به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در شرایطی که بیش‌تر جمله‌های کوتاه و بلند حک شده بر در و دیوار و تابلوها و تیزرهای شهرمان لبریز از غلط‌های فاحش زبانی است، بیش‌تر کتاب‌ها در مقاطع مختلف آموزشی به‌ویژه کتاب‌های کمک‌درسی موسسات مختلف با جمله‌های غلط و نازیبا تدوین می‌شوند، و روزانه شاهد ورود ده‌ها تیتر و دیالوگ نامانوس به ساختار زبان فارسی هستیم، ضرورت درنگ بر مشکلات ویراستاران بیش‌تر به چشم می‌آید. این درحالی است که معطوف نشدن این حرفه به علمی‌نگری و به رسمیت نشناختنش، زبان را، که اصلی‌ترین رسانه ظهور هویت در فرهنگ‌ها به شمار می‌آید، با بحران‌های جدی مواجه می‌کند. 

گزارش زیر حاصل گفت‌وگوهایی است در همین راستا با کارشناسان و استادان حوزه ویراستاری و نشر. بی‌شک کم‌توجهی به نقش ویراستار در عرصه‌های مختلف نگارشی، غیر از آن‌که از نوعی ضعف فرهنگی در این حوزه حکایت دارد، مقدمات کاستی و اضمحلال در زبان فارسی را نیز فراهم می‌آورد.
 
ابولحسن نجفی: آسیب، جدی است
ابوالحسن نجفی، کارشناس و محقق پیشکسوت زبان و ادبیات فارسی، آسیب در زبان معیار را جدی می‌داند و در این‌باره به خبرنگار ایبنا می‌گوید: ما در زبان معیار با آسیب و بحران مواجهیم و به همین دلیل در همه بخش‌ها به ویرایش نیاز داریم. شاید برخی در آثار محض ادبی و هنری کمتر به حضور ویراستار قائل باشند و ویرایش را در بخش کتاب‌های علمی و آموزشی لازم‌تر بدانند.
 
این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این‌باره معتقد است: در بخش ادب و هنر به ویراستار بیش‌تر نیاز داریم تا بخش‌های علمی. اگرچه یک ویراستار خیلی راحت‌تر می‌تواند یک نوشته علمی را ویرایش کند، ولی در بخش‌های ادب و هنر، ویراستار علم و هوشیاری بیش‌تری باید به کار گیرد. همه کتاب‌ها درکلیه حوزه‌ها به ویراستاری نیاز دارند؛ البته در مورد کتاب‌های ترجمه این نیاز ضروری‌تر است.
 
ابراهیم خدایار: ارتباط ناشر و ویراستار، نامتعارف است
 ابراهیم خدایار، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زبان و ادب فارسی دانشگاه تربیت مدرس و مدیر مسئول نشریه «نقد ادبی»، بهره‌گیری از آموزش را در حوزه ویراستاری نیازمند داشتن دانشی خاص در ساختار زبان می‌داند: درک ناشر از لزوم ویرایش کتاب و تعامل او با ویراستار، مسلما بخشی از کاستی‌های این حوزه را مرتفع می‌کند. 

خدایار در این‌باره اضافه می‌کند: ارتباط ناشر با ویراستار در کشور ما ارتباطی متعارف نیست. تنها آن تعداد از ناشرانی که برای صنعت و فرهنگ نشر احترام قائلند، به حضور ویراستار هم بها می‌دهند که این تعداد ناشران معدود هستند. 

این استاد دانشگاه با اشاره به مبانی وارداتی و تلفیقی در زبان فارسی، از بومی نبودن آن‌ها سخن به میان می‌آورد و تاکید می‌کند: بسیاری از مباحث و مدخل‌های ویراستاری و زبان در بخش صوری وارداتی است و بیش از 30 یا 40 درصد تفاوت بین گونه‌های مختلف ویراستاری در ایران دیده نمی‌شود.
 
وی به استفاده از شیوه نامه ای.پی ای. در مجله «نقد ادبی» اشاره می‌کند و در پاسخ به این سوال که آیا این شیوه‌نامه تلفیقی، آسیبی برای زبان و ویراستاری تلقی نخواهد شد، می‌گوید: این یعنی نبودن یک شیوه واحد؛ و تلفیق خودش یک آسیب است. بی‌شک اگر در همه موارد یک شیوه رعایت شود، درست‌تر است. 

