به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، دکتر حمید عبداللهیان در نشست «تکنیک‌های داستان‌نویسی در قرآن کریم» که دیروز، پنجم مرداد در سرای داستان بنیاد ادبیات داستانی برگزار شد، با رویکردی آموزشی به کلیاتی درباره داستان‌پردازی در کتاب‌های آسمانی، مقایسه داستان‌پردازی قرآن با تورات، تکنیک‌های منحصر ‌به ‌فرد داستان در کتاب‌های آسمانی و ماهیت داستان در قرآن پرداخت.

عبداللهیان با بیان این‌که برخی منتقدان معتقدند شیوه داستان‌سرایی در قرآن خطی است اظهار کرد: در بررسی داستان‌نویسی در قرآن باید به اصول داستانی در همه آثار دینی توجه کنیم. قرآن یکی از کتاب‌های دینی و آسمانی است و کتاب‌های مقدس در دایره بزرگتری از ادبیات قرار می‌گیرند که همان ادبیات تعلیمی است و با هدف آموزش دادن و ارشاد نوشته شده‌اند.

این استاد دانشگاه قرآن کریم را کتاب هدایت دانست و گفت: حدیثی وجود دارد که هر فرد باید حداقل روزانه 55 آیه قرآن را بخواند و برای این‌که جذابیت قرآن برای خواننده آن حفظ شود متن آن باید ویژگی‌های خاصی داشته باشد. از همین رو علاوه بر ایجازی که در قرآن به کار رفته می‌توان جنبه‌های داستانی را در کنار جنبه‌های بلاغی نیز مورد توجه قرار داد.

وی که آموزه‌های دینی را در زیرمجموعه ادبیات تعلیمی معرفی کرده بود درباره ویژگی‌های این نوع ادبیات گفت: در ادبیات تعلیمی با پوشش داستان، اخلاقیات، آگاهی و دانش ارایه می‌شود و مخاطب باید آن را کشف کند. از سوی دیگر جایگاه مخاطب باید در آثار تعلیمی در نظر گرفته شود و مخاطب در چنین داستان‌هایی هیچگاه رها نمی‌شود. در واقع «آگاهی داشتن و آگاهی دادن» از کارکردهای ادبیات تعلیمی است و خداوند در قرآن نقش دانای کل را دارد و تنها وجودی است که دانای کل برازنده اوست.

«اندرز دادن» از دیگر ویژگی‌هایی بود که عبداللهیان برای آیات قرآن و ادبیات تعلیمی برشمرد و گفت: هدف این است که مردم از جایگاهی که هستند به جایگاهی برسند که باید در آن باشند. همچنین علاوه بر «نتیجه‌گیری» که از دیگر خصوصیات ادبیات تعلیمی است «کم‌توجهی به کشش داستانی» را نیز می‌توان در این سبک داستانی مشاهده کرد. در قرآن سعی زیادی نشده داستان پرکشش باشد و مدل داستان‌های آن با داستان‌های جنایی و پلیسی متفاوت است.

عبداللهیان «تمرکز بر حادثه اصلی داستان» و «کوتاهی داستان‌ها» را نیز در فهرست تکنیک‌های داستان‌نویسی در قرآن قرار داد و افزود: داستان‌های قرآن لطیفه‌وار هم نیستند چون این ‌گونه داستان‌ها با یکبار خواندن جذابیت خود را از دست می‌دهند.

این نویسنده به برخی سوره‌ها و داستان‌های روایت شده در قرآن کریم نیز اشاره کرد و گفت: داستان حضرت یوسف(ع) مانند یک رمان است و داستان زندگی و تحول شخصیت یوسف (ع) را نشان می‌دهد. رمان‌هایی مانند «همسایه‌ها» اثر احمد محمود و «شوهر آهو خانم» نوشته علی محمد افغانی نیز مانند همین داستان نوشته شده‌اند و شخصیت‌های داستانی از ابتدا تا پایان داستان تغییر زیادی می‌کنند و متحول می‌شوند.

