خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- انتشار «فرهنگ طب سنتی» از سوی انتشارات «معین» باعث شد که با دکتر محمدرضا توکلی صابری گفت‌و‌گوی تلگرامی داشته باشیم. وی که در ایالت اوهایوی آمریکا زندگی‌می‌کند، کتابی با نام «دروغ يا درمان» نوشته است و دکترای داروسازی و فوق دکترا در رشته شیمی، بیوشیمی و بیوشیمی پزشکی دارد. توکلی بخشی از تمایل روزافزون مردم به شیوه‌های درمان طب سنتی را در سهولت آن می‌داند اما معتقد است که درباره داروهاى طب سنتى در مقایسه با داورهای شیمیایی پژوهش‌های جامع انجام نشده و يا نمى‌تواند انجام شود.
توجه روزافزون جامعه به طب سنتی موجب شده تا متون کهن اين طب از سوی متخصصان دانشگاهی بازخوانی و در قالب کتاب منتشر شود. وجه تمايز «فرهنگ طب سنتی» با اين آثار در چيست؟
«فرهنگ طب سنتى» يک كتاب مرجع و حاوى گزيده‌اى از مهم‌ترين واژه‌هايى است كه در طب قديم و هزارساله ايران، كه در اصطلاح به آن طب سنتى مى‌گوييم، به كار رفته است. در اين فرهنگ معادل انگليسى واژه‌هاى طبى شامل عربى و فارسى آورده شده و معانى آن‌ها از متون قديمى استخراج و ويرايش شده است. اين كتاب نخستین فرهنگ - انگليسى فارسى، و فارسى- انگليسى حاوى واژه‌هاى طب سنتى است. اين فرهنگ به خواندن متون پزشكى قديمى و سنتى به زبان انگليسى و نيز متون قديمى فارسى كمک مى‌كند.
بسيارى از اصطلاحات طبى ما عربى هستند و يا ريشه عربى دارند و براى مخاطب فارسى زبان فهميدن آن‌ها مشكل است. با رجوع به اين فرهنگ مى‌توان معانى اين اصطلاحات را پيدا كرد. علاوه برآن، بعضى از كتاب‌هاى قديمى طب ايرانى و يا عربى در گذشته به زبان لاتين و سپس به زبان‌هاى ديگر اروپايى، از جمله زبان انگليسى ترجمه شده‌اند. خواندن اين كتاب‌هاى خارجى به فهم بهتر متون طبى عربى يا فارسى كمک مى‌كند. البته كتاب‌هاى بسيارى با عنوان طب سنتى منتشر مى‌شوند كه نه منبع طبى و نه سنتى‌اند؛ زيرا بسيارى از مولفان آن‌ها تحصيلات دانشگاهى و يا حوزه‌اى ندارند كه بتوانند از اين متون قديمى استفاده كنند. بعضى‌ها حتى ترجمه از طب سنتى هندى و چينى هستند.
برخی معتقدند که گیاهان دارویی در مقایسه با گیاهان شیمیایی عوارض ندارد.
توجه داشته باشيد كه فقط داروهاى شيميايى عوارض جانبى ندارند. به كلى داروهاى سنتى هم عوارض خطرناكى دارند. موادى مانند گوگرد، جيوه و سم عقرب كه در طب سنتى به كار مى‌رفته است، سمى و داراى عوارض شديد هستند اما اكنون ديگر در طب سنتى مصرف نمى‌شوند. داروهاى گياهى هم عوارض جانبى دارند. گياهى مانند علف چاى یا هوفاريقون كه به‌طور وسيعى براى درمان افسردگى‌ها مصرف مى‌شود، عوارض جانبى خطرناكى دارد، مانند تداخل اثر دارويى با داروهاى ديگر و كاهش یا افزایش اثر آن‌ها، و آسيب‌هاى كبدى. گياهى مانند زراوند موجب آسيب‌هاى شديد كليوى و سرطان مى‌شود. عصاره گياه ريش‌بز یا افدرا كه داروى ضد احتقان پسودوافدرين را از آن تهيه مى‌كنند، تاكنون موجب مرگ چندين نفر شده است. براى اطلاعات بيشتر از عوارض جانبى گياهان دارويى و داروهاى سنتى به كتاب اين جانب با عنوان «دروغ يا درمان» و كتاب «امداد دارويى» رجوع كنيد. بسيارى از داروهاى گياهى، به ويژه آن‌هایی كه از هندوستان و چين به ايران مى‌آيند آلوده به فلزات سمى و يا گياهان سمى هستند. به بعضى از اين گياهان موادمخدر، آنتى بيوتيك‌ها، و مواد استروئيدى افزوده شده تا اثر آن‌ها را تقويت كند.
دلایل افزایش تمایل مردم به دارو‌های گیاهی چیست؟
عوامل زيادى در توجه عام به طب‌سنتى دخالت داشته‌اند. يكى آسان بودن مصرف و دسترسى داشتن به آن و استفاده راحت از آن‌ها است. زيرا عطار و يا طبيب سنتى هم طبابت مى‌كند و هم دارويش را مى‌فروشد. رجوع بيمار به اين عطارى‌ها و طبيبان سنتى آسان است. دفترچه بيمه و تعيين وقت قبلى و آزمايش‌هاى مختلف در آزمايشگاه‌ها و بيمارستان‌ها را ندارد و طبيب با يک گَرد و يا گياهان خشک شده وعده شفاى بيمار را داده و توقع بيمار را برآورده مى‌كند. داروهاى طب سنتى، عموما خيلى ساده و معمولا خوراكى و گه‌گاه ماليدنى هستند و در موارد خيلى كمترى به شكل شياف و تنقيه مصرف مى‌شوند. ما اصلا داروى سنتى به شكل استنشاقى یا اسپرى و يا آئروسل، و يا تزريقى نداريم.
