به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) «تئاتر بیرونی» عنوان کتابی از محمد مظفری است که در آن درباره روند شکل‌گیری و توسعه تئاتر فضای باز سخن گفته است. همچنین به تاریخچه حضور این نوع تئاتر در ایران، اروپا و آمریکا پرداخته و انواع این نوع تئاتر را بررسی کرده است. همچنین عناصر تشکیل‌دهنده تئاتر بیرونی و نظرات و اندیشه صاحب‌نظران و هنرمندان بزرگ تئاتر درخصوص توسعه تئاتر بیرونی را ارائه کرده است. درباره اینکه آیا تئاتر بیرونی همان تئاتر خیابانی است و اینکه این نوع اجرا چه ویژگی‌هایی دارد؛ با نویسنده این کتاب، محمد مظفری گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.


با دیدن نام این کتاب «تئاتر خیابانی» به ذهن خطور می‌کند، آیا منظور از تئاتر بیرونی همان تئاتر خیابانی است؟ در این صورت چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند؟ 
در حقیقت کتاب تئاتر بیرونی نتیجه سال‌ها تجربیات من در حوزه این تئاتر است، کاری که برایش پژوهش کردم، نوشتم و اجرایش کردم. بیش از دو دهه تجربه‌کردن من را واداشت تا تجربیاتم را مکتوب کنم. دلیل دیگرش نبود منابع و کتاب در این حوزه بود و این باعث شد ضمن استفاده از منابع پیشین نظریات خود در حوزه تئاتر بیرونی را در قالب کتابی منتشر کنم. تئاتر خیابانی هم جزئی از تئاتر بیرونی است، تئاتر بیرونی آن چیزی است که خود را از چهارچوب خشک تئاتر صحنه‌ای جدا می‌کند و به میان مردم می‌آید، حالا این مکان می‌تواند هر جایی باشد، پارک، خیابان، مدرسه دانشگاه، رستوران، ورزشگاه و.... تئاتر بیرونی در دل خود گونه‌های مهم نمایشی فضای باز را معرفی می‌کند. مهم این است که تئاتر بیرونی منعطف است و می‌تواند با تماشاگر همراهی کند.

آیا فکر می‌کنید این نوع اجرا مهم است؟‌ چرا تئاتر بیرونی مهم است و باید به آن پرداخت؟
بله، حتما! همه ما باید برای تئاتر بیرونی وقت بیشتری بگذاریم، ما می‌دانیم که درصد کمی از مردم ما به سالن‌های تئاتر می‌روند و این را هم قبول داریم که تئاتر یک هنر موثر در جوامع مختلف است. پس باید تئاتر را بیشتر در دسترس مردم قرار بدهیم و تلاش کنیم همه جامعه تئاتر ببینند، یقینا نه امکانات ما این اجازه را می‌دهد و نه فرهنگ تئاتر دیدن در جامعه ما توسعه پیدا کرده است، پس اگر ما می‌خواهیم تئاتر را در مسیر توسعه فرهنگی جامعه استفاده کنیم بهتر است که تئاتر را به محل کار و زندگی مردم ببریم. این امر مهم بودن تئاتر بیرونی را نشان می‌دهد.

می‌توان تئاتر بیرونی را در هر مکانی اجرا کرد؟
بله ویژگی مهم تئاتر بیرونی همین پرتابل بودنش است که می‌تواند در موقعیت‌های مختلف در حضور افراد مختلفی اجرا شود. یعنی اینکه شما یک ساعت پس از اجرا در فضای سبز یک بوستان در حضور مردم می‌توانید همان نمایش را در یک دانشگاه در حضور دانشجویان اجرا کنید. به این دلیل که تئاتر بیرونی خود را معطل دکور، طراحی‌های آنچنانی و دست و پاگیر نمی‌کند. از این روتئاتر بیرونی به یک تئاتر مردمی تبدیل شده است که طرفدارانش روز به روز بیشتر می‌شوند.

شما در کتاب سابقه تاریخی تئاتر را بیان کردید و این که از ابتدا تئاتر در میان جامعه اجرا می‌شد، خب چرا به سالن‌ها رفت؟ و حال چرا از سالن‌ها جدا نمی‌شود؟
بله تئاتر در یونان باستان در فضای باز اجرا می‌شد و البته تئاتر آن دوره به لحاظ زمان اجرا و مکان اجرا شرایط و ویژگی‌های خاص خودش را داشت ولی نکته مهم این است که از همان آغاز پیدایش این هنر مردمی، تئاتر در دسترس مردم بود و در میدان شهر و برای همه مردم اجرا می‌شد. ولی بعدها تئاتر دچار تشریفاتی شد که افراد بسیاری از دیدن آن محروم شدند. در برهه‌ای تئاتر را فقط اشراف می‌دیدند و باقی مردم از آمدن به سالن‌های تئاتر محروم بودند. ولی دوباره با حضور هنرمندان خلاق،  تئاتر از چهارچوب‌های خشک خود بیرون آمد و در کنار تئاتر صحنه‌ای، تئاتر بیرونی شکل گرفت.

به نظر شما سالن‌ها محدودکننده تئاتر هستند؟
 تئاتر صحنه نمی‌تواند نماینده همه گونه‌های تئاتری باشد و نمی‌شود تئاتر را در تئاتر صحنه‌ای خلاصه کرد. تشریفاتی که در اجرای تئاترهای سالنی وجود دارد مخاطب تئاتر را محدود می‎کند در حالی که مخاطب تئاتر بیرونی هیچ محدودیتی برای دیدن تئاتر ندارد! ما با توسعه تئاتر بیرونی در حقیقت به توسعه هنر نمایش کمک می‎کنیم و این به نفع کل تئاتر است.
 
