وی افزود: دگرگونی بسیاری در جنبه‌های مختلف زندگی زنان از جمله تغییر مد لباس، تغییرات در حوزه‌های فردی، اجتماعی و آموزشی آنها در این دوره روی داد. در واقع کتاب به مخاطب خودش درک بدیعی از وضعیت زنان در دوره قاجار می‌دهد. از طرفی ویژگی منحصر به فرد کتاب آن است که نگارش تاریخ زنان از پایین است. به عبارتی با رویکرد تاریخ‌نگاری اجتماعی به مطالعه و پژوهش بر زندگی توده زنان و نه فقط زنان نخبه و زنان حرمسراهای شاهی در دوران قاجار می‌پردازد.
این پژوهشگر جامعه‌شناسی سیاسی ادامه داد: تمرکز بر زنان توده به این دلیل است که اگر آثاری درباره زنان در این برهه از تاریخ تالیف شده، در نگاه نخست بسیار محدود و اندک هستند، از طرفی همین آثار اندک نیز تنها به حرمسراهای شاهی پرداخته‌اند و گفته‌ها، روایت‌ها و داستانسرایی‌های از پشت‌پرده‌های حرمسراها هستند.
کدیور اظهار کرد: ویژگی کتاب «پرده‌نشینان عهد ناصری» این است که به کنش‌عامه زنان در بستر سیاسی و اجتماعی عصر قاجار می‌پردازد. همچنین اطلاعات بکر و دست اولی از نحوه زندگی عامه زنان شهری و روستایی به خواننده ارائه می‌دهد. ضمن اینکه به عمد تلاش می‌کند با بیان جزئیات وضعیت حقوقی، آموزشی خانوادگی و سیاسی و اجتماعی تصویر کامل‌تری از گذشته زنان پیش چشم مخاطب قرار دهد. به همین دلیل است که دامنه گسترده موضوعات مرتبط با زندگی زنان را مطرح می‌کند.
وی افزود: تلاش شده در کنار روایت کلان و بزرگی مانند جنبش مشروطیت و نقش زنان در این رویداد بزرگ و دستاوردهای آن در زندگی آنها، به خرده روایت‌هایی مانند گزارش پلیس تهران از دعواها و اختلافات خانوادگی، شرح چگونگی انعقاد نکاح‌نامه‌ها، نحوه مالکیت زنان بر دارایی‌شان و آمارهای مرتبط با تعداد مدارس زنان، آمار قبولی و حتی برنامه‌های آموزشی این‌گونه مدارس که بخشی از زندگی روزمره زنان است در کتاب بپردازد.
این پژوهشگر درباره بهره‌گیری از منابع بیان کرد: همان‌طور که اشاره کردم تاریخ‌نگاری ایران مردانه است، به عبارتی مورخان ما درباره زنان در برهه‌های مختلف تاریخ ایران سکوت کردند. بنابراین پیدا کردن مطلبی در رابطه با زنان در این تاریخ‌نگاری مردانه مانند پیدا کردن سوزن در انبار کاه است.
کدیور افزود: من تلاش کردم تا از لابه‌لای اسناد رسمی، آثار مورخان برجسته، مجموعه‌ای از تاریخ شفاهی که از دوران قاجار به جای مانده(مانند خاطرات و روزنگارهای رجال سیاسی آن دوره) همچنین سفرنامه‌های سیاحان خارجی که در آن مقطع از تاریخ به ایران سفر کردند، مطالبی بیرون بکشم. بنابراین برای این پژوهش مطالعه کتابخانه‌ای گسترده‌ای انجام دادم.
وی عنوان کرد: از میان آثاری که توانستم به آنها دسترسی پیدا کنم، عناصر زنانه را درآوردم و موقعیت زنان قاجار را با کنار هم گذاشتن اطلاعاتی که گردآوری کردم، همچنین در صدد برآمدم تصویری از موقعیت آنها را در دوره مدنظر ارائه دهم. ضمن اینکه اصرار داشتم که تاریخ را تفسیر نکنم و مخاطب خود با مطالعه کتاب بتواند طرحی از حیات اجتماعی زنان در دوره قاجار به دست آورد و با گشت و گذار در دالان‌های تاریخ و کنار هم گذاشتن اطلاعاتی که از کتاب می‌گیرد به نتیجه و تفسیر نهایی خودش برسد.
این عضو هیات علمی دانشگاه کرمان درباره نام اصلی کتاب و نام فرعی آن و دلیل انتخاب عهد ناصری به عنوان اصلی اثر گفت: عنوان اصلی کتاب «پرده‌نشنینان عصر ناصری» است، اما در خود اثر به کل دوره 137 ساله قاجار پرداخته‌ام اما دلیل انتخاب عصر ناصری به سبب در برگرفتن 50 سال از دوره قاجار است که بخش عمده‌ای از این دوره را دربرمی‌گیرد.
