خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) هفته کتاب مولود یک ضرورت اجتماعی است بنابراین به نظر میرسد با توجه به گذشت ربع قرن از این رویداد با هدف بازنگری اهداف و سیاست‌ها و همچنین باز‌تعریف رویکرد‌های اصلی براساس مقتضیات زمان، با اهمیت است.
به مناسبت بیست‌و‌ششمین دوره هفته کتاب با علی‌اکبر اشعری از چهره‌های فعال حوزه فرهنگ به‌ویژه کتاب درباره لزوم نگاه به ربع قرن هفته کتاب به گقت‌‌و‌گو نشسته‌ایم.
بیست و پنج دوره از هفته کتاب را پشت سر گذاشته‌ایم. ایده اولیه این رویداد چطور شکل گرفت و آسیبشناسی این رویداد ناظر به چه مباحثی است؟
هفته کتاب با هدف ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی، افزایش سرانه مطالعه و تحقق جامعه دانایی‌محور شکل گرفت. یکی از ضرورت‌‌‌ها برای افزایش تاثیر برنامه‌های هفته کتاب، تهیه پرسشنامه شناسایی اثربخشی این رویداد براساس نظر جامعه آماری قابل اعتماد و بازه زمانی معناداراست. همه کارخانه‌ها و مراکز فنی برای افزیاش کیفیت محصولات خود به مطالعات پژوهشی توجه دارند، اما اطلاع ندارم و نشنیده‌ام که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ارزیابی عملکرد خود چنین سازوکاری را ایجاد کرده باشد تا اصل روش نقد شود.
این ارزیابی را می‌توان با طرح این موضوع پیگیری کرد که در شرایط فعلی و با توجه به اینکه فضای مجازی بر زندگی مسلط شده و تا حد زیادی توجه به مطالعات عمیق و حجیم کاهش پیدا کرده چه رویکردی را برای تغییر این وضعیت می‌توان دنبال کرد، بهعبارت دیگر در اصل روش بازنگری داشته باشیم.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، عملکرد دوره‌های هفته کتاب و حتی طرح‌های فصلی را ارزیابی کند که تا چه میزان، در ارتقاء فرهنگ و اخلاق عمومی و افزایش دانش و بصیرت تاثیر‌گذار بوده و زمینه‌‌های کاهش آسیب‌های اجتماعی را به دنبال داشته است.
ارزیابی شما از نقاط ضعف 25 دوره هفته کتاب چیست؟
عموما طرح‌های حوزه ترویج فرهنگ کتابخوانی، ناظر به حل مسائل فرهنگی نیست که یکی از نقاط ضعف به حساب می‌آید، بهعبارت دیگر آنچه برای متولیان و سیاست‌گذاران اولویت دارد این است که تعداد بیشتری کتاب خریداری شود و در شکل بهتر آن تعداد بیشتری کتاب خوانده شود.
بنابراین تاکید دارید نگاه کمّی در این حوزه اولویت دارد.
علاوه بر این نگاه کمیّ باید دید، کتاب‌ها تا چه میزان با نیاز‌های جامعه فعلی تناسب دارد؟ در وضعیت فعلی، به شدت نیازمند تقویت روحیه خود‌باوری هستیم، بهعبارت دیگر، برای مقاومت در برابر فشار‌های سیاسی و اقتصادی، انسانی‌هایی باید با استفاده از هوش و درایت، زمینه بهره‌برداری حداکثری از نیروی‌انسانی و منابع زیر‌زمینی را مهیا کنند؛ باید پرسید که کتاب‌ها چقدر با این هدف تولید می‌شوند؟
بی‌توجهی به ارزیابی عملکرد، نقطه ضعف جدی حوزه فرهنگ است. جریان تولید کتاب بر ایجاد روحیه قوی که منجر به تولید، کار و حل مشکلات جامعه شود، ناظر نیست، و بسیاری اوقات شاهد نتایج عکس هستیم و معتقدم، متولیان و مسئولان به‌هیچ وجه نباید از نتابج برگزاری بیست‌و‌پنج دوره هفته کتاب راضی باشند.
