در طول تاریخ، ایرانیان همواره هویت خود را ارج می‌نهند زیرا هویت شناسنامه هر فرد است. چرا شما نام کتاب «هویت ایرانی» انتخاب کرده‌اید. همچنین بگویید که چه مساله‌ای باعث شد شما این کتاب را بنویسید؟
دلیل نوشتن کتاب این بود که شناسه ملی بخش بزرگی از شناسه فردی هر انسانی است. می‌خواهم بگویم یک فرد فیلیپینی حتا اگر از شناسه ملی‌اش گریزان باشد و برای نمونه در کشور فرانسه زندگی کند، باز در ژرفنای وجودش شناسه ملی کشورش نهادینه شده است. پس هر انسانی اگر بخواهد خودش را بشناسد، ناگزیر است، شناسه ملی سرزمین‌اش را مطالعه کند. افزون بر این اگر بخواهیم گام‌هایی آگاهانه در اجتماع‌مان برداریم، باز هم لازم است درباره‌شناسه ملی‌مان چیزهایی را بدانیم. در بنیاد، پرسش من این است که چگونه می‌توانیم در کشوری رای بدهیم و اظهار نظر کنیم که آن را نمی‌شناسیم؟
درباره مساله شناسه بومی، ملی و جهانی بیشتر بگویید و اینکه این شناسه‌ها چه تاثیری در پایداری یک کشور دارند؟
ما در روزگار ارتباطات و اطلاعات زندگی می‌کنیم. واقعیت این است که کشورها نمی‌توانند در این دوران در یک غار پندارین گوشه‌نشین باشند. هنگامی که می‌بینیم سازمانی در یک سر کره زمین شبکه اطلاعاتی سازمانی دیگر را در کشوری در آن سرزمین هک می‌کند، دلیلی کافی در دسترس ما می‌گذارد که نیاز داریم تا گونه‌های شناسه‌‌های بومی، ملی و جهانی را بشناسیم. امروزه تاثیرگذاری کشورها بسیار دورتر از مرزهایشان گسترش یافته و در بسیاری از بخش‌های جهان مانند اتحادیه اروپا، کارایی مرزهای پیشین دیگرگون شده است. پس، لازم و واجب است تا گونه‌های شناسه‌ها را در وضعیت جهان امروز بررسی کنیم.
تاریخ و شهری‌گری و تمدن ایران را در بستر جامعه جهانی چگونه می‌بینید؟
ایران یکی از اندک سرزمین‌هایی است که ملتش می‌توانند ادعا کنند، از آغاز تاریخ صاحبان خاکشان بوده‌اند. همچنین می‌توانیم دلیل کتابی بیاوریم که سده‌‌ها پیش از صلح وستفالیا مردم ما مفهوم کشور را می‌دانسته‌اند. آنجایی که فردوسی می‌گوید: «اگر سر به سر تن به کشتن دهیم، از آن به که کشور به دشمن دهیم، دریغ است ایران که ویران شود، کنام پلنگان و شیران شود» دقیقا اندریافت کشور مدرن را سروده است، اما گفتمان این است که نمی‌توانیم تنها به گذشته تکیه کنیم و اگر می‌خواهیم اکنون درخشانی در بستر جامعه جهانی داشته باشیم، نخستین گام آگاهی است. باید از خودمان بپرسیم، چگونه می‌توان بی شناخت و آگاهی برنامه‌ریزی درستی کرد؟!
بخش‌های مهمی از کتاب «هویت ایرانی» به فرهنگ و زبان پرداخته شده است. می‌خواهم با بخش زبان آغاز کنم که به زندگی استاد پورداوود پرداختید و نگاره آرامگاه ایشان را در همان برگ آورده‌اید. آیا می‌توانید علت گنجاندن این متن را در بخش آغازین توضیح دهید؟
بله! استاد پورداوود، نخستین بنیادگذار ایران‌شناسی غیرحکومتی در دوران معاصر و استاد فرهنگ ایران باستان و زبان اوستایی در دانشگاه تهران بودند. ایشان شاگردانی همچون استاد محمد معین، محمد مقدم، بهرام فره‌وشی، احسان یارشاطر و جلیل دوستخواه را به یادگار گذاشتند.
در بخش‌های دیگر به دسته زبان‌های ایران باستان و عناصر بنیادین زبان فارسی پرداخته‌اید. آیا این کتاب شواهدی دارد که به ریشه‌های زبان فارسی امروز در هزاره‌های پیش پرداخته باشد؟
پیشینه زبان ایرانی از سرایش گاثاها تا به امروز بی‌لحظه‌ای درنگ حتا در زمان اشغال کشور تداوم یافته و بدین سبب است که زبان ایرانی یکی از زبان‌های کلاسیک جهان شناخته می‌شود. برخی واژه‌ها مانند «کپوته» در سنگ‌نوشته بیستون رفته رفته دگرگون شده و امروزه تبدیل به «کبود» شده است. حتا جملاتی از شاهان ساسانی به جا مانده که این پیوستگی را در بستر زمان به نمایش می‌گذارد؛ مانند جمله «هرک روز چرذ و هرک خسپذ خواب بینذ» که از انوشیروان گفته می‌شود.
از چه تاریخی می‌توانیم پیشرفت‌های امور فنی و هنری را در فلات ایران پیگیری کنیم و جایگاه ایران را در هنر هم‌روزگار چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نخستین یافته‌های هنری مردمان ساکن فلات ایران به دوران پارینه سنگی بازمی‌گردد و رشته‌های گوناگون آن مانند معماری، موسیقی، بافنده‌گی و نگارگری از دوران باستان در این کتاب گردآوری شده است. برای نمونه، عکس پارچه‌های نفیس دوران ساسانی که در زمان خودشان ارزشمندترین کالای صادراتی حتا تا کشورهایی دوردست مانند ژاپن به شمار می‌رفتند در این کتاب آورده شده است. می‌خواهم بگویم تولید چنین کالایی باید در بالاترین سطح زمان خودش باشد تا به‌دست فرمانروایی در آن سوی جهان برسد، اما امروزه می‌بینیم که وضعیت دیگرگون شده است یعنی از همان سرزمین‌های دوری که صادرکننده بودیم پارچه وارد می‌کنیم.
