به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) یکی از جشن‌های بسیار مهم ایرانیان که با آغاز فصل بهار، همه ایرانی‌نژادان کشورهای مختلف جهان به آن توجه می‌کنند، جشن نوروز است. اهمیت این روز باعث شد پس از گسترش اسلام در سرزمین ایران با وجود تغییرهای گوناگونی که در مراسم آن صورت گرفته است؛ ولی به شکل نسبتاً یکسان در این جوامع برقرار بماند.
 
رسوم و سنن مشترک با دیگر کشورهای واقع در گستره فرهنگی ایران بزرگ، در جای جای زندگی مردم تاجیک وجود دارد. آداب و سنن نیاکان از جمله جشن‌های مهرگان و نوروز مورد توجه مردم این جمهوری است و آحاد مردم آن را در ابعاد گسترده‌ای گرامی می‌دارند. پس از استقلال نیز از طرف دولت این اعیاد، تعطیل رسمی اعلام شده است. (منتظمی: 23)
 
در تاجیکستان و بعضی از نقاط آسیای مرکزی آن را «خیدیر ایام» یا عید بزرگ و  «عید سر سال» یا «عید سال نو» نیز می‌نامند.
 
شاید بتوان از مراسم نوروز در تاجیکستان به مثابه یکی از رنگارنگ‌ترین نوروزهای منطقه نام برد. گر چه نوروز در زمان شوروی گاه ممنوع بود و گاه بی‌اهمیت جلوه داده می‌شد، ریشه‌های عمیق این سنت بین مردم تاجیکستان باعث نگهداری آن در همه دوران شوروی و پس از آن شد. حدود سال 1927، در دوره شوروی جشن نوروز در شهر «خجند» از لحاظ اولویت، نخستین عید اعلام شد، اما این مسئله با انتقاد بعضی روحانیان و رهبران کمونیست این ناحیه مواجه شد. به همین دلیل تا دهه 1970، مردم از ترس اینکه مبادا آن را ضددین و ملحد بخوانند، به طور خصوصی و شخصی در خانه‌ها و روستاهای خود این عید را جشن می‌گرفتند.
 
در دهه 1980، وقتی حکومت شوروی هنوز برقرار بود، مردم و به خصوص روشنفکران تاجیک به برگزاری باشکوه مراسم نوروز پرداختند و تلاش زیادی برای گسترش این جشن و رواج آن در بین جوانان تاجیک کردند. در این زمینه نقش روشنفکران ملت تاجیک از جمله: «باباجان غفوراف»، «صدرالدین عینی»، «ابوالقاسم لاهوتی»، «میرزا ترسون زاده»، «باقی رحیم زاده» و... بسیار بزرگ و ارزنده است.
 
در دوران حکومت شوروی برگزاری نوروز با موانع و مسائل زیادی روبه‌رو بود و شوروی سعی می‌کرد جشن‌های ملی را ضعیف کند و از بین ببرد؛ چون برابر اساسنامه حزب کمونیست، هر تظاهر یا تفاخر به ملیت ویژه، ناروا شمرده می‌شد، به همین دلیل ملت‌های آسیای مرکزی ناچار شدند که از بر پا داشتن آیین‌ها و رسوم ملی خودشان چشم بپوشند. (سازمند: 51)
 
پژوهشگران بر این نظرند که هر چند تجلیل نوروز در تاجیکستان ممنوع بوده است، مردم این کشور توانسته‌اند جشن نوروز را به مثابه بخشی از فرهنگ و میراث نیاکان خود تا امروز حفظ کنند. سرانجام نوروز که در زمان شوروی، روزی معمولی محسوب می‌شد، پس از فروپاشی به روز تعطیل تبدیل شد و پس از استقلال تاجیکستان در سال 1991 از طرف دولت تاجیکستان به عنوان جشن ملی پذیرفته شد.
 
با اعلام استقلال تاجیکستان این جشن باستانی دوباره در قلمرو این کشور احیا و زنده شد و از آن سال تاکنون همه ساله با حضور رئیس جمهور و دیگر مقامات بلندپایه تاجیک به مدت سه روز در این کشور برگزار می‌شود. از هنگامی که تاجیکستان از کشور جمهوری شوروی جدا و یکسره مستقل شده است، دستگاه حاکم کشور نیز در برگزاری آئین‌های نوروزی با مردم همکاری و همیاری می‌کند  و گاه دسته‌های موزیک ارتش برای شاد کردن مردم در دسترس آنها قرار می‌گیرد. (بشیری: 43 و 44)
 