چرا؟
بررسی کنید، بین آداب و رسوم و فعالیتهای فرهنگی کدامیک موثر‌تر بوده است؟ به‌عنوان مثال ماه‌های محرم، رمضان و یا حتی نوروز. آیا نوروز، محرم و یا ماه رمضان، بیشتر مردم را به رسیدگی به احوال یکدیگر و صله‌رحم ترغیب کرده یا فعالیتهای فرهنگی؟ روشن است، حتی اگر کارکرد این مناسبت‌های مذهبی و آداب سنتی نبود، وضعیت فرهنگی از شرایط فعلی بد‌تر بود، بنابراین فکر می‌کنم، بعد از ربع قرن برگزاری هفته کتاب، تامل و بررسی عملکرد مطلوب است، کما اینکه درباره اصل نظام جمهوری اسلامی که سن 40 سالگی و سن بلوغ را تجربه میکند، باید ساختار‌های اجرایی را به بلوغ برسانیم، بسیاری از مشکلات فعلی، مانند اتلاف منابع و پایین بودن سطح اثربخشی فعالیت‌ها حداقل در حوزه فرهنگ، ناشی از ساختار غلط فرهنگی ماست. ربع‌قرن‌ها و یا دهه‌های مرتبط با رویداد‌های فرهنگی از‌جمله هفته کتاب، باید نقطه عطفی باشد تا در گام نخست میزان تحقق اهداف اولیه ارزیابی و در گام دوم، به این پرسش پاسخ دهیم که آیا باید راه گذشته را ادامه بدهیم یا باید به اصطلاح در اصل ماجرا تغییری ایجاد کنیم؟ علاوه بر این باید به لزوم بازنگری روش‌ها توجه کنیم؟ تا جامعه اخلاق‌محور و دانایی‌محور محقق شود.
برای بازنگری، کدام ساختار در اولویت است؟
در جریان بازنگری، نخستین گام این است که هرکدام از نهاد‌های متولی عرصه فرهنگ به وظایف قانونی خود عمل کنند، به‌عنوان مثال، قانون برای معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وظیفه اجرایی تعریف نکرده، بهعبارت دیگر همه سیاست‌های این معاونت سیاست‌گذاری وبرنامه‌ریزی و نظارت است.
بنابراین فعالیت فرهنگی از نظر شما چه تعریفی دارد؟
فعالیت فرهنگی، مثل ورزش است به‌عنوان مثال اگر برای داوطلب آموزش کشتی هزار ساعت دوره تئوری برگزار شود، در مقابل ضعیف‌ترین حریف شکست می‌خورد؛ بهعبارت دیگر همزمان با تئوری، تمرین عملی نیاز است. بنابراین فعالیت فرهنگی زمانی موثر است که با مشارکت مردمی همراه باشد و سازمان‌ها و نهاد‌ها با بودجه‌های کم و یا زیاد برنامه‌‌ریزی‌هایی را پیش‌بینی کنند و چندان هم نمی‌توان از بهره‌برداری مردم مطمن بود و این شیوه چندان مفید نخواهد نیست.
زمانی از امام موسی صدر، پرسیدند چطور می‌خواهی زنان را به آداب اسلامی متخلق کنی؟ امام موسی این طور پاسخ داد که، زنان را برای حضور در مناطق محروم دعوت می‌کنیم این حضور موجب تحول اساسی خواهد شد و این تجربه را ما، زمان هشت سال دفاع مقدس، جهاد سازندگی و در حال حاضر در اردو‌های جهادی به دست آوردیم. بنابراین این تجربه‌ها نشان می‌دهد هر زمان مردم در جریان کار حضور دارند، موفق‌تر بوده‌ایم در مقایسه با زمانی که نهاد‌ها مردم را به‌عنوان مخاطب تعریف می‌کنند.
بنابراین معتقدم که باید در نظام فرهنگی یک رویکرد جدید ایجاد شود تا مشارکت مردمی فقط به موضوع انتخابات و یا راهپیمایی محدود نشود. پیشنهاد مقام معظم رهبری با عنوان «آتش به اختیار» موجب شد تا اخبار متعددی درباره تلاش مردم برای رفع محرومیت و افزاش تولید شنیده شود، بنابراین افزایش مشارکت مردمی را به‌عنوان مدل در ساختار‌های حکومتی اعمال کنیم، درباره هفته کتاب نیز این شیوه قابل اجراست، بهعبارت دیگر باید فکر کنیم چطور حلاوت و شیرینی مطالعه را به کام کودکان، نوجوانان و مردم ریخته شود.
