مدیر «کتابفروشی ایران زمین» از سال ۱۳۷۹ با محیط نشر و فروش کتاب در ارتباط است و این کتابفروشی هم در سال ۱۳۸۰ توسط پدرش افتتاح شده است. «پژمان نصیری» مدیر جوان و خوش‌فکر «کتابفروشی ایران زمین» پس از اتمام تحصیل در مقطع کارشناسی علوم سیاسی و کارشناسی ارشد مطالعات رسانه از کوالالامپور، مدیریت این مجموعه را برعهده گرفت. پای صحبت این فعال حوزه فرهنگ نشستیم تا از نزدیک در جریان دغدغه‌ها، مشکلات، نظرات و پیشنهادهای او در حوزه نشر قرار بگیریم.
نظارتی بر قیمت‌گذاری کتاب از سوی ناشران وجود ندارد
پژمان نصیری، مدیر «کتابفروشی ایران زمین» در ابتدا درباره مشکلات موجود در حوزه کتاب و مسائل مرتبط با آن، گفت: نبود نظارت‌های خاص و تعریف شده بر مقوله نشر و ناشران از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، موضوعی است که باید به آن پرداخته شود و مورد توجه قرار گیرد.
نصیری، عملکرد غلط ناشران را به عنوان یکی دیگر از مشکلات حوزه کتاب عنوان کرد و افزود: تامل و تمرکز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر محتوای کتاب‌ها به قدری پُررنگ است که نظارت بر بحث قیمت کتاب و کالایی بودن آن مغفول مانده است.
وی در ادامه با اشاره به ضعف این وزارتخانه در رسیدگی و کنترل قیمت‌های تعیین شده بر کتاب از سوی ناشران، عنوان کرد: پیشروی ناشران در قیمت‌گذاری کتاب‌ها به‌حدی است که یک ناشر می‌تواند کتابی را چاپ کند و قیمت آن را ۱۰۰ هزار تومان و یا حتی ۱۵ هزار تومان تعیین کند و گاهی سود ناشر به ۳۰۰ درصد می‌رسد که باعث بالا رفتن قیمت و کاهش خرید کتاب می‌شود.
مدیر کتابفروشی ایران زمین با بیان اینکه هیچگونه معیار و سنجش واقع‌بینانه و منطقی در قیمت‌گذاری کتاب‌ها از سوی ناشران وجود ندارد، گفت: در این خصوص چارچوبی وجود ندارد که حقوق مصرف‌کننده در آن لحاظ شده باشد؛ در چنین فضای نابسامان و آشفته‌ای، قطعاً دست ناشران در تعیین قیمت‌ها کاملاً باز بوده و برای کسب سود، اخلاق به واژه‌ای صوری و تهی از معنا، بدل می‌شود.
نظارت بر توزیع کاغذ در دوره اصلاحات به مراتب بهتر بود
نصیری چنین فرایندی را که بر حوزه قیمت‌گذاری کتاب‌ها حاکم شده است، متناقض و نوعی عقب‌گرد در ترویج کتابخوانی و اشتیاق به مطالعه دانست و گفت: در دوره اصلاحات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کاغذ را وارد می‌کرد و نظارت، رکن اصلی و برونداد مسلط بر تمام مراحل آن از واردات تا رسیدن به دست مصرف کننده را شامل می‌شد. این وزارنخانه در آن دوره، از کتاب‌های با تیراژ پایین‌تر از ۳۳۰۰ جلد، به تعداد ۵۰۰ جلد و از کتاب‌های با تیراژ بالاتر از ۳۰۰۰ جلد، به تعداد ۷۰۰ جلد خریداری می‌کرد؛ به این ترتیب، هزینه چاپ کتاب عملاً برمی‌گشت و مابقی آن نیز سود ناشر را شامل می‌‌داد. از آنجائی‌که ناشر کاغذ را ارزان‌تر تهیه می‌کرد، قیمت پایین‌تری را در قیمت‌گذاری کتاب‌ها لحاظ می‌کرد.
وی در ادامه این گفت‌وگو عنوان کرد: فرایند ذکر شده، در دولت بعد اجرائی نشد و ناشران، خودشان کاغذ را خریداری می‌کردند و از آن زمان تاکنون قیمت کاغذ روز به روز و اخیراً هم لحظه به لحظه بالاتر می‌رود و باعث شده است که مثلاً در یک ماه گذشته، یک کتاب مشخص با سه قیمت متفاوت ارائه شده است و از ۴۵ به ۴۸ و سپس ۵۵ هزار تومان برسد.
