مينو خاني _ خبرگزاري کتاب ايران(ايبنا): «فرانسواي اول» (1515- 1547) کتابخانه را که طي سال‌هاي قبل از موزه لوور جدا و در منطقه‌اي ديگر بنا نهاده شده بود، در محله «فونتن بلو» در اطراف پاريس تاسيس كرد و به «گيوم بوده» اومانيست سپرد. در سال 1537، پادشاه، متممي به فرمان شاهنشاهي 28 دسامبر اضافه کرد که به واسطه آن چاپخانه‌داران و ناشران بايد يک نسخه از کتاب‌هاي منتشره شده خودشان را به کتابخانه اهدا مي کردند. اين قانون، فصل مهمي براي اين کتابخانه رقم زد که در نيمه دوم قرن شانزدهم به پاريس انتقال يافته بود.

بي‌نظير، ناياب و ارزشمند
توسعه اصلي کتابخانه از سال 1666 و در دروه «کولبرت»، که نقش زيادي در تحولات اقتصادي و اجتماعي وقت فرانسه داشت، آغاز شد. وي مي خواست از اين ابزار نيز نوعي مايه افتخار براي لويي چهاردهم بسازد. مهم‌ترين کار کولبرت، افزايش منابع از راه خريد يا جذب هدايا از کتابخانه‌هاي شخصي مثل کتابخانه «لومني دو برين» يا کتابخانه «ژيلبرت گولمين» شرق‌شناس بود.

عصر کتابخانه‌هاي بزرگ
طي چند دهه پس از تأسيس، جايگاه کتابخانه به خوبي تقويت شد؛ به گونه‌اي كه به كسب رتبه بهترين كتابخانه اروپا دست يافت. تعداد کتاب‌هاي اين كتابخانه آنقدر زياد شده بود که کتابداران نمي‌توانستند نام آن‌ها را به خاطر بسپرند و به راحتي آن‌ها را بيابند. «نيکولاس کله مان» در سال 1670 كتاب‌هاي منتشر شده در اين كشور را طبقه‌بندي كرد و به اين ترتيب آثار بر اساس حروف الفبا به 23 دسته تقسيم شدند. طبقه‌بندي کتاب‌هاي خطي نيز بر اساس زبان و سوژه آن‌هابود.

پدر «بينيون» در سال 1719 مسووليت کتابخانه پادشاهي را بر عهده گرفت. او کار بي‌سابقه‌اي کرد و آن سازماندهي 5 زيرمجموعه براي منابع كتابخانه شامل: کتا‌ب‌هاي خطي، کتاب‌هاي چاپي، كتاب‌‌هاي مرجع، مجموعه‌هاي حکاکي و نقش برجسته، مدال‌ها و سنگ‌هاي حکاکي شده بود. وي سال بعد، يعني 1720نيز درهاي کتابخانه را هفته اي يک بار بين ساعت 11 تا 13 به روي مردم گشود.

كتابخانه در كوران انقلاب
انقلاب فرانسه، تاثيرات مهمي بر ساختار و كاركرد کتابخانه گذاشت؛ از جمله اين‌که اجبار اهداي کتاب از سوي ناشران، سه سال متوالي متوقف شد. در عين حال، مصادره کلکسيون‌هاي تخصصي شاهزاده‌ها، کتابخانه شخصي لويي شانزدهم، ماري آنتوانت و مادام اليزابت مجموعه‌هاي ملي كتابخانه را بيش از پيش غني کرد. به اين ترتيب، بيش از150 هزار عنوان کتاب، 14هزار نسخه کتاب خطي و 85 هزار اثر نقش برجسته به منابع کتابخانه افزوده شد.

کتابخانه در قرن نوزدهم و بيستم
اضافه شدن تعداد زيادي منابع كتابخانه‌اي، مشکل کمبود فضا را براي کتابخانه به وجود آورد. به همين دليل، در نيمه اول قرن نوزدهم «پروسپر مريمه» نويسنده، پيشنهاد تغيير تشکيلات کتابخانه را به ناپلئون سوم داد. او نيز از «هنري لابروست» آرشيتکت درخواست كرد نقشه توسعه کتابخانه را طراحي کند. همچنين از سال 1874 تهيه فهرستي از تمام کتاب‌هاي منتشر شده و نويسنده آن‌ها پي‌گيري شد که اين کار تا سال 1981 ادامه يافت. سياست خريد دست‌نويس از نويسنده ها نيز طرحي از ويکتور هوگو بود که در سال 1881 به اجرا گذاشته شد.

گام‌هاي اساسي براي توسعه
توسعه کتابخانه در قرن بيستم بي وقفه ادامه پيدا کرد. ساخت 3 بخش ضميمه در کاخ ورساي (1934، 1954 و 1971)، بازگشايي سالن فهارس و منابع کتاب‌شناسي (37-1935)، بازگشايي سالن نشريات دوره‌اي (1936)، تاسيس واحد «نقوش برجسته» (1946)، ساماندهي نقشه ها و نمودارها (1954)، توسعه فروشگاه مرکزي کتا‌ب‌هاي چاپي (1958)، بازگشايي سالن مخصوص کتاب‌هاي خطي شرقي (1958)، ساخت ساختماني براي واحدهاي موسيقي و سمعي و بصري (1964)، ايجاد ساختماني براي بخش‌هاي اجرايي و جانبي(1973) و بالاخره اختصاص ساختمان‌هايي براي ساماندهي اسناد و انفورماتيک (1985)

