خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به دنبال رواج گسترده چاپ دیجیتال در جهان و زمینه‌هایی که این حوزه کاری برای دست‌اندرکاران حوزه‌های مختلف ایجاد کرده است،‌ میزبان سه تن از دست‌اندرکاران حوزه نشر و چاپ دیجیتال بود تا در میزگردی، دیدگاه‌ها و نظرات این افراد درباره فرصت‌هایی که این نوع چاپ در اختیار اهالی چاپ و نشر گذاشته و آسیب‌هایی که در کمین فعالان این حوزه قرار دارد را بررسی کند.
 
در این میزگرد جلال ذکایی؛ مدیرکل اسبق دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیر گروه ترنج و برگزارکننده نمایشگاه چاپ دیجیتال، محمدمهدی تینای تهرانی؛ استاد چاپ دانشگاه جامع علمی و کاربردی در واحدهای یک و پنج و مدیر تولید چاپخانه تهرانی و مجیدرضا زرویی؛ مدیر انتشارات فدک ناشر کتاب‌های فنی و دانشگاهی که از سال 84 به انتشار کتاب با استفاده از چاپ دیجیتال اقدام کرده است، حضور داشتند و از تجربیات خود در حوزه چاپ دیجیتال سخن گفتند.
 
در ابتدا بگویید که ظهور چاپ دیجیتال به نفع صنعت چاپ و نشر در کشور ما بوده است یا خیر؟

جلال ذکایی: باید بگویم که در چاپ دیجیتال ما انتخاب‌کننده و تعیین‌کننده نیستیم. موضوع دیجیتالی شدن در سراسر دنیا فرایند اجتناب‌ناپذیری بوده که در حوزه‌های مختلف از جمله نشر رخ داده است. اواخر دهه 70چاپ دیجیتال به صورت جسته و گریخته به ایران وارد شد و از ابتدای دهه 80 با جدیت پیگیری شد. در آن زمان انجمنی نیز با عنوان چاپ دیجیتال راه‌اندازی شد که البته گرایش آن به سمت چاپ فضای باز بود و کمتر به حوزه نشر توجه داشت. در دهه اخیر با توجه به نوسانات و مشکلات  اقتصادی که گریبان صنعت نشر را گرفت، اهالی نشر به این نتیجه رسیدند که به سمت چاپ دیجیتال بروند و اقتضائات اقتصادی حاکم بر صنعت نشر، سرعت را دوچندان کرد.
  به نظر من ورود به حوزه چاپ دیجیتال به نفع صنعت نشر بوده و معتقدم به صنعت نشر کمک کرده است. در این میان معتقدم ضوابط و قواعدی که در چاپ دیجیتال دنیا حاکم است باید در ایران نیز حاکم شود زیرا این موضوع کمک دوچندان به دست‌اندرکاران و فعالان حوزه چاپ و نشر می‌کند، زیرا در شکل گرایش ناشران به سمت چاپ دیجیتال، چاپخانه‌های دیجیتال همچنین چاپخانه‌های سنتی که به سمت دیجیتال آمدند، مسائل و مشکلاتی وجود دارد که حرکت در این مسیر را با مشکلات زیادی روبرو کرده است.
 
محمدمهدی تینای تهرانی: ‌همانگونه که اشاره شد چاپ دیجیتال راهکاری است که در مسیر حرکت چاپ و نشر ایران و دنیا قرار گرفته است. از یک یا دو دوره قبل در نمایشگاه‌های بین‌المللی چاپ مثل دروپا شاهد بودیم که بخش زیادی از نمایشگاه به دستگاه‌های چاپ دیجیتال اختصاص داده شده بود و تکنولوژی‌های جدید در این عرصه معرفی می‌شدند،‌ تکنولوژی‌هایی که به صورت آزمایشی معرفی شدند و هنوز به ایران نیامده‌اند و ممکن است در سال‌های آینده وارد شوند. چنین فناوری‌هایی این اخطار را به دست‌اندرکاران صنعت می‌داد که راهکاری جز ورود به این عرصه نیست.
 