مدیر کتابفروشی ایران زمین با انتقاد از آنچه هرج و مرج و نابسامانی موجود در این حوزه نامید، تصریح کرد: شرایط فعلی در این حوزه، کتابفروشان و مشتریان را سردرگم کرده است. ما کتابفروشان بین ناشرانی که با مردم در ارتباط نیستند، مردمی که کتابفروشان را سرزنش می‌کنند و مسئولینی که از اتفاقات حوزه کتاب بی‌خبرند، ایستاده‌ایم.
ارزیابی کتابفروش همدانی از طرح‌های حمایتی کتابفروشی‌ها
وی با اشاره به اینکه مسائل و مشکلات کتاب به‌قدری برجسته شده است که خود کتاب عملاً جایگاه خود را از دست داده است، یادآور شد: با گران شدن کاغذ، ناشری که کاغذ را به عنوان مثال، بندی ۵۰۰ هزار تومان می‌خرد، همان کاغذ را قبل از عید ۳۰۰ هزار تومان می‌خرید. بدیهی است با این شرایط ناشر نمی‌تواند کتاب را با همان قیمت چاپ کند؛ و کتاب گرانتر چاپ می‌شود.
مدیر کتابفروشی ایران زمین در خصوص طرح پیشنهادی تخفیف‌های تابستانه، عیدانه و پاییزه کتاب که از سوی موسسه خانه کتاب در مدت زمان‌هایی مشخص اجرائی می‌شود، گفت: این طرح در دور اول بسیار خوب و دور دوم دارای روندی عالی بود؛ اما از دوره سوم اجرای طرح، واریزی‌ها با تاخیر همراه شد و دوره چهارم و پنجم واریزی‌ها چنان با تاخیر صورت می‌گرفت که زمان بازگشت سرمایه، کتاب گرانتر شده بود تا جائی‌که طرح برای مقطعی، به انحلال انجامید و دلیلش نیز کمبود بودجه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. این در حالی است که طرح یادشده، تنها یارانه مستقیمی بود که به کتاب داده می‌شد.
نمایشگاه‌های کتاب؛ بحران کتابفروش‌ها است
نصیری با بیان اینکه برگزاری نمایشگاه کتاب، از رونق و پویایی این حوزه می‌کاهد و نفسِ نشر و بازار کتاب را می‌گیرد، گفت: نمایشگاه به معنای فروشگاه نیست و باید به‌گونه‌ای باشد که کتاب‌ها را معرفی کند و نفس عمل خرید کتاب، در کتابفروشی صورت بگیرد. در تهران یک شُو به راه می‌افتد، نفس نشر و بازار کتاب را می‌گیرند و همه ناشران را جمع می‌کنند که نتیجه آن خلوتی بازار و تصمیم برخی مالکان فروشگاه‌ها بر فروش و یا اجاره ملک‌شان است.
وی با بیان اینکه «مسئولان ما همواره در حالتی دیده می‌شوند که کتاب، پشت سر آنهاست، نه روی میزشان و حوزه کتاب، اساساً دغدغه آنها نیست»، ابراز کرد: در شهر تهران ملک‌هایی با اجاره بهای کم در اختیار شهرکتاب‌هاست، چرا در شهرستان‌ها این اتفاق نمی‌افتد؟!
مدیر کتابفروشی ایران زمین اشاره به آمارهای مسئولان نمایشگاه کتاب تهران که از فروش بالغ بر ۱۰۰ میلیارد تومانی کتاب خبر می‌دادند، گفت: باید پرسید که این اتفاق به چه قیمتی رخ داده است و آیا این امر منجر به نابودی بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی کوچک نخواهد شد؟
نصیری افزود: بزرگترین نمایشگاه کتاب جهان، نمایشگاه کتاب فرانکفورت است و اگر کسی بخواهد کتابی را به نمایشگاه ارسال کند، تنها به جهت نمایش و معرفی آن است و نه فروش و بلکه فروش، در کتابفروشی‌های سطح شهر اتفاق می‌افتد.