راهکار انتقال این حلاوت و شیرینی چیست؟
شاید یکی از راه‌ها رونق نویسندگی در جامعه است چراکه فرد علاقه‌مند به نویسندگی، پیش از شروع به نویسندگی با هدف افزایش دانایی و یا آشنایی با فنون نویسندگی به دنبال رفع کم و کاستی‌های خود است، بنابراین برای هدفدار کردن و رونق‌بخشی مطالعه، به نویسندگی توجه کنیم. پیشنهاد‌های بهتری از سوی افراد مختلف قابل ارائه است، اما به اصطلاح این تلنگر را به خود بزنیم که راه فعلی، تنها راه منحصربه‌فرد نیست، لزومی هم برای انتشار برنامه‌ها در سطح جامعه نیست تا تاثیر دیگر برنامه‌ها خنثی شود، بهعبارت دیگر در اتاق فکر، ایده‌ها تولید و در قالب طرح‌های پایلوت اجرا و بعد از دریافت نتایج مطلوب برای اجرای در سطح کلان تصمیم‌گیری شود.
از تاثیر تشکیل حلقه‌های فکر بیشتر بفرمایید.
در هفته کتاب به جای تاکید بر توزیع کتاب بهتر است، طی سال خروجی اتاق‌های فکر عملیاتی شود، بهعبارت دیگر هفته کتاب نقطه عطفی برای اصلاح روش‌ها باشد البته این رویکرد به‌معنای تعطیلی برنامه‌های جاری این رویداد نیست، بهعبارت دیگر آنچه با اهمیت است، اثر‌بخش‌تر کردن هفته کتاب است و برای تحقق این هدف به ایده و فکر نیاز داریم. خوشبختانه نخبگان زیادی در کشور فعال هستند که اگر به آن‌ها میان داده شود خلاقیت‌های قابل توجهی دارند که در رشته‌های علوم‌اجتماعی به کارگرفته شده‌اند اما در حوزه نشر و کتاب توجه چندان به آن‌ها نمی‌َشود. هفته کتاب باید نقطه عطف فعالیتهای حوزه کتاب باشد، بهعبارت دیگر این رویداد زمان به منصه ظهور رسیدن خلاقیت‌های فکری و نوآوری باشد.
بنابراین معتقدید که لزومی برای تغییر اساس‌نامه وجود دارد؟
با تغییر هدف و روش خود به خود اساس‌نامه و یا هر منشور دیگر تغییر میکند.
ضرروت‌های بازنگری در اساس‌نامه و یا ساختار هفته کتاب ناشی از تحولات و یا مقتضیات جامعه است.
با توجه به ظهور فناوری‌های نوین ارتباطی و تعریف جدید از مرز‌‌های جغرافیایی برای برنامه‌ریزی برگزاری رویداد «هفته کتاب» نگاهمان باید جهانی و عملکرد‌مان بومی باشد. عمر 40 ساله انقلاب اسلامی، پرسش‌های زیادی را برای مردم دنیا ایجاد کرده است. دنیا می‌خواهد بداند که ایران طی این 4 دهه چگونه با شعار مرگ بر آمریکا، چگونه به اصطلاح زنده مانده و از چه فرمولی استفاده کرده و به دستارود‌های مهم در عرصه‌های پزشکی، فضایی دست پیدا کرده و حتی در حوزه ادبیات هر‌چند‌‌که معقتدم شاهکار تولید نشده، اما آثار قابل ترجمه فروانی عرضه شده است.
مردم دنیا با ادبیات کهن ایران آشنا هستند و مشتاقند از فعالیتهای فعلی ما بدانند، این توقعات پیرامونی موجب می‌شود، جریان نشر حوزه‌های مختلف نیز رونق پیدا کند بنابراین به نظر میرسد، «ترجمه معکوس» را می‌توان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های هفته کتاب دانست.
به نظر شما نقاط قوت بیست‌و‌پنج دوره هفه کتاب که ظرفیت تقویت دارد، چیست؟
آنچه ناشران و تلویحا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رضایت دارند، موضوع اقتصاد نشر است، بهعبارت دیگر هر چه در حوزه ارتقاء فرهنگ عمومی توفیق چندانی نداشتیم و یا موفقیت‌ها چندان اطلاع‌رسانی نشده، اما رضایت عمومی ناشران از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و طرح‌های فصلی، نشان‌دهنده تاثیر مثبت بر جریان اقتصاد نشر است.