از قضا چاپ دیجیتال برای صنعت نشر مزایا و دستاوردهایی را به همراه آورد که شاید تحولی که از 12 سال پیش در چاپ و نشر در کل دنیا ایجاد شد همه ناشران را در جهان به سمت حرکت در این حوزه سوق داد. به یاد می‌آورم در دوره مطالعاتی که چند سال پیش به همراه استادان دانشگاه چاپ تهران در دانشگاه لایپزیک موسسه پرینت پرموشن آلمان داشتیم، بازدیدی از شرکت K.B.A که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان دستگاه چاپ در دنیا است،‌ مسئولان این شرکت در این بازدید گفتند که پنج سالی می‌شود بخش دستگاه‌های چاپ روزنامه را دیگر توسعه ندادیم. وقتی چرایی موضوع را سوال می‌کردیم به تبلتی که در دست دانشجویان بود اشاره می‌کردند و می‌گفتند که به دلیل رواج گسترده فناوری‌های نوین دیگر این بخش را توسعه نمی‌دهیم. 
البته باید در نظر داشته باشیم که صنعت نشر دنیا خود را با این موضوع وفق داده و از مزایای چاپ دیجیتال استفاده کرده است.

من ورود چاپ دیجیتال به حوزه نشر را مثبت ارزیابی می‌کنم زیرا در نهایت به نفع خواننده شده است. امروز ناشران به کمک چاپ دیجیتال این توانایی را دارند که حتی کمتر از 100 عدد از یک عنوان کتاب تولید کنند، شاید در گذشته این موضوع به صرفه نبود و در گزینه ناشران چیزی به نام تولید کتاب زیر 100 نسخه دیده نمی‌شد اما این موضوع الان مرسوم است و ناشران کتاب‌های خود را با هزینه تمام شده پایینی تولید می‌کنند.
از سوی دیگر برای ناشران امکان آزمایش بازار وجود دارد، به طوری که ناشر می‌تواند کتاب خود را در شمارگان بالا منتشر کند،‌ اما در ابتدا باید کتاب‌ خود را در شمارگان پایین تولید کند و سپس اگر مطمئن شد که بازار برای تولید این سرفصل کشش دارد، آن را در شمارگان بالاتر چاپ کند. از سوی دیگر این چاپ هزینه‌های انبارداری و خواب سرمایه را برای ناشر کاهش داده است. در گذشته، ناشران در تیراژ بالا کتاب تولید می‌کردند و مجبور به انبار کردن آن بودند و بعد در یک بازه زمانی طولانی می‌فروختند و خواب سرمایه آن‌ها زیاد بود اما الان با کمک چاپ دیجیتال این مشکل حل شده است و به میزان نیاز کتاب تولید می‌کنند و نیازی به انبار کردن نیست.
 
مجیدرضا زرویی:‌ به عنوان یک فعال حوزه چاپ دیجیتال و ناشر می‌توانم ادعا کنم در سال 84 که هنوز خیلی از همکاران در حوزه نشر با این حوزه آشنایی نداشتند بنا به ضرورت و نیازی که در کار خود احساس کردم به سمت آن آمدم و مشکل و دغدغه‌ام به شکل مناسبی حل شد. هر ناشری دوست دارد که تنوع کتاب‌های زیادی را در حوزه کاری خود داشته باشد اما با توجه به محدودیت‌های موجود نمی‌تواند این کار را انجام دهد. به نظر من تغییرات در حوزه چاپ طبیعی است و این تغییر در صنعت نشر به این شکل نشان داده است، از آنجایی که برخی ناشران روال سنتی خود را داشتند نمی‌خواستند که از قالب تکراری و معمول خارج شوند در حالی که با مزایای چاپ دیجیتال اصلا آشنا نبودند و نمی‌دانستند که چه فوایدی برای نشر آن‌ها به همراه دارد.
   
ما پیش از این با کمک دستگاه‌های چاپ افست کتاب‌های خود را در شمارگان بالا منتشر می‌کردیم به عنوان مثال در دو هزار نسخه. اما امروز با خودم می‌گویم چرا دو تا سه سال طول بکشد تا این دو هزار نسخه به فروش برسد، بجای آن تیراژ کتاب‌هایم را خرد می‌کنم زیرا این کار توان مالی ما را افزایش می‌دهد. برخی از همکارانم از من سوال می‌کنند که در شرایط نابسامان اقتصادی وام گرفته‌ای یا شریک داری که با قدرت ادامه می‌دهی؟ من اما به آن‌ها پاسخ می‌دهم که وضعیت کاری ما هم خیلی خوب نیست اما سعی می‌کنیم از سرمایه محدود خود و تقسیم کردن آن در تنوع کتاب‌های متعدد استفاده کنیم. یکی از دلایلی که ناشران زیادی در تولید کتاب با مشکل روبرو هستند روی نیاوردن به چنین تکنولوژی‌هایی است که می‌تواند در این شرایط کمک آن‌ها باشد، شرایطی که برخی فکر می‌کنند کتاب خواندن کم شده است،‌ در حالی که شکل مطالعه و استفاده از منابع با کمک ابزارهای جدید تغییر کرده است.
 