آئین‌های پیش از نوروز
جشن نوروز برای مردم تاجیکستان، جشنی ملی و دیرینه است. تاجیک‌ها از نوروز به مثابه رمز دوستی و زنده شدن کل موجودات یاد می‌کنند. امروزه مراسم نوروز در شهرهای تاجیکستان با شکوه و با برنامه‌ریزی انجام می‎‌شود؛ اما سنت‌های باستانی و آداب نوروزی در روستاها و کوهستان‌های تاجیکستان بیش از شهرها به چشم می‌خورد. در کشور تاجیکستان مردم از شب چهارشنبه‌سوری و با برگزاری مراسم سنتی به استقبال نوروز می‌روند. در این کشور به مناسبت نوروز، چهار روز اول فروردین تعطیل رسمی است. (فراهانی جم: 11)


 
روز نوروز در تاجیکستان با سالشمار دهقانی تاجیکی، اول ماه حمل و با حساب میلادی بیست‌ویکم مارس شروع می‌شود. مردم تاجیکستان و به ویژه بدخشانیان در ایام عید نوروز خانه تکانی و ظروف خانه را کاملاً تمیز می‌کنند تا گردی از سال کهن باقی نماند و برابر رسم دیرینه نوروز قبل از شروع عید نوروز، بانوی خانه وقتی خورشید طلوع کرد، دو جارو را که سرخ رنگ است و در فصل پائیز از کوه جمع‌آوری کرده و تا جشن نوروز نگه داشته جلوی خانه راست می‌گذارد؛ زیرا رنگ قرمز برای این مردم رمز نیکی، پیروزی و برکت است.
 
پس از طلوع کامل خورشید هر خانواده می‌کوشد هر چه زودتر وسایل خانه را بیرون آورد و پارچه قرمزی را به سردر ورودی خانه بیاویزد که نشان نیکی و خوشی ایام سال است. سپس درها و پنجره‌ها باز می‌شود تا هوای نوروزی و بهاری که حامل برکت و شادی است وارد خانه شود. (سولقانی: 246)
 
یکی از مراسم تاجیک‌ها که در ماه اسفند برگزار می‌شود، آئین «جفت‌برادران» است که کشاورزان انجام می‌دهند. در این آئین، کشاورزان هر محله یا خانواده، یک جفت گاو کشاورزی را به خیش می‌بندند و با شادی و هلهله، شخم‌زنی نمایشی انجام می‌دهند و بدین ترتیب، فصل کشت بهاره را آغاز می‌کنند. این مراسم را حوت نیز می‌نامند. حوت از نظر دهقانان آخرین ماه سال است. تاجیک‌ها از قدیم در این ماه برای کشت و کار بهاری آماده می‌شدند و در این خصوص سرود، اشعار و ضرب‌المثل‌های گوناگونی نقل کرده‌اند. (احمد: 85)
 
یکی دیگر از مراسم مهم وابسته به نوروز و کارهای دهقانی «گل‌گردانی» نام دارد. معمولاً بهار تاجیکستان زودتر از ایران آغاز می‌شود و پایان زمستان آن کشور، گرم‌تر از زمستان عادی ایران است و از این رو، گل و سبزه زودتر سر از خاک برمی‌آورد؛ چنانکه در روزهای پایانی زمستان، در هر گوشه دشت و صحرا، گل و سبزه فراوان می‌شود.
 
آئین گل‌گردانی چنین انجام می‌شود که نزدیک نوروز، گروه‌هایی از مردم، مخصوصاً کودکان به کوه و صحرا رهسپار می‌شوند و دسته‌های گل و سبزه فراهم و با خود به شهر می‌آورند و با آنها به میان مردم می‌روند و بدین ترتیب، آمدن نوروز و پایان زمستان را به مردم مژده می‌دهند و آنان را به جشن و شادمانی فرا می‌خوانند. آنها در این مراسم آمدن بهار را چنین نوید می‌دهند:
گل آوردم از اون پایان
خبرت می‌کنم دهقان
بته غله به گل‌گردان
بهار نو مبارک باد
 
گل زردک ثنا می‌گه
ثنای مصطفی می‌گ
به هر پهلو خدا می‌گه
بهار نو مبارک باد
(همدم: 9)


منابع:
احمد، روزی. نوروز در ورارودان. ناشر: پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی (1384)
بشیری، احمد. تاجیک و جشن نوروز. در: مجلات تخصصی نور. شماره 74. فروردین 1376
سازمند، بهاره. نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران. ناشر: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. 1393
فراهانی جم، فرانک. نوروز نماد صلح در جهان. جام جم. 1389
منتظمی، رویا. کتاب سبز تاجیکستان. ناشر: وزارت امور خارجه. 1374
همدم، خورشید. نوروز در تاجیکستان. نافه. 1389