خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)،‌ در میان نظریات اخلاقی مکاتب مختلف بر اساس یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان سه گروه غایت‌گرا،‌ وظیفه‌گرا و فضیلت محور را ملاحظه کرد. بررسی آموزه‌های قرآنی هم درباره اخلاق زمینه پنج احتمال را درباره نظریه اخلاقی قرآن پدید آورده است که این احتمالات به ترتیب غایت‌گروی،‌ فضیلت‌محوری،‌ وظیفه‌گروی،‌ تلفیقی از سه نظریه فوق و هم‌چنین وجود سه نظام اخلاقی مستقل؛‌ بعضی بررسی‌ها پیرامون این نظریات اندیشمندان دینی را به این نتیجه رسانده است که غایت‌گروی،‌ فضیلت محوری و وظیفه گروی بر اساس تفاوت مراتب ایمان مسلمانان، گستردگی و تنوع آیات درباره اخلاق موجب شده است تا برای هر یک از آرای یاد شده دلایل و شواهد قرآنی نیز ارائه شود.
 
سیدعلی‌اکبر حسینی،‌ پژوهشگر قرآنی که این روزها مشغول نگارش و تکمیل کتاب «نظریه اخلاق هنجاری اسلام بر اساس قرآن کریم» است در تحقیقاتش به این نتیجه رسیده که بر اساس شواهد مختلف از خلال آیات قرآن، نظام اخلاقی آن مبتنی بر «غایت گروی» است.

این عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اینکه هر مکتب اخلاقی خواه یا ناخواه به یک نظریه اخلاقی ملزم است و باید آن‌را بپذیرد،‌ گفت: نظریه اخلاقی به عام‌ترین پرسش که چرا باید اخلاق را رعایت کنیم و منشأ اخلاق چیست،‌ می‌پردازد که ممکن است یک قرارداد اجتماعی یا منافع شخصی، گروهی و .... باشد،‌ خاستگاه این اخلاق هرچه باشد انسان‌ها را ملزم به یک رفتار اخلاقی می‌کند و باید برای خودش توجیهی داشته باشد.
 
حسینی افزود: فضیلت‌محورها با این توجیه اخلاقی عمل می‌کنند که قائلند انسان به دلیل انسان بودنش - جایگاه والای مقام انسانیت - باید اخلاق‌مدارانه زندگی کند. از سویی هنجارگراها (وظیفه مدار) در توجیه رفتار اخلاقی نوعی احساس وظیفه دارند و معتقدند باید اخلاقی عمل کرد چرا که چنین چیزی وظیفه‌ای برای انسان است.
 
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: در مقابل دو گروه مورد اشاره، طیف سومی هستند که قائل به آثاری در رفتار اخلاقی هستند و توجیه‌شان برای رفتار اخلاقی هم همین آثار است. به عنوان مثال رفتار اخلاقی انجام می‌دهند چون آن‌ها را به بهشت می‌رساند. یا از یک‌سری رفتارها پرهیز می‌کنند زیرا عقوبتی هم‌چون جهنم را برای‌شان به ارمغان می‌آورد.
 
حسینی با اشاره به اینکه بررسی‌هایی که روی قرآن انجام داده نشان می‌دهد آموزه‌های آن بر اساس نظام اخلاقی غایت‌گرایانه است، تأکید کرد: تمام آیات قرآن را بررسی کردم و به این نتیجه رسیدم که به عنوان مثال کلماتی همچون «فلاح»،‌«سعادت»،‌ »فوز» و «نجات» و برخی مفاهیم دیگر نشان می‌دهد که قرآن بر اساس نظام غایت‌گرایانه است.
 
نویسنده کتاب «موضوع نظریه اخلاق هنجاری اسلام بر اساس قرآن کریم» ادامه داد: حضرت علی(ع) جمله‌ای دارد که در آن می‌فرمایند: «برخی انسان‌ها جان می‌دهند برای کسب رضای خداوند» که این جمله هم نشان دهنده رفتار کردن برای دست‌یابی به آثاری است.
 
این پژوهشگر پیش‌تر در کرسی «نظریه اخلاق هنجاری اسلام بر اساس آیات قرآن» هم که شامل ارائه دستاوردهای تحقیقی‌اش در حوزه اخلاق است،‌ به طرح این موضوع پرداخته بود که آن چه مراتب معرفتی و ایمانی را از یکدیگر متمایز می‌کند، غایات متفاوتی است که در هریک از مراتب برای فعل اخلاقی تعیین می‌شود.

به گفته این محقق، کسانی که از مراتب والای معرفت و ایمان برخوردارند، قرب و همجواری خداوند را هدف غایی خود می‌دانند و در مراتب نازل تر، بهره‌مندی از نعمت‌های بهشتی و یا بیم دوزخ، مؤمنان را به پیروی از اخلاف وا می‌دارد.
 
حسینی معتقد است، با بررسی و مداقه در آیات اخلاقی می‌توان دریافت که در این کتاب الهی بر عنصر غایت بیش از عناصر دیگر تأکید شده است و عام ترین ملاک فعل اخلاقی پیامد آن و نقشی است که فعل اخلاقی در تحقق غایت اخلاق دارد، در قرآن برای ترغیب مخاطبان به اخلاق بر سه عنصر شوق بهشت، هراس جهنم و قرب الهی تأکید شده است.