فرصت‌ها و تهدیدهای چاپ دیجیتال برای فعالان حوزه چاپ و نشر چیست؟

ذکایی: یکی از مشکلاتی کسب و کار ایرانی این است که مدل‌های راه‌اندازی کسب و کار، مبتنی بر آزمون و خطا است. از قدیم ماجرای سیب‌زمینی و پیاز برای کشاورزان معروف است که یکسال سیب‌زمینی و سال بعد پیاز رونق دارد و این مثال مصداق این است که در کشور ما افراد بر اساس مطالعه فعالیت‌های خود را دنبال نمی‌کنند، یعنی مولفه‌های اقتصادی حاکم بر بازار، اقتضائات کسب و کار، توان و قدرت اجرایی، اطلاعات فنی خود و مسائل دیگری که می‌توانند در موفقیت یک کسب و کار دخیل باشند را در نظر نمی‌گیرند. یکی از مشکلاتی که در حوزه چاپ دیجیتال پیش آمد همین ماجرا بود؛ ما در جامعه ایرانی ابتدا در مقابل هر پدیده جدیدی مقاومت می‌کنیم و معتقدیم که روش سنتی ما پایدار است اما بعد از اینکه موج تغییر فراگیر می‌شود،‌ ناگزیر خود را با این شرایط تطبیق می‌دهیم. در این میان مساله اینجا است که در شرایط تطبیق متاسفانه همیشه بدترین گزینه را انتخاب می‌کنیم و بجای اینکه مطالعه کنیم و مبتنی بر آن وارد کسب و کار شویم، زمانی که متوجه می‌شویم همکار ما این کار را راه‌اندازی کرده و موفق بوده است، می‌گوییم اگر من هم آن کار را انجام دهم موفق خواهم بود. در حالی که این موضوع قطعا در موفقیت‌آمیز بودن یا نبودن کار پاسخ منطقی این نوع تصمیم‌گیری نیست.
 
نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که هشت سال پیش زمانی که نخستین نمایشگاه چاپ دیجیتال را راه‌اندازی کردیم در نشست خبری با توجبه تجربیات دولتی، پیشنهاد کردم که دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی صنعت چاپ ضوابطی را برای چاپ دیجیتال تعریف کند زیرا اگر این ضوابط تعیین نشود موجی که شروع شده،‌ آنچنان فراگیر خواهد شد که پس از آن نمی‌توان کاری انجام داد. امروز به این مرحله رسیدیم که مدل کسب و کار در این حوزه وجود ندارد و اگرچه برخی بر اساس مطالعه کار را شروع کردند اما برخی دیگر که عموما ناشر هستند به حوزه چاپ دیجیتال وارد شدند و گفتند که خودمان امروز کتاب‌هایمان را چاپ می‌کنیم، غافل از هزینه‌های استهلاک سرمایه‌ای که باید محاسبه کنند، نیروی انسانی، محل و ...
 
این افراد صرفا هزینه‌های جاری را در نظر گرفتند و به جای اینکه به صورت تخصصی کار چاپ را به اهل چاپ و کار فروش را به اهل فروش بسپارند و فقط روی تولید محتوا تمرکز کنند، وارد جریانی شدند که الان نمی‌توانند از آن خارج شوند. این موضوع فضای کسب و کار چاپ دیجیتال را به سمتی برده است که به جای رقابت مثبت در این حوزه تکیه بر اصل کیفیت، چاپخانه‌ها در رقابت منفی قرار گرفته‌اند و به دنبال این هستند که قیمت‌ها و کیفیت را پایین بیاورند و در این میان تنها کسی که متضرر می‌شود، خواننده است و این موضوعات از تهدیدهایی است که در کمین چاپ دیجیتال است.