همگام با تكنولوژي
با وجود تلاش براي مدرنيزه و مکانيزه کردن اسناد، افزوده شدن بيش از پيش منابع، مشکل حفظ و نگهداري آثار را تشديد مي‌کرد. استقبال بيش از پيش مراجعان نيز بر نگراني مسوولان کتابخانه ملي مي‌افزود. به عنوان مثال، تشديد قانون اهداي آثار ناشران، باعث شد تعداد كتاب‌هاي كتابخانه از 390 نسخه در سال 1780 به 12هزار و 414 نسخه در سال 1880 و به 45 هزار اثر در سال 1993 افزايش يابد. ساخت انبارهاي ضميمه‌اي ورساي و حومه پاريس در سال 1980 به منظور تمرکززدايي آغاز شد. همه اين شرايط کتابخانه را در معرض تحولي بزرگ قرار مي داد. اين تحول در شرايطي به وقوع مي‌پيوست که توسعه علمي و تکنيکي، چشم اندازهاي جديدي را در برابر ديدگان مسوولان کتابخانه، خصوصا براي حفظ و نگهداري اسناد مي گشود.

حكم حكومتي
فرانسوا ميتران، رييس جمهور وقت فرانسه، در 14 ژوييه سال 1988 (سالگرد انقلاب کبير فرانسه) تصريح کرد: «ساخت و تاسيس يکي از بزرگ‌ترين و پيشرفته‌ترين کتابخانه‌هاي دنيا که همه حوزه‌هاي معرفتي را پوشش دهد، تمام دارايي خود را در اختيار عموم قرار دهد، از فناوري روز بهره ببرد، امکان دسترسي از راه دور به کتابخانه را ميسر كند و با کتابخانه‌هاي ديگر کشورهاي اروپا در ارتباط باشد، در دستور کار است.»

به دنبال اين اعلام رييس جمهور، کتابخانه ملي جديد فرانسه که از ادغام کتابخانه ملي قديمي و تشکلات کتابخانه عمومي به وجود آمده بود، ماموريت خود را با ساخت و راه‌اندازي «سايت فرانسوا ميتران»ـ دو کتابخانه مطالعه و تحقيق ـ با امکان دسترسي براي افراد معلول (شامل مجموعه‌آثار منتشره، نشريات ادواري، اسناد صوتي و تصويري و انفورماتيک در سال 1996)، «سايت ريشيليو» (شامل مجموعه کتاب‌هاي خطي، نقوش برجسته، عکس‌ها، نقشه‌ها، سکه و مدال‌ها و اشياي عتيقه، موسيقي و هنرهاي نمايشي)، «کتابخانه آرسنال» (مجموعه بزرگي از کتاب‌هاي مرجع و دانشنامه‌ها)، «کتابخانه - موزه اپرا» (حاوي منابع مهم راجع به معماري قصر گارنيه - محل کتابخانه- لباس، دکوراسيون و آرشيوهاي نمايشي 3 قرن آکادمي موسيقي)، «خانه ژان ويلار» (پايه‌گذار جشنواره آوينيون)، و بالاخره «سايت‌هاي بوسي- سن- جورج و جوئل لو توول» (در حومه پاريس براي حفظ و بازسازي آثار) به مرحله اجرا گذاشت.

کتابخانه ملي فرانسه به روايت اعداد
بيش از 200 هزار متر مربع مساحت مفيد، جمعأ در 6 سايت؛ 13 ميليون نسخه کتاب و آثار پرينت شده (که 600 هزار عنوان آن امکان دسترسي آزاد دارد)، 250 هزار نسخه کتاب دست‌نويس، 350 هزار عنوان نشريه، 12 ميليون قطعه عکس، نقش برجسته و پوستر، بيش از 800 هزار نقشه، 2 ميليون قطعه موسيقي، يك ميليون سند صوتي، 98 هزار سند ويدئويي، 530 هزار قطه سکه و مدال، 117 هزار عنوان اثر ديجيتالي (که متن هزار و 250 عنوان آن در دسترس عموم قرار دارد.)، 250 هزار عکس ديجيتالي شده، 2 هزار و 651 نفر كارمند و بالاخره بودجه اي معادل 250 هزار يورو در سال.

ردپاي فناوري‌هاي جديد در کتابخانه ملي فرانسه
اين کتابخانه از سال 1996 بر سايت اينترنتي قرار گرفته و روزانه بيش از 10 هزار نفر از آن بازديد مي کنند. کتابخانه ديجيتال يا «گاليکا» (Gallica) نيز از سال 1998 امکاني براي دسترسي به ده‌ها ساعت مجموعه صوتي - تصويري، جست و جو از راه دور و امکان دسترسي به 90 هزار اثر ديجيتالي شده و 80 هزار عکس به طور رايگان در اختيار عموم قرار گرفته است. فقط کافي است مراجعه کننده، کتاب مورد علاقه و نياز خود را بيايد به راحتي امکان ثبت آن روي رايانه شخصي و بعد پرينت آن امکان‌پذير است. در اين بخش، علاوه بر برخي کتا‌ب‌هاي مرجع و دانشنامه‌ها، کتاب‌هايي با موضوعات تاريخ، ادبيات، فلسفه، حقوق، اقتصاد و علوم سياسي نيز در دسترس متقاضيان قرار دارد. 

همچنين بر اساس آخرين اطلاعات، قرار است در سال 2008، يكصد هزار عنوان اثر ديجيتالي شده و به فهرست آثار کتابخانه گاليکا افزوده شود. 

منبع: سايت اينترنتي کتابخانه ملي فرانسه (BNF)