کتابفروشان را مشمول حمایت‌های بیمه‌ای نمی‌دانند
مدیر کتابفروشی ایران زمین با بیان اینکه بعد از کلی دوندگی به تازگی توانسته‌ایم معافیت مالیاتی بگیریم، افزود: ناشری که بعضاً سودی معادل ۳۰۰ درصد کسب می‌کند، حق بیمه تامین اجتماعی کمتری داشته و معادل یک پنجم حق بیمه تامین اجتماعی کتابفروشان را می‌پردازد. ما کتابفروشان می‌بایست ماهی ۵۳۸ هزار تومان حق بیمه کارکنان را پرداخت کنیم در حالی‌که سود کتابفروشان ۲۰ درصد است که خود نشانگر سیستم ضعیف حمایت از کتابفروشان است.
برپایی نمایشگاه کتاب با تخفیف ۵۰ درصدی حتی در کتابخانه مرکزی همدان!
وی فروش کتاب‌ها با ۵۰ درصد تخفیف را که این روزها همه جا باب شده است، به عنوان یک آسیب دیگر در حوزه کتاب ذکر کرد و افزود: ناشرانی از سایر شهرها مانند قم، بی سر و صدا بدون اینکه مشخص باشد کتاب چگونه ترجمه شده و محتوای آن چیست، در سایر شهرها و در مکان‌هایی ساده مانند کنار اداره پست، امامزاده‌ها و دانشگاه‌ها و مساجد، کتاب‌های خود را ارائه و به فروش می‌رسانند و عملاً جای رقابتی با اینگونه افراد و ناشران باقی نمی‌ماند.
وی با بیان اینکه اگر تخلفی به این وضوح در هر صنف دیگری رخ دهد، اقدامی موثر از سوی واحد صنفی صورت می‌گیرد، افزود: نه تنها از سوی ارشاد هیچگونه نظارتی صورت نمی‌گیرد، بلکه حتی در جایی مثل کتابخانه مرکزی همدان هم نمایشگاه کتاب با ۵۰ درصد تخفیف با حضور مسئولان، افتتاح و برگزار می‌شود.
مدیر کتابفروشی ایران زمین در عین حال گفت: در این نمایشگاه‌ها تخفیف‌ها ۱۰، ۱۵ و ۲۰ درصدی بوده و تنها تعداد محدودی کتاب با ۵۰ درصد ارائه می‌شود. امروز در کتابخانه مرکزی همدان، فردی از اهواز حضور پیدا می‌کند و نمایشگاه کتاب او با ۵۰ درصد تخفیف با حضور مسئولین افتتاح می‌شود و اداره ارشادی که خودش بایستی با اینگونه اقدام‌ها مقابله کند، بانی موضوع شده و این نمایشگاه‌های سطحی را مورد حمایت قرار می‌دهد!
برای اعضای شورای شهر همدان، کتاب فقط یک شعار انتخاباتی است
وی تصریح کرد: چرا هیچ یک از مسئولان شهر همدان به کتابفروشی‌های سطح شهر مراجعه نمی‌کنند و جویای امور جاری در آنها نمی‌شوند؟ کتاب و حمایت از فعالان این حوزه تنها شعاری برای کسب رای از سوی اعضای شورای شهر همدان در زمان انتخابات است.
ضعف در نهاد‌ها در حمایت از رونق بازار کتاب در همدان
مدیر کتابفروشی ایران زمین با اشاره به حضور خود در جلسات شورای کتابی که با حضور نمایندگان دستگاه‌های اجرائی و ادارات همدان تشکیل می‌شود، یاد کرد و افزود: این جلسات علی‌رغم تمام ایده‌ها و پیشنهاد‌هایی که بنده در جهت کاهش مشکلات این حوزه ارائه کرده‌ام، تاکنون هیچ خروجی نداشته است؛ مسئولان یکی از ادارات به کتابخانه ۲۰۰۰ جلدی که از تهران خریداری کرده بود، می‌بالید. خرید این میزان کتاب از تهران چه کمکی به کتابفروشان شهر ما خواهد کرد؟ و اصلاً این کتاب‌ها در دسترس چه جامعه آماری است و چقدر از آنها استفاده می‌شود؟
فعالیت تنها ۴ کتابفروشی در شهر ۶۰۰ هزار نفری همدان!
نصیری تعداد کتابفروشی‌های موجود در همدان را بسیار ناچیز خواند و گفت: نسبت به جمعیت ۶۰۰ هزار نفری همدان، وجود تنها ۴ کتابفروشی فعال، آماری بسیار ضعیف و گویای مسائلی است که نیاز به بررسی و تامل دارد که نخریدن کتاب از کتابفروشی‌های شهر از جمله آنهاست.
