوير تشبيهي، استعاري و كنايي» در اين بخش آورده و تشريح شده است.

تصوير برخي از صفحات اين منظومه در نسخه‌هاي موجود از ديگر بخش‌هاي اين كتاب است، در پايان كتاب نيز مي‌توان فهرستي از «واژگان، تركيبات و كنايات» را مطالعه كرد.

«داستان معشوق بنارس» از سري منظومه‌هاي عاشقانه فارسي است. این مجموعه توسط نشر چشمه منتشر مي‌شود. همانند ساير شماره‌هاي اين مجموعه، در «داستان معشوق بنارس» هم در ابتداي كتاب مقدمه‌اي درباره هدف از انتشار اين مجموعه و درآمدي بر منظومه‌هاي عاشقانه درج شده است.

حسن ذوالفقاري متولد 1345 دامغان است. وی دارای مدرک دكتراي زبان و ادبيات فارسي از دانشگاه تهران است و به عنوان مدرس و عضو هيات علمي دانشگاه تربيت مدرس فعالیت می‌کند.

وی  تاکنون 25 عنوان كتاب درسي، 20 عنوان كتاب غير درسي و 85 مقاله به رشته تحریر در آورده است.