وی افزود: همان‌گونه که تمام جنبه‌های زندگی انسان تحت تاثیر فناوری قرار گرفته است، کتابخانه‌ها هم وارد این عرصه شده‌اند. قطعا کتابخانه یکی از اصلی‌ترین مکان‌هایی است که ابزارهای فناورانه می‌تواند به خوبی خود را در آن نشان دهد.
حاجی‌زین‌العابدینی با اشاره به تقسیم‌بندی فناوری در فضای کتابخانه‌ای گفت: واضح است که در فضای کتابخانه‌ها می‌توانیم با ابزارهای گوناگونی سر و کار داشته باشیم؛ در تقسیم‌بندی کلی فناوریهای نوین به دو دسته فناوریهای نرم و فناوریهای سخت تقسیم‌بندی می‌شود. در عرصه فناوریهای سخت می‌توانیم به بارکد ریدرها، آر اس آی دی‌ها یا همان تجهیزات ردیاب رادیویی و کتابخانه‌ای اشاره کنیم که هم برای کنترل موجودی و هم برای امنیت کتاب‌ها و دیگر فعالیت‌ها مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ همچنین از طرفی دیگر برای فعالیت‌های مکان محور می‌توان از آنها بهره جست.
وی افزود: در این بخش از فناوری‌ها، دستگاه‌هایی مانند امانت خودکار کتاب یا اسکن منابع وجود دارد که از تکنولوژی و فرآیند پیچیده‌ای برخوردار هستند. در کل تمام دستگاه‌هایی که در فضای کتابخانه از آنها بهره می‌بریم می‌تواند در حوزه فناوری سخت قرار گیرد.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: در زمره فناوریهای نرم؛ نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای مانند اپلیکیشن‌های موبایلی، پروتکل‌های ارتباطی که برای تبادل اطلاعات به کار گرفته می‌شود و انواع فناوریهای مبتنی بر هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها به کار گرفته می‌شود؛ این فناوری‌ها استخراج و کشف دانش را برای افراد تسهیل و از طرفی تبادل اطلاعات را برای آنها میسر می‌کند. در اصل فناوریهای نرم هستند که ما را به سمت جامعه هوشمند و کتابخانه هوشمند پیش می‌برند.
حاجی‌زین‌العابدینی در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایطی هستیم که پژوهشگران و دانشمندان بتوانند در سریع‌ترین زمان ممکن از منایع کتابخانه‌ای بهره ببرند، گفت: پاسخ به این سوال هم مثبت است هم منفی. این امر بستگی به کتابخانه و نوع خدمتی که این مکان‌ها به مراجعه‌کنندگان ارائه می‌دهد دارد. به طور کلی در حال حاضر دسترسی به انواع و اقسام منابع کتابخانه‌ای بسیار راحت‌تر از قبل شده است.
وی ادامه داد: برخی از این منابع تحت مالکیت کتابخانه هستند؛ مانند پایان‌نامه‌ها، طرح‌های تحقیقاتی، اسناد تولیدی آن سازمان که می‌توان به سرعت در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار داد. برای مثال پایان‌نامه‌ها در برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه شهید بهشتی به صورت تمام متن در سایت اینترنتی قرار داده شده است. یک سری منابع دیگر اشتراکی هستند که کتابخانه‌ها مالکیت ان‌ها را در اختیار ندارند؛ اما با پرداخت هزینه اشتراک، به کاربران خود سرویس‌دهی می‌کنند؛ مانند بانک‌های اطلاعاتی و نشریاتی که در گذشته مشترک می‌شدیم و افراد می‌توانند در محوطه دانشگاهی و پردیس مربوط به آن دانشگاه از این اطلاعات استفاده کافی ببرند.
