کتاب «گزیده‌ای از نیایش‌های حضرت علی (ع)» دربرگیرنده ۷۲ فراز از نیایش‌های ایشان است که محمود مهدوی‌دامغانی از منابع مختلف از جمله الکافی از محمدبن یعقوب کلینی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد از محمدبن الحسن طوسی، بحارالانوار از محمدباقر مجلسی، شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید و نظایر آن گردآورده و کمال‌الدین غراب آنها را به نثری متناسب با نثر عربی و تقریبا مسجع ترجمه کرده است.
تورق گزیده‌ای از نیایش‌های حضرت علی (ع)
استاد مهدوی‌دامغانی در مقدمه خود ابتدا به تعریفی از معنای دعا و چگونگی دعا کردن بر اساس آیات قرآن می‌پردازد. سپس به اهمیت دعا نزد امیرالمومنین (ع) اشاره می‌کند و با بیان روایتی از امام سجاد(ع) در مورد دعا کردن جدش؛ یعنی امام علی (ع) فراوانی دعاکردن نزد امام اول شیعیان را نشان می‌دهد. این مقدمه گرانسنگ، روایت‌های دیگری از اصحاب حضرت علی (ع) از جمله کمیل نخعی و ضِرار را در مورد حالات آن امام همام (ص) در زمان خواندن پروردگار دربر می‌گیرد.
او در پیشگفتار کتاب نیز ابتدا به بیان تعریف از نیایش می‌پردازد و می‌نویسد: نیایش، البته فقط اظهار نیاز نیست؛ بلکه فراخواندن معبود هم هست. واژه فارسی نیایش ناظر بر بعد نیازمندی انسان است و واژه عربی دعا ناظر بر بعد فراخواندن معبود. درواقع هیچ نیایشی تهی از این دو بعد نیست؛ زیرا اگر نیازی وجود نداشته باشد، اصلا دعا و نیایشی شکل نمی‌گیرد.
کتاب با اولین فراز از نیاش حضرت علی (ع) به نام عاشقانه آغاز می‌شود و در این فراز که از ج. ۷۴ بحارالانوار برگرفته شده و از زبان امام علی (ع) می‌خوانیم: «اِلهی کَفَی بی عِزّا اَن اَکون لَک عَبداً و کَفَی بی فَخراً ان تَکونَ لِی رباً انتَ کَما احبُ فاجعَلنی کَما تُحبُّ».
اثرپذیری شاعران از نیایش‌های حضرت علی (ع)
چنین است که بسیاری از مضامین نیایش‌های نبوی و علوی در کنار نیایش‌های قرآنی در نیایش‌های برگزیده نثر و نظم ایرانی جلوه‌گر شده است و می‌توان گفت یکی از مظاهر تفکر اسلامی در تمدن ملل مسلمان شده، همین تاثیرپذیری از ادعیه قرآنی و نبوی و علوی است. اگر سنایی و نظامی را از ستایش‌کنندگان برگزیده و نیایشگران ارزنده بدانیم ـ که به حق همینگونه‌اند ـ می‌توان این اثرپذیری را به روشنی در آثارشان دید.
مولف در این کتاب مشکلاتی که به نسخه‌های آمده اشاره می‌کند و می‌گوید: «نکته‌ای که باید گفته شود فزونی‌هایی است که گاه در برخی جمله‌های ادعیه دیده می‌شود. شاید برخی مربوط به اختلاف نسخه‌ها باشد؛ و شاید برخی از نویسندگان، از پیش خود در متن دعا تصرف کرده باشند.»
موضوعی که در مقدمه کتاب اشاره می‌شود استفاده امامان معصوم شیعه از نیایش‌های علوی در دعاهای خود ایشان است. با توجه به فراوانی دعا در خطبه‌های نهج‌البلاغه و آشنایی اهل بیت (ع) به آنها و کتاب‌های حضرت امیر که میراث ارزنده آن حضرت است، بسیار طبیعی است که به عنوان مثال حضرت سجاد (ع) در صحیفه خود از آن استفاده فرموده باشد. برای نمونه تمام دعای حضرت امیر (ع) که به شماره دویست و بیست در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید آمده است، در دعای بیستم صحیفه سجادیه هم با اندک فزونی که آن‌هم صلوات بر حضرت ختمی مرتبت و خاندان ایشان است آمده است.
نکته دیگر آنکه گاه مشاهده می‌شود دعایی که در روزگار ما بسیار متداول است در متون کهن شیعی نیامده است. به عنوان مثال دعای حضرت سید‌الشهدا در منابع سده‌های چهارم و پنجم مانند من لایحضر الفقیه شیخ صدوق و التهذیب و مصباح المتهجد شیخ طوسی دیده نمی‌شود. حال آنکه شیخ طوسی که به حق شیخ الطائفه است تمام دعای عرفه حضرت سجاد (ع) در اعمال روز عرفه را نقل کرده و قرائت آن را سفارش فرموده است و در منابع سده‌های میانی مانند آثار سیدین طاووس و کفهمی آمده است.
اما مولف در این کتاب زبانی ادبی را برای انتخاب نیایش‌های امام علی (ع) انتخاب کرده است؛ برای مثال نیایش‌هایی که ترجمه آن در پایین آمده است:
«خدای من
مرا این ارجمندی بس
که بنده تو باشم
و این سرافرازی بس
که پروردگار من تو باشی
تو همانگونه هستی
که من دوست دارم
پس مرا آنگونه بساز
که تو دوست می‌داری»
خداوندا!
اگر بر من بخشایش و مهر آوری
گمان من بر نو نیک‌تر شده است
و اگر عذابم کنی
از سر ستم و بیداد
و بزهکاری و گزافکاری من
بر حویشتن بوده است
پس هیچ بهانه‌ای نخواهم داشت
اگر بهانه بجویم
«گزیده‌ای از نیایش‌های حضرت علی (ع)» با گزینش و ویرایش محمود مهدوی دامغانی به ترجمه کمال‌الدین غراب در 236 صفحه، به بهای 35 هزار تومان توسط انتشارات علمی - فرهنگی منتشر شده است.
نظر شما