اگر داروهاى شيميايى عوارض دارند، تاثير درمانى هم دارند، و اثربخشى و كارآيى آن‌ها در مراحل بى‌شمار از سوی مراكز تحقيقاتى كشورهاى مختلف از آمريكا تا ژاپن و فرانسه و انگلستان و آلمان و ده‌ها كشور ديگر طى آزمايش‌هاى متعدد و مراحل مختلف به ثبوت رسيده است. در مورد داروهاى طب سنتى چنين پژوهش‌هايى انجام نشده و يا نمى‌تواند انجام شود. تبليغات سازمان‌هاى بهداشتى ايران، و بعضى واردكنندگان و فروشندگان اين گياهان، بعضى افراد كه از نظر عقيدتى فكر مى‌كنند هرچه قديمى‌تر باشد، بهتر است و در تبليغ طب سنتى موثر بوده‌اند.
ارزيابی شما درباره پژوهش در آثار کهن اين طب مانند «ذخيره خوارزمشاهی» و «قانون» ابن سينا چیست؟
ما بايد بر آثار كهن طبى خود پژوهش كنيم اما پژوهش با شيوه‌هاى نوين و پيشرفته امروزى. از زمان بقراط، پدر طب حدود دو هزار و 500 سال و از زمان رازى، پدر طب اسلامى حدود هزار و 100 سال مى‌گذرد. در طى اين سده‌ها پزشكان و داروسازان در سراسر جهان با پژوهش‌هاى خود پزشكى را پيش برده‌اند. كشف گردش خون، مكانيسم وراثت، كشف آنتى‌بيوتيک‌ها، كشف سلول، كشف ميكروب‌ها و كشف ساختمان ژن‌ها و بسيارى اكتشافات ديگر قدرت بشر را به حدى رسانده كه اكنون مى‌توان قلب و يا كليه را پيوند زد. شكم انسان را شكافت و بخشى از اندام‌ها را برداشت. چنين كارهايى براى پزشكان گذشته حتى تا صد سال پيش ناممكن بود. اين كار‌ها با طب سنتى هم امكان ندارد و طبيبان سنتى، چنين توانمند نیستند.
اگر قرار است پژوهشى بر آثار گذشته مانند «ذخيره خوارزمشاهى» و يا «قانون» ابن‌سينا انجام دهیم اين نيست كه آن‌ها را حقيقت مطلق بدانيم و با تفسير لغوى و ادبى بخواهيم از اين متون كشفيات جديدى اخذ كنيم. بلكه بايد ببينيم به چه دليل يک بيمارى و يا يک دارو را درمان مى‌كردند و آن بيمارى را خوب بشناسيم و آن دارو را شناسايى و تجزيه كنيم، عناصر تشكيل‌دهنده و مواد موثره آن‌ها را دريابيم و طرز اثر آن‌ها را بفهميم و ببينم كه آيا آن‌ها هم اثر دارند يا ندارند. اگر دارند علت اثر آن‌ها چيست؟ به اين ترتيب ممكن است داروهاى جديدى پيدا كنيم كه اگر مفيد بودند، به كار گيريم و اگر زيان‌بخش بودند به كنارى نهيم. مولفان اين دو كتاب نيز اگر امروز زنده بودند طبابت به شيوه گذشته‌شان را ترک كرده و همين كار را مى‌كردند. داروهايى مانند آسپيرين، پنى‌سيلين، افدرين، ديگوكسين، ديژيتوكسين، تاكسول‌ها، كورارين، توبوكورارين وينكريستين و ينبلاستين و داروهاى بسيار ديگرى همگى منشاء گياهى دارند و با پژوهش در طب سنتى ملل مختلف به دست آمده‌اند.
نقش عطاری‌ها در این بین چگونه است؟
متاسفانه طب سنتى اكنون در عطارى‌ها به دست كسانى افتاده است كه بسيارشان حتى ديپلم متوسطه را هم ندارند و ادعاهايى مى‌كنند كه واقعيت ندارد. گياهان دارويى را تجويز مى‌كنند كه خواصش را نمى‌دانند و يا گياهانى را براى بيماريی‌هاى تجويز مى‌كنند كه تاثيرى بر آن بيمارى ندارد.
پیشنهاد و راهکار شما برای بهبود پژوهش در اين عرصه شامل چه نکاتی است؟
پژوهش بايد در دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشى انجام شود. انبوهى از گياهان و يا اجزاء حيوانى و يا مواد معدنى در طب سنتى براى بيمارى مختلف به كار برده شده و يا ادعا شده است كه براى بيمارى‌هاى معينى مفيد بوده‌اند؛ اما هيچ مدركى در اين كتاب‌ها در اين مورد ارائه نشده است، به جز ادعاى پزشكانى كه اين كتاب‌ها را نوشته‌اند. مراكز تحقيقاتى بايد با پژوهش‌ها اين ادعاها را تاييد و يا تكذيب كنند و به اين ترتيب راه را براى كشف داروهاى جديدتر هموار سازند.
سه‌شنبه ۱۰ اسفند ۱۳۹۵ - ۰۹:۳۰
محمدرضا توکلی صابری، مولف «فرهنگ طب سنتی» گفت: متاسفانه طب سنتى اكنون در عطارى‌ها به دست كسانى افتاده است كه بسيارشان حتى ديپلم متوسطه را هم ندارند و ادعاهايى مى‌كنند كه واقعيت ندارد و گياهان دارويى را تجويز مى‌كنند كه خواصش را نمى‌دانند.
نظر شما