این پژوهشگر خاطر نشان کرد: علاوه‌بر این در برخی کتابخانه‌های دانشگاهی سرویس‌ها و خدمات تحویل مدرک هم وجود دارد که هر فردی می‌تواند هر منبعی را که در پایگاه اطلاعات کتابخانه‌ای مورد نظرش نیست را درخواست دهد و پاسخ به این درخواست بین دو تا 48 ساعت داده خواهد شد. لازم به ذکر است که بیش از هشتاد درصد منابع درخواستی یافت می‌شوند. این روند کاملا مبتنی بر هوش مصنوعی است و به صورت رباتیک عمل می‌کند. یعنی در دیتا‌بیسی برای فرد فراخوانی و در صورت موجود بودن برای وی ارسال می‌شود.
وی با اشاره به روند به روزرسانی کتابخانه‌های دانشگاهی تشریح کرد: در حال حاضر کتابخانه‌های دانشگاهی به لحاظ به روزرسانی در عرصه فناوری در مسیر خوبی قرار دارند. برای مثال رواج کتابخانه‌های دیجیتالی میان دانشگاه‌ها که در قالب طرح‌های میان‌دانشگاهی در سال‌های اخیر رخداد. به‌گونه ای که در حال حاضر اغلب دانشگاه‌ها کتابخانه دیجیتال دارند و فرآیند اشتراک کتاب را برای دانشجویان فراهم شده است. در این زمینه طرح‌هایی مانند امین و غدیر که از سال‌ها پیش توسط موسسه ایرانداک راه‌اندازی شد، نمونه‌هایی هستند که دانشجویان و دانشگاهیان می‌توانند با ارائه کارت ملی از هر دانشگاهی کتاب به امانت بگیرند.
حاجی‌زین‌العابدینی درباره انواع فناوریهای به کار گرفته شده در سراسر کتابخانه‌ها گفت: این روزها فناوری RFID در فضای کتابخانه‌های سراسر دنیا بسیار نمود پیدا کرده است؛ نوعی ردیاب است که اغلب مردم دنیا از آن بهره بسیاری می‌برند. این ردیاب به راحتی تنظیم می‌شود و با استفاده از جی پی اس به راحتی می‌توان منابع و کتاب‌ها را پیدا کرد؛ حتی اگر کتاب در مکانی به جز قفسه مربوطه و مشخص خود جاگذاری شده باشد، این سیستم از جاگذاری اشتباه کتاب خبر می‌دهد حتی در صورتی که کتاب به فرد دیگری امانت داده شده باشد به اطلاع فرد می‌گذارد.
وی افزود: فناوریهای جالبی در سطح دنیا در کتابخانه‌ها ورود کرده است. در حال حاضر دستگاهی به نام ATM یا خودپرداز کتاب وجود دارد و با استفاده از این فناوری دیگر به کمک متصدی کتابخانه و کتابداران برای تحویل کتاب به مراجعه‌کنندگان نیازی نیست. در این فرآیند، کتاب توسط کاربر در ATM کتاب جست‌وجو می‌شود و فرد در هر مدت زمانی که می‌خواهد می‌تواند آن را امانت بگیرد؛ در مرحله بعد ربات‌هایی در فضای کتابخانه‌ها و قفسه‌ها طراحی شده است که کتاب را در اختیار متقاضی قرار می‌دهد. پس از آنکه فرد کتاب را استفاده کرد زمانی که خواست به کتابخانه بازگرداند نیازی به مراجعه دوباره وی به مکان کتابخانه نیست؛ در خیابان دستگاه‌هایی به نام کتاب‌انداز(Book_Droper) طراحی شده است که فرد می‌تواند با استفاده از آن کتاب را در این دستگاه‌ها بگذارد و کتاب را در کتابخانه و قفسه خود جای دهد.
حاجی‌زین‌العابدینی ادامه داد: علاوه بر اینها سیستم‌های امانت کتاب هم اغلب دیجیتالی شده است که تا زمان مقرر کتاب در اختیار فرد قرار می‌گیرد و بعد از گذر مدت زمان مشخص، به اصطلاح خودکشی مدرک رخ می‌دهد و کتاب از دسترس فرد خارج می‌شود.
نظرات