وی با اظهار تاسف از اینکه مسابقات کتابخوانی در همدان برگزار نمی‌شود، افزود: پیشنهاد کردیم که بیلبوردی در سطح شهر به کتابفروشی‌ها اختصاص پیدا کند و هر کتابفروشی در بازه زمانی مشخص از آن به جهت ترویج کتاب و کتابخوانی استفاده کند.
قیمت کتاب‌ها با درآمد مردم تناسب ندارد
مدیر کتابفروشی ایران زمین با بیان اینکه قیمت کتابی دوجلدی مثل تذکره الاولیا ۳۰۰ هزار تومان است، ابراز کرد: با حقوق ۳ میلیونی، فردی که هزینه‌های متعددی مثل اجاره منزل و پوشاک و خوراک و... دارد، قطعاً نخواهد توانست این کتاب را خریداری کند؛ خرید کتاب با این سطح درآمدی که مردم دارند، قطعاً مشکل خواهد بود و به عنوان انتظار زیاده، معنا پیدا می‌کند، اما ما چرا کاری نکرده‌ایم که خرید کتاب محقق شود و چرا ناشران کتاب‌های ارزان چاپ نمی‌کند؟
شاخصی برای قیمت‌گذاری کتاب وجود ندارد
وی با بیان اینکه چرا کتابی با ۶۹ صفحه ۱۶ هزار و ۹۰۰ تومان قیمت دارد و کتاب دیگر با ۳۰۰ صفحه با قیمت ۶۹ هزار تومان عرضه می‌شود، گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید بر کالایی بودن کتاب نظارت کند و از انتشاراتی‌ها در خصوص اینکه چرا قیمت‌ها باید اینگونه درج شود، توضیح بخواهد. چرا شاخص و یا فرمولی برای محاسبه و قیمت‌گذاری کتاب وجود ندارد؟
ارائه مجوز کتابفروشی به افراد غریبه با کتاب، متوقف شود
مدیر کتابفروشی ایران زمین با اشاره به اینکه باید از ورود افراد ناآشنا به حوزه کتاب جلوگیری به عمل آورد، تاکید کرد: کسانی که در حوزه کتاب تجربه‌ای ندارند و فاقد شرایط لازم هستند، نباید به این مقوله وارد شوند؛ این در حالی است که در صنف ما تنها نداشتن اعتیاد و سوء پیشینه به عنوان شرط ورود به این حوزه در نظرگرفته شده است.
ذائقه مردم به سمت کتاب‌های زرد است
نصیری، ذائقه مطالعاتی مردم را در حال حاضر متمایل به کتاب‌های زرد دانست و گفت: سعی ما بر این است تا این ذائقه را تغییر دهیم و از این رو کتاب‌های فاخر با ترجمه‌هایی فصیح را در دستور کار خود قرار داده‌ایم. البته زمانی می‌توان در ذائقه مخاطب تغییر ایجاد کرد که با زیست‌جهان آثار آشنا بوده و آن را مطالعه کرده باشیم و این مسئولیتی است بر دوش ما کتابفروش‌ها.
وی با توصیه به کتابفروشان به اینکه خود ابتدا کتابخوان شوند، یادآور شد: زمانی که به عطرفروشی مراجعه می‌کنید، عطرفروش باید از انواع عطر و تفاوت بین عطرهای گرم و سرد آگاه باشد. این امر در مورد کتاب و آشنایی کتابفروشان با محتوای کتاب نیز صدق می‌کند.
انتقاد از «کتاب‌نخوانی» همدانی‌ها
مدیر کتابفروشی ایران زمین با بیان اینکه همدانی‌ها کتابخوان نیستند، مطرح کرد: گواه این امر، زمانی است که دانشجویان در تعطیلات به شهر خود مراجعه می‌کنند و همدان خالی از کتابخوان و فروش کتاب می‌شود. این موضوع گویای سرانه کم مطالعه در همدانی‌هاست.
نصیری با اشاره به درآمد کتابفروشی‌های سطح شهر همدان، اضافه کرد: شهرکتاب، ماجرایی متفاوت از سایر کتابفروشی‌ها دارد؛ سودهایی که در کالاهای زینتی و لوازم‌التحریر وجود دارد، با کتاب قابل قیاس نیست. اگر کتاب برای شهرکتاب اهمیت داشت، در طبقه پایین عرضه می‌شد و نه طبقه چهارم. البته این مسئله مختص همدان و تهران نیست و در کشورهای دیگر هم فروشگاه‌ها و مجتمع‌های فرهنگی با رویکردی مبتنی بر سود وجود دارند.
