حجت‌الاسلام والمسلمین رضا مختاری، مدرس حوزه، مدير موسسه كتاب‌شناسی شيعه، عضو شورای عالی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، عضو هيأت تحريريه مجله‌های فقه اهل بيت (ع)، ميقات حج و آينه پژوهش است.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا درباره کتاب «الشهیدالاول: محمدبن مکی العاملی، حیاته و آثاره(م786)»، بیان کرد: کتاب حاضر، شامل سرگذشت، شرح‌حال، افکار، اندیشه‌ها و آثار محمدبن مکی عاملی، از علمای جبل‌عامل در جنوب لبنان و یکی از فقهای شیعه در قرن هشتم است و چون به طرز فجیعی به شهادت رسیده، در شیعه به شهید اول معروف شد.
نویسنده کتاب «سیمای فرزانگان» ادامه داد: در این کتاب، شرح‌حال جامع، خانواده، استادان شیعه و سنی، شاگردان، اشعار و تألیفات چاپ شده، آثاری که از بین رفته، نسخه‌های خطی و دست‌نویس، عصر و روزگار، شخصیت و جایگاه علمی و اخلاقی و علل و جزئیات دستگیری و شهادت، همراه با نمایه‌های متعدد در قالب 10 فهرست از آیات، احادیث و اَعلام و همچنین نمونه‌هایی از تصاویر آثار و دستخط شهید اول، بیان شده است.
نویسنده «فهرست آثار خطی شيخ مفيد» با اشاره به روند انجام این پژوهش، گفت: 33 سال پیش (1406 قمری) جرقه اولیه این پژوهش زده شد و مقاله‌ای درباره شهید اول نوشتم که در مجله کیهان اندیشه قم چاپ شد. از آن تاریخ به مناسبت‌های مختلف، تحقیقاتی در این زمینه تالیف کردم و به تدریج مقاله را بسط دادم تا در ویرایش نهایی در سال 1395، کتاب در 840 صفحه منتشر شد. تا پیش از این، مجموعه اطلاعات درباره این شخصیت در حد یک کتابچه 80 صفحه‌ای بود.
حجت‌الاسلام مختاری، افزود: برای تدوین این اثر، مصادر متعددی از منابع شیعه و سنی را در نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌های داخلی و همچنین کشورهایی همچون عراق و لبنان، مورد بررسی قرار دادم. در بخشی از کتاب، نسخه‌های دست‌نویس مربوط به یکی از کتاب‌های شهید به‌عنوان نمونه، ارائه و توضیح داده شده که هر کدام در کدام کتابخانه وجود دارند. به‌عنوان مثال برای کتاب «غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد» 91 نسخه شمرده شده که در کتابخانه‌هایی همچون لس‌آنجلس، بغداد، نجف، کربلا و استانبول نگهداری می‌شوند.
نویسنده «الشهیدالاول: محمدبن مکی العاملی، حیاته و آثاره(م786)»، در معرفی بخش‌های کتاب، بیان کرد: کتاب حاضر شامل چهار باب، یک خاتمه و یک بخش نمایه‌ها، اسناد و تصاویر است. باب اول، حاوی زندگینامه شهید، خاندان، و اساتید و شاگردان بوده، باب دوم به عصر و زمانه شهید پرداخته، باب سوم به آثار علمی و تألیفات اختصاص دارد و در فصل چهارم به‌طور مفصل کتاب «غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد» بررسی شده است. در بخش خاتمه نیز، متن چند پیوست مربوط به شهید از دیگر منابع و 10 نوع فهرست راهنما برای نمایه‌ها ارائه شده است. همچنین در صفحات پایانی کتاب، تصاویری از اسناد دست‌نوشت و وطن شهید در جنوب لبنان، درج شده است.
مدير موسسه كتاب‌شناسی شيعه، با اشاره به ویژگی‌های این اثر، ادامه داد: یکی از شعرا و ادبای بزرگ به نام علامه سید عبدالستار حسنی، کتاب را ویرایش و بر آن حاشیه نوشته است. معرفی تفصیلی تمامی منابعی که اسمی از این شخصیت در آنها آمده، معرفی و بررسی شده است. فقط 75 عنوان کتاب در حدود 200 جلد به نوعی به زندگی شهید مربوط می‌شود. کتاب‌هایی که به شهید اول نسبت داده شده ولی تالیف دیگران بوده نیز در این کتاب به دقت بررسی شده است. متن اشعار وی که تاکنون جمع‌آوری نشده از منابع مختلف چاپی و خطی، گردآوری شد. تتبع و جستجوی وسیع در همه منابع خطی و چاپی از دیگر ویژگی‌های این کتاب شمرده می‌شود.
نویسنده کتاب «مسجد شريف نبوی» گفت: یکی از علل ماندگاری این شخصیت، تالیف آثار علمی و کتاب‌های تراز اول در حوزه فقه و اصول است. این کتاب‌ها جزو مهم‌ترین آثار این حوزه بوده و تا روزگار حاضر نیز به‌عنوان منبع پژوهشی و کتاب درسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. وی در منطقه جبل عامل، حوزه علمیه‌ای تاسیس کرده و شاگردان بسیاری را پرورش داده و باعث نشر و ترویج تشیع در آن منطقه شد.
حجت‌الاسلام مختاری، درباره نحوه شهادت این فقیه شیعه نیز اظهار کرد: کسانی که نمی‌توانستند وجود چنین شخصیت ارزشمندی را تحمل کنند در دوره حکومت ممالیک مصر، وی را دستگیر و یک سال در قلعه دمشق زندانی کردند و پس از این مدت، در هشتم جمادی‌الاول در همان قلعه به شهادت رساندند. ابتدا وی را دار زده، سپس جنازه را به آتش کشیدند و خاکستر وی را به باد دادندو به این دلیل قبری از شهید اول وجود ندارد. هنوز آثار مسجدی که وی در زادگاه خود ساخته بود، باق مانده است.
مدير موسسه كتاب‌شناسی شيعه، افزود: مجموعه آثار این شخصیت بزرگ شیعه، در 20 جلد با عنوان «موسوعة الشهید الاول» از سوی پژوهشگاه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، منتشر شده است. کتاب حاضر نیز یک عنوان از مجموعه 110 جلدی «بزرگان شیعه» بوده که برای شخصیت‌های تراز اول نوشته می‌شود. تاکنون هشت جلد از این مجموعه تدوین شده که از آن‌جمله می‌توان به سید حسن مدرس، شیخ فضل‌الله نوری و شیخ بهائی اشاره کرد. هر جلد از این مجموعه از سوی متخصص آن نوشته می‌شود و تالیف شهید اول و شهید ثانی نیز برعهده من گذاشته شد.
کتاب «الشهیدالاول: محمدبن مکی العاملی، حیاته و آثاره(م786)» در 840 صفحه در سال 1395 از سوی موسسه کتاب‌شناسی شیعه منتشر شده است.
نظر شما