این محقق درباره ضعف عمومی موقعیت ویراستار در موسسات نشر معتقد است: متاسفانه بسیاری از سازمان‌ها، روزنامه‌ها و... برای شمار زیادی از مسائل، با اهمیتی به مراتب کم‌تر به نسبت ویراستاری، هزینه‌های زیادی متقبل می‌شوند؛ ولی بدون ویراستار کار خودشان را پیش می‌برند. اگر یک مجله یا روزنامه ویراستار نداشته باشد، زبان معیار منحرف خواهد شد. شناساندن زبان معیار و اعمال آن بر یک نوشته، کار هر کسی نیست. 

او درباره راه‌های بهبود وضعیت ویراستاران چند نکته را یادآور می‌شود: وجود بخشی نظارتی در وزارت ارشاد که ناشران و روزنامه‌ها و نشریات را موظف به بهره بردن از تخصص یک ویراستار کند، لازم است. این امر در رسانه‌های دیگر و نشریات سازمان‌ها نیز حائز اهمیت است.
 
خدایار در پایان نسبت به برگزاری دوره‌های ویراستاری توسط وزارت ارشاد در شهرستان‌ها، ابراز امیدواری می‌کند و از تدریس رشته ویراستاری در مقطع کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی در آینده‌ای نزدیک خبر می‌دهد.
 
حمید حسنی: ضرورت اعمال فیلتر علمی در گزینش ویراستار
حمید حسنی، ویراستار و عضو گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز، از لزوم رعایت ویرایش در همه امور مرتبط با نوشتن می‌گوید: هر جا که به نوعی، «نوشتن» دخیل است، نیاز به ویراستاری داریم. یک آگهی ثبت‌نام، جمله‌های کوتاه یک آگهی اعلانات، آگهی‌های تبلیغاتی و... . چون امروز به وضوح شاهدیم که در اغلب این موارد، درست‌نویسی رعایت نمی‌شود و در بسیاری از ارگان‌های مرتبط به ویراستاری هم این بی‌توجهی وجود دارد.
 
حسنی در پاسخ به این پرسش که ویراستاران کتاب‌های آموزشی و علمی باید دارای چه نوع آمادگی‌هایی باشند، این‌گونه توضیح می‌دهد: در این کتاب‌ها به دو نوع ویراستار نیاز داریم: هم ویراستار بیانی و فنی و هم ویراستاری که با آن علم آشنا باشد. 

این‌ امر که ما در حال حاضر به لحاظ ویراستاری علمی و آموزشی در چه سطحی قرار داریم، پرسش دیگری است که این پژوهنده مسائل زبانی به آن این‌گونه پاسخ می‌دهد: در حال حاضر در بسیاری از مراکز نشر دانشگاهی دوره‌هایی را برای پرورش ویراستاری علوم برگزار می‌کنند و افراد متخصص و زبده‌ای نیز واژه‌نامه‌های فیزیک، شیمی، ریاضی و ... مرتبط با امر ویرایش، نوشته و تدوین کرده‌اند. ولی در انتشارات داخلی خود دانشگاه‌ها در این باره ضعف وجود دارد. 

حسنی نیز عدم گزینش ویراستاران را در کنار سایر عوامل تولید، یکی ازمهم‌ترین معضلات این عرصه و فعالان آن توصیف می‌کند: متاسفانه خیلی جاها برای ورود افراد فیلتر دقیقی به کار برده نمی‌شود. مثلا در صدا و سیما حساسیتی که بر ای صدابردار یا تصویربردار خرج می‌شود، برای ویراستار نیست. استفاده ناقص از افعال دو قسمتی و جمله‌هایی که به لحاظ نگارشی غلط‌های فاحشی دارند حتی برای برخی از مخاطبان عادی نیز قابل استخراج است.
 
حسنی نیز در ادامه گفته هایش خاطرنشان می‌کند: در سریال‌های تاریخی با بودجه‌های بسیار زیاد، غالبا از کلمات کهن استفاده می‌شود. ولی این کلمات در خیلی موارد بدون کم‌ترین توجهی به بافت و ساخت نحوی در آن سده تاریخی و خطه جغرافیایی خاص، در ساختار جمله‌های امروزی قرار داده می‌شوند و متاسفانه به این ناهمگونی اهمیتی نیز مبذول نمی‌شود. آن‌چه با یک ارزیابی اجمالی از وضعیت نگران‌کننده زبان تا کم‌توجهی به جایگاه ویراستار در تالیف و نوشتن، ضروری به نظر می‌رسد، همیاری و تعامل اهل قلم و ناشران با یکدیگر به همراه حمایت مسئولان دست‌اندرکار این عرصه است که امیدواریم به زودی محقق شود.