فروش کتاب بعد از جلسه رونمایی، هیجانی است و کمکی به خوانده شدن آن نمی‌کند
وی رونمایی کتاب را نوعی فروش هیجانی که در پی برانگیختن احساسات مخاطب به‌دست می‌آید، توصیف کرد و گفت: اگر کتاب تاثیرگذاری لازم را داشته باشد، قطعاً در این امر بدون نیاز به رونمایی کتاب هم، موفق خواهد بود. ورود کتاب به منازل بر اساس ایجاد هیجان، نامناسب است و خریداران کتاب، خود باید با اشتیاق به خرید کتاب روی بیاورند و نقد و بررسی کتاب با حضور کارشناسان مرتبط، می‌تواند جایگزین بسیار مناسبی در جهت تحقق اهداف عالی مطرح در کتاب و ترویج کتابخوانی و شناسایی نقاط قوت و ضعف اثر باشد.
مدیر کتابفروشی ایران زمین، جلسات رونمایی کتاب را کم‌خاصیت عنوان کرد و گفت: رونمایی کتاب هیچگونه کمکی به خوانده شدن کتاب نخواهد کرد و فروش هیجانی آن نیز، آنی خواهد بود. اگر شخص برای خرید کتاب به کتابفروشی مراجعه کرده و با معرفی و ارائه داده مرتبط، کتاب را خریداری کرد و بعد از مطالعه جویای کتابی دیگر شد، آنگاه کتابفروش موفق عمل کرده است.
نصیری در بخش دیگری از این گفت‌وگو با بیان اینکه صنف ما مرتبط به کتابفروشان و لوازم التحریر است، عنوان کرد: از آنجایی که تعدد لوازم‌التحریرفروشان بیشتر است و حوزه‌ای متفاوت با کتاب را تجربه می‌کنند، عملاً هیچ کمک و اقدام یاری‌رسانی را نمی‌توانند محقق کنند.
گفت‌وگو و تعاملی بین کتابفروشان همدانی در جریان نیست
وی با اشاره به اینکه در فضای موجود همدان هیچ تعامل و گفتگویی در بین کتابفروشان در جریان نیست، تصریح کرد: انتظار این است که صنف، سالانه چند مرتبه کتابفروشان را گرد هم جمع کند تا مسائل و مشکلات موجود، مورد بررسی قرار گیرد.
مدیر کتابفروشی ایران زمین افزود: بایستی تمام افراد جامعه به قدر توان خود در ارتقای کتابخوانی گام بردارند. در شرایط نامناسب اقتصادی، مطالعه کتاب افراد را از سردرگمی در موضوعات مختلف و تحقق چگونگی رفتار، امداد خواهد بود. ترویج کتابخوانی در رشد و اعتلای کشور بسیار موثر است؛ مساجد از ظرفیتی مقبول به جهت مولفه گفت‌وگو و بهره‌گیری از فضای تعاملی برای عرضه حضور کتاب، برخوردارند. هر چند ممکن است نظرات و اظهارات در خصوص انواع کتاب‌ها در این فضا متفاوت باشد اما مهم تاکید بر گفت‌وگو است.
نبود گفتگو در کتابخوانی دیجیتال، ضعفی مشهود است
نصیری، کتابخانه‌های دیجیتال را امکانی مثبت و در راستای فناوری روز عنوان کرد و در عین حال گفت: ضعف حاکم بر اینگونه تکنولوژی‌ها، نبود گفتگو است. دلیل اینکه مثلاً سازمان بهداشت جهانی، شعار خودش را «بیایید با هم حرف بزنیم» انتخاب می‌کند، فقدان گفتگو است که موجب بروز بیماری‌های زیرمجموعه افسردگی در سطحی جهانی شده است.
وی در پایان این مصاحبه، با بیان اینکه خواندن کتاب البته به تنهایی کافی نیست و گفتگو در ارتباط کتاب، بررسی و تحلیل آن بسیار با اهمیت است، بر ایجاد محفل‌های کتابخوانی در کتابخانه‌ها و تاسیس انجمن‌های متناسب با اهداف مورد نظر برای گفتگو در خصوص کتاب تاکید کرد.
نظر شما