روند رویدادها در این کتاب به ترتیب تاریخ است اینکه یک رویداد تاریخی راهی را طی کرده و از کجا به کجا رسیده است. چه اندازه رعایت این مساله در کتاب «هویت ایرانی» مهم بوده است؟
بنیاد و پایه این کتاب بر روند رویدادها گذاشته شده است. ما نمی‌توانیم به شناخت مطلوبی برسیم اگر یک پدیده را به گونه مجزا بررسی کنیم. برای نمونه، اگر من بگویم برادرم تاکنون تصادف رانندگی نداشته است، یک تصویر ذهنی برای شما ایجاد می‌شود، اما اگر بگویم برادر نوزادم که هنوز از بیمارستان ترخیص نشده است، تاکنون تصادف رانندگی نداشته است، یک تصویر دیگر ذهنی برای شما ایجاد می‌شود. با همین سنجش اگر بگوییم زمان نادرشاه در ایران جنب‌و‌جوش علمی دیده نمی‌شود، تصویر ذهنی خواننده را نیمه‌کاره رها کرده‌ایم. لازم و واجب است تا خواننده از دیگر عوامل تاثیرگذار آن زمان آگاهی یابد و همچنین بداند در جهان چه می‌گذرد تا نتیجه‌گیری بهتری داشته باشد.
.JPG)
شیوه گردآوری کتاب چگونه بوده است؟
از روش گردآوری مطالب و پژوهش کتابخانه‌ای بهره برده‌ام. خوانندگانی که با آثار پیشین من آشنا هستند، بی‌گمان از دل‌بستگی من به سرزمین ایران آگاهند و می‌دانند که سال‌ها با این موضوع زیسته‌ام. در کتاب «هویت ایرانی» چکیده سال‌ها پژوهشم را به رشته‌ی تحریر در آورده‌ام و خواننده می‌تواند دستاورد این گردآوری را با من شریک باشد.
در هر بخش یک گفت‌وگوی خودمانی آمده است، چرا از روایتی ساده و خودمانی برای نگارش کتاب بهره بردید؟
زمانی‌که ما درباره شناسه ایرانی گفت‌وگو می‌کنیم مخاطب 80 میلیونی داریم. این مخاطبان گستره بزرگ و گوناگونی را دربرمی‌گیرند. استاد ریاضیات دانشگاه، کارگری که بخشی از درآمد اندکش را با بزرگ‌منشی به پژوهش ویژه می‌کند، ایرانی‌ای که سال‌ها است در بیرون از کشور به سر می‌برد اما دلش در شیفتگی این سرزمین می‌تپد و دانش‌آموز دبیرستانی‌ای که می‌خواهد بیش از کتاب‌های درسی بداند. پس، لازم بود تا هم سطح دانشی کار نگاه داشته شود و هم بیشتر خوانندگان را جذب کند. از این رو، مطالب بن‌مایه‌ها و منابع معتبر را به زبانی خودمانی به کار گرفتم.
در هر فصل کتاب از نقشه نیز بهره گرفته‌اید و همچنین عکس‌هایی برای دودمان‌های تاریخی. چند تکه عکس برای این کتاب تهیه کردید و اگر عکس‌ها رنگی بود، آیا تاثیر بیشتری برای خواننده نداشت؟
آری بی‌گمان حق با شما است. اگر می‌توانستیم کتاب را بزرگ‌تر چاپ کنیم و از عکس‌های رنگی با وضوح بیشتر، بهره بگیریم، بسیار بهتر می‌شد اما باید ببینیم قدرت خرید خوانندگان ما چه اندازه است. شوربختانه در کشوری زندگی می‌کنیم که سرانه مطالعه بسیار تاسف‌‌برانگیز است و به دلیل آشفتگی‌های اقتصادی، کتاب و محصولات فرهنگی از سبد خانوارهای معمولی کمابیش زدوده شده است. از این رو، ناچار بودیم قیمت را به حداقل ممکن برسانیم تا کتاب خوانده شود. توجه بفرمایید که هدف از انتشار این کتاب بالا بردن سطح آگاهی نسبت به شناسه‌ی ملی در مردم کشوری است که با مشکلات فراوان معیشتی دست به گریبان هستند.
چرا باید این کتاب را برای خواندن برگزینیم؟
مردم ما در 100 سال گذشته نشان داده‌اند که می‌خواهند در تصمیم‌گیری‌های کشورشان دخالت داشته باشند. با این همه، کسانی که این بخش تاریخ را می‌خوانند، می‌دانند که بسیاری از جنبش‌های مردمی به دلیل ناآگاهی همگانی، راهی وارون را رفته است. این مشکل تنها به قشر بی‌سواد محدود نمی‌شود و آن را در میان همه‌ی گروه‌ها می‌توان دید. به سخن دیگر، چگونه می‌توانیم راه درست را برویم؟ در حالی‌که راهمان را نمی‌شناسیم؟
می‌خواهم بگویم نگران سهم ایران در تقسیم دریای خزر هستیم، اما نمی‌دانیم سهم راستین ما چیست؟! این کتاب می‌تواند آغاز یک راه باشد. پیشنهاد بالا بردن سطح آگاهی همگانی پیش از اظهار نظرهای هیجانی که در نهایت پشیمانی به‌دنبال دارند.
نظر شما