کدیور افزود: دوره ناصری شروع دوران گذار از سنت به مدرنیته در ایران است. بنابراین دوران ناصری به این دلیل انتخاب شده که در نگاه نخست 50 سال از دوران قاجار را به خود اختصاص داده و از طرف دیگر مقدمه تحولات بسیاری است که در دوران مظفرالدین‌شاه روی داد. از جمله مهم‌ترین تحولات پس از ناصرالدین‌شاه جنبش مشروطه است.
وی ادامه داد: به عبارتی آغاز تحولات سیاسی اجتماعی ایران در دوره قاجار به دوره ناصری برمی‌گردد. به همین دلیل «پرده‌نشینان عهد ناصری» یک تیتر سمبولیک است اما آنچه در کتاب می‌خوانیم وضعیت، موقعیت و کُنش زنان در دروان 137 ساله قاجار است.
این استاد دانشگاه کرمان درباره سخن جدیدی در رابطه با وضعیت حیات اجتماعی زنان در لایه‌های فرودست عنوان کرد: این اثر در درجه نخست از واقعیت تحولاتی که در زندگی زنان در دوره 137 ساله قاجار روی داده است، پرده می‌گشاید و بیان می‌کند که این تحولات ثمره تلاش و همت مردان و زنان تحول‌خواه از بطن جامعه بود و نه اقدامات حاکمیت. برای مثال تمام اقداماتی که در حوزه آموزش زنان روی داد و حتی به دست آوردن حق تحصیل برای دختران و تشکیلاتی که برای حضور بیشتر زنان در عرصه‌های عمومی صورت گرفت، عمدتا نتیجه فشار از پایین بود و نه اصلاحات از بالا.
کدیور در تشریح یافته خود افزود: اگر به تاریخ دوره قاجار نگاه کنیم، می‌بینیم مجموعه اصلاحاتی که در این دوره از درون حکومت مانند اقدامات امیرکبیر، میرزاحسین‌خان سپهسالار و امین‌الدوله صورت گرفت، اگرچه گام‌های موثری برای زمینه‌سازی تحولات در زندگی زنان بود، اما پس از جنبش مشروطه، این تلاش‌های زنان و مردان تحول‌خواه و تجددطلب بود که با مقالاتی که در روزنامه‌ها به انتشار رساندند، گام‌هایی که برای تاسیس مدارس دخترانه در تهران و شهرهای بزرگ انجام دادند، موجب تغییراتی اساسی در حیات اجتماعی زنان شدند.
وی ادامه داد: با شکل‌گیری جنبش مشروطه در بند 19 متمم قانون اساسی قید و تصویب شد که حق‌تحصیل برای تمام کودکان ایرانی بدون ذکر جنسیت به رسمیت شناخته شود. بنابراین فرض بر این گرفته می‌شود حق‌تحصیلی که برای دختران و پسران ایرانی به رسمیت شناخته می‌شود، مهم‌ترین دستاورد مشروطه و از بااهمیت‌ترین تحولاتی بود که در حیات زنان عصر قاجار رخ داد و زمینه‌ساز حضور بیشتر زنان در عرصه‌های اجتماعی شد.
این پژوهشگر تاریخ و سیاست بیان کرد: در کتاب بر این مهم تاکید می‌شود که حتی در جنبش مشروطه با همه دستاوردهایی که داشت از جمله حق تحصیل برای زنان، تشکیل انجمن‌های زنانه، انتشار روزنامه از سوی زنان و جمعیت‌های مختلفی که شکل گرفت، از سوی بخش کوچکی از جامعه فرادست شهری بود که تشکیل شد و در واقع تا مدت‌ها بعد تغییرات اندک اندک رسوب می‌کند و به طبقه متوسط جامعه نفوذ می‌کند و نهایتا در دوره پهلوی به طبقه فرودست نیز کشیده می‌شود.
کدیور افزود: وقتی سخنم بر این است که اصلاحات از طبقه پایین بود و نه فشار از بالا، این دعوی به این دلیل است که وقتی به جامعه عصر قاجار نگاه می‌کنیم آن طبقه منورالفکر تجددخواه از درون حاکمیت قاجار نبودند، بلکه از دورن جامعه بودند بنابراین این فشار اصلاحات را از طبقه پایین قرار دادم. از طرفی باید یادآوری کنم که تلاش کردم تا مخاطب با قرار دادن داده‌های کتاب، پازل تصویر زنان در عصر قاجار را به آهستگی کنار هم بچیند و این تصویر را کامل کند، تا این کشف هم برایش لذتبخش باشد و هم درک عمیق‌تر و مستقل‌تری به خواننده بدهد. به همین دلیل تنها به شرح رویدادهای تاریخ پرداختم و از تفسیر آن پرهیز کردم.
نظر شما