در ادامه برنامه، دکتر عبداللهیان تولید علم را یکی دیگر از جنبه‌های قرآن معرفی کرد و افزود: برخی زمینه‌های علمی در بستر سوره‌ها و داستان‌های قرآن آمده است. علم تفسیر و علم قرائت از دل قرآن درآمده‌اند و ترجمه نیز علمی است که در دهه‌های اخیر به واسطه ترجمه قرآن پیشرفت زیادی کرده است.

جنبه‌های شاعرانه و داستانی قرآن موضوع دیگری بود که عبداللهیان به آن پرداخت و در توضیح آن گفت: جنبه‌های شاعرانه قرآن کمتر از جنبه‌های داستانی آن است اما بیشترین استفاده از قرآن در شعرها بوده و جنبه داستانی آن مغفول مانده است. حافظ، شاعری است که از قرآن استفاده زیادی کرده ولی نویسنده‌های کمی هستند که توانسته باشند به خوبی از قرآن و داستان‌های آن بهره ببرند. 

نویسنده مجموعه داستان «عشق و رب به اندازه كافی» همچنین به تلاش برخی برای به چالش کشیدن قرآن اشاره کرد و گفت: قرآن را اگر با خودش مقایسه کنیم، می‌توانیم ببینیم که تفاوت‌هایی در روایت داستان‌های مختلف وجود دارد. برخی از همین موضوع ایراد می‌گیرند و آن را ضعف قرآن می‌پندارند اما موضوع اساسی این است که هدف اصلی نزول قرآن داستان‌سرایی نبوده و از اعجاز قرآن این است که بعد از قرن‌ها هنوز می‌توان آن را خواند و هیچ موردی کشف نشده که بتوان با استفاده از آن آیات قرآن را نقض کرد.

مقایسه داستان‌پردازی قرآن با تورات نیز موضوع دیگری بود که در این جلسه به آن اشاره شد. عبداللهیان با بیان این‌که تورات یکی از مهم‌ترین کتاب‌های دینی است که در آن جنبه داستان‌سرایی بسیار پر رنگ است، اظهار کرد: تورات داستان‌سرایی‌اش را از زمان آفرینش آغاز می‌کند و آن را ادامه می‌دهد؛ در حالی که کتابی مانند انجیل فقط به روایت داستان‌های حضرت عیسی(ع) می‌پردازد. قرآن با کتاب‌های قبل از خود دیالوگ دارد و به آن‌چه در تورات بوده اشاره می‌کند و به آن پاسخ می‌دهد.

عبداللهیان در پاسخ به این سوال در برنامه که «در اقتباس‌های قرآنی و دینی تا چه حد می‌توان قوه تخیل را وارد کرد؟» توضیح داد: مسیحی‌ها اقتباس‌های زیادی از تورات دارند. داستان‌های ویلیام فالکنر پر از اشاره‌های توراتی است و در «خشم و هیاهو» یا «گور به گور» وی می‌توان آن‌ها را یافت. متاسفانه یکی از ایرادهای ادبیات داستانی ما این است که اشاره به آیات قرآنی را ضد روشنفکری می‌دانیم.

وی درباره اقتباس‌های سینمایی نیز گفت: باید خط قرمزهایی در این‌ اقتباس‌ها رعایت شود. معمولا زمانی که به طور کامل از یک داستان اقتباس می‌شود اثر ضعیفی تولید می‌شود. به عقیده من بهتر است نویسندگان و فیلمسازان از داستان‌های دینی بهره بگیرند و با خلاقیت خود و با رعایت حریم‌ها اثر جدیدی خلق کنند.

این سخنرانی قرار است ادامه یابد و به گفته عبداللهیان در نشست دوم، که با ذکر مثال‌های موردی، «تکنیک‌های داستان‌نویسی در قرآن کریم» را بررسی خواهد کرد.