چه عواملی بر توسعه این تئاتر تاثیر داشته و دارند؟
مردمی بودن بزرگترین ویژگی این نوع تئاتر است و غیر دولتی بودن آن از عوامل مهم توسعه برای آن است. تئاتر بیرونی مثل یک سازمان مردم‌نهاد عمل می‌کند. یعنی تولید اثری به دست مردم و برای مردم. البته نگاه دولت‌ها به تئاتر خیابانی نیز به توسعه آن کمک می‎کند. یقینا اگر جامعه و حکومت نگاهشان به آن مناسب باشد توسعه فرهنگی می‌تواند در مسیر واقعی خود قرار گیرد.

چطور می‌توان این نوع تئاتر را گسترش داد؟
تئاتر بیرونی را باید  تحویل گرفت، همین که دولت جلوی توسعه آن را نگیرد کمک بزرگی به آن کرده است و اگر برای توسعه آن برنامه داشته باشد که دیگر بهتر از این نمی‌شود. باید در دانشگاه‌های ما هم جدی گرفته شود. در دانشکده‌های تئاتر تدریس شود؛ همچنین می‌تواند به کمک نظام آموزشی ما بیاید، تئاتر بیرونی شاید بیشتر از هر مرکز دولتی می‌تواند تولید محتوا کند و به جامعه تزریق کند.

تئاتر بیرونی با فرهنگ چه ارتباطی  دارد؟
یکی از کارکردهای مهم تئاتر بخصوص بیرونی آموزش است. جامعه ما به علت عدم وجود ساختارهای آموزشی مناسب در حوزه فرهنگی معمولا مشکلات بسیاری دارد. یقینا آموزش‌های غیر مستقیم در قالب تئاتر بیرونی می‌تواند کمک‌های زیادی به جامعه کند. در حوزه فرهنگ عمومی امروز ما با بیشترین چالش‌ها روبه‌رو هستیم و رسانه تئاتر بخصوص تئاتر بیرونی می‌تواند با حضور صمیمانه در میان مردم به فرهنگ‌سازی کمک کند.

با وجود اهمیت این نوع تئاتر چرا نسبت به آن کم توجهی می‌شود؟
دولت‌ها معمولا با تئاتر بیرونی که تئاتری آزاد و رهاست میانه خوبی ندارند. این امر در همه دنیا اتفاق می‌افتد. تئاتر بیرونی دموکرات، شفاف و قانون‌گرا است و توصیه‌پذیر هم نیست، تئاتر بیرونی همیشه نماینده قشرهای مظلوم جامعه بوده و صدایش بدون سانسور و رساست؛ به همین دلیل در همه دنیا چون تئاتر بیرون می‌تواند جریان سازی کند مخالف دارد. شاید در کشور ما عدم شناخت متولیان فرهنگ و هنر از کارکردهای این نوع تئاتر از دیگر علت‌های بی توجهی به تئاتر بیرونی باشد.

در تئاتر صحنه‌ای مخاطب می‌داند که قرار است چه نمایشی تماشا کند و درواقع می‌توان گفت خود انتخاب می‌کند اما در این نوع تئاتر بازیگر باید مخاطب را جذب کند. همین امر، منظورم عدم آگاهی مخاطب از آنچه که قرار است تماشا کند سبب کم توجهی به تئاتر بیرونی نمی‌شود؟
غیر قابل پیش بینی بودن نمایش بیرونی از ویژگی‌های مهم آن است. در تئاتر بیرونی مخاطب می‌تواند سمت و سوی نمایش را عوض کند و بازیگر و کارگردان را به سوی خود بکشاند. البته تئاتر بیرونی تولید شده هم باید آنقدر منعطف باشد که بتواند جواب‌گوی خواسته مخاطب که در حقیقت خود جزیی از تئاتر بیرونی است باشد.

در کتاب «تئاتر بیرونی» از فرهنگ سازی به واسطه تئاتر بیرونی صحبت کردید در این صورت نمی‌توان گفت این تئاتر نزدیکی با تئاتر شورایی دارد؟
تئاتر شورایی هم جزیی از تئاتر بیرونی است. وقتی می‌گوییم آموزش غیرمستقیم در قالب نمایش، منظورمان استفاده از شیوه تئاتر شورایی است؛ تئاتر شورایی یکی از گونه‌های تئاتر بیرونی است که می‌تواند به توسعه فرهنگی جامعه کمک  کند. من شخصا به تئاتر شورایی علاقه دارم چون مخاطب تئاتر به راحتی می‌تواند ابراز وجود کند و همپای بازیگر، نویسنده و کارگردان به اجرای نمایش کمک کند.

وضعیت تئاتر بیرونی در ایران و جهان چگونه است؟
 تئاتر بیرونی در دنیا کاملا جایگاه خود را پیدا کرده و بسیاری از کشورها از کارکردهای آموزشی آن در توسعه فرهنگ شهروندی خود بهره می‌برند. اما در کشور ما به علت نو پا بودن، هنرمندان این رشته هنوز در حال کسب تجربه بوده و مانند بسیاری از موارد دیگر در حال آزمون و خطا هستند.
 

انتشارات دریانورد کتاب «تئاتر بیرونی، روند شکل‌گیری و توسعه تئاتر فضای باز» اثر محمد مظفری را در 200صفحه، شمارگان 1000 نسخه و با قیمت 30000 تومان منتشر کرده است.