چطور می‌توان از هفته کتاب برای افزایش تمایل مردم به کتاب و کتابخوانی استفاده کرد؟
برای اثر‌گذاری فرهنگی نمی‌توان به یک هفته اکتفا کرد، چراکه تاثیر فرهنگی به دنبال یک رفتار مداوم شکل می‌گیرد و انصافا طی سال‌های گذشته فعالیتهای قابل‌توجهی انجام شده که تداوم نیز دارد، به‌عنوان مثال، تولید برنامه‌های مختلف در رسانه ملی با محوریت کتاب و حتی پیش‌بینی معرفی کتاب و همچنین فضای تبلیغاتی هفته کتاب زمینه جلب توجه مردم به کتاب می‌شود.
به نظر شما کدام یک از دوره‌ها تحقق اهداف کتاب را پر‌رنگ‌تر ارزیابی می‌کنید؟
بهترین دوره هفته کتاب را دوره تصدی محسن پرویز در معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌دانم.
چرا؟
وی به کاری که انجام می‌داد، اعتقاد داشت، البته دوستانی که بعد‌ها آمدند و فعال شدند و هستند اعتقاد داشتند و دارند اما ساماندهی فعالیت‌ها برای تحقق اهداف بسیار مهم است، البته نمی‌گویم آقای پرویز کاملا موفق بود، وی تلاش داشت، هفته کتاب از حالت نمایشی خارج شود، به‌عنوان مثال برخی از دوستان تلاش دارند کتاب بیشتری تولید و خوانده شود، اما توجه به این موضوع که بعد از تولید کتاب بیشتر و افزایش مخاطب چه اتفاقی بیفتد و چه تاثیری خواهد داشت، نیز با اهمیت است بهعبارت دیگر نگاه کمی و کیفی توامان باید دیده شود.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون فرهنگی از مسئولان فرهیخته عرصه فرهنگ هستند بنابراین امید‌واریم از مشکلات اجرایی که اجازه فکر کردن را از آن‌ها گرفته فارغ شوند و با نخبگان جامعه تعامل بیشتری داشته باشند.
با توجه به جریان تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها و سرانه پایین مطالعه، شاید این پرسش به ذهن برسد که ضرورت بحث درباره 25 دوره برگزاری هفته کتاب چیست؟
یکی از کارکرد‌های هفته کتاب آسیبشناسی صنعت نشر و شناسایی کاستی‌هاست. شاید یکی از راه‌های ترغیب مردم به خرید کتاب، کاهش قیمت، تولید کتاب است، به‌عنوان مثال می‌توان از کاغذ‌های ارزان استفاده کرد و هزینه‌های حانبی نشر را کاهش داد و به تقویت و توسعه کتابخانه‌ها توجه کرد. به نظر میرسد در هفته کتاب می‌توان به این دغدغه‌ها فکر کرد.
نقش سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
اگر مشارکت نهاد‌ها و وزارتخانه‌های مختلف را اهدا بن و یا خرید کتاب تعریف کنیم، باید بدانیم که ایجاد عطش برای کتابخوانی با این برنامه‌ها میسر نمی‌شود. تاکید دارم وزارتخانه‌ها به مناسبت هفته کتاب به روش‌هایی فکر کنند که دانشجویان را از گیرنده صرف محتوای درسی خارج کنند و دانشجویان را در این زمینه بروز خلاقیت فعال کنند، بنابراین اگر خود مردم به یاد‌گیری احساس نیاز کنند بهتر است. نقش نهاد کتابخانه‌های عمومی نیز بسیار با اهمیت است. زمان آقای پرویز، یارانه کتاب حذف و این بودجه به خرید کتاب و تجهیز منابع کتابخانه‌های عمومی تبدیل شد علاوه براین زمان تصدی به‌عنوان قائم مقام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایده ارائه خدمات کتابخانه‌های عمومی بعد از ساعت کاری طرح شده بود.
پنجشنبه ۱ آذر ۱۳۹۷ - ۱۴:۳۷
علی‌اکبر اشعری گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، عملکرد دوره‌های هفته کتاب و حتی طرح‌های فصلی را ارزیابی کند که تا چه میزان، در ارتقاء فرهنگ و اخلاق عمومی و افزایش دانش و بصیرت تاثیر‌گذار بوده و زمینه‌‌های کاهش آسیب‌های اجتماعی را به دنبال داشته است.
نظر شما