کتاب «درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی» نوشته سیدهادی زرقانی؛ دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد، با مقایسه قدرت ملی ایران و عراق در دوران جنگ تحمیلی، در پنج فصل به موضوعات محوری مفهوم قدرت و ابعاد آن، قدرت نرم و قدرت هوشمند، قدرت در نظریههای ژئوپلیتیک، تبیین منابع و سرچشمههای قدرت کشورها (سرزمین، جمعیت، فضاهای انسانساخت)، نظریهها و مدلهای سنجش قدرت ملی و در نهایت مقایسه تطبیقی قدرت ملی ایران و عراق در ابعاد نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سرزمینی در دوران دفاع مقدس و سالهای اخیر میپردازد.
زرقانی در مقدمه کتاب نوشته است: «سنجش و ارزیابی قدرت ملی کشورها و طراحی مدلی که بهواسطه آن بتوان قدرت کشورها را در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، نظامی، اجتماعی، فرهنگی و ... مورد سنجش قرار داد و با یکدیگر به مقایسه پرداخت، از دغدغههای اصلی اندیشمندان رشتههای جغرافیای سیاسی، علوم سیاسی، روابط بینالملل و ... بوده است. در همین راستا، طی دهههای گذشته تلاشهای متعددی در زمینه طراحی مدلهای تکمتغیره و چندمتغیره سنجش قدرت ملی کشورها صورت گرفته است که هرکدام به سنجش یک یا چند بُعد خاص از قدرت کشورها بهویژه در عرصه اقتصادی و نظامی پرداختهاند.
یکی از مدلهای جامع سنجش قدرت ملی، مدلی است که توسط نگارنده در قالب رساله دکتری برای سنجش قدرت کشورها در ابعاد نهگانه اقتصادی، سیاسی، نظامی، اجتماعی، فرهنگی، سرزمینی، فضایی، علمی و فرامرزی طراحی شده است. براساس این مدل و در قالب این اثر، قدرت ملی دو کشور ایران و عراق در دوره دفاع مقدس مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای بررسی و توصیف دقیقتر وضعیت شاخصها و متغیرهای قدرت ملی دو کشور، علاوه بر سالهای قبل از جنگ تحمیلی و دوره دفاع مقدس، در سالهای اخیر نیز این مقایسه بین فاکتورهای مختلف قدرت ملی دو کشور صورت گرفته است.»
کارکردهای قدرت ملی
«مهمترین کارکرد قدرت، اعمال اراده و وادارکردن طرف مقابل به انجام کار یا اقدام موردنظر صاحب قدرت است. حال ممکن است این اعمال قدرت و رسیدن به هدف با قدرت سخت و از طریق اجبار صورت گرفته باشد یا با قدرت نرم و از طریق اقناع و جذب طرف مقابل حاصل شده باشد. در واقع، قدرت عامل حیات و بقای همه موجودات، گروههای انسانی، ملتها و کشورهاست و بنابراین محبوب انسانها و گروهها و دولتهاست. موجود فاقد قدرت، محکوم به فناست و غریزه میل به حیات انسان را وادار به کسب قدرت میکند. اگر گفته شود که انسانها خواسته یا ناخواسته، مستقیم یا غیرمستقیم در زندگی خود سرگرم کسب قدرت و حفاظت از آن هستند، سخنی به اغراق نخواهد بود. این واقعیت میل طبیعی و ذاتی انسان را بیان میکند. بر همین اساس، قدرت ملی نیز دارای کارکردها و کاربردهای مختلفی است.»
مقایسه قدرت ایران و عراق در فاکتور نظامی
در فاکتور نظامی تعداد 8 متغیر زیر جهت برآورد قدرت نظامی کشورها مورد استفاده قرار گرفته است. در زمینه نظامی متغیرها و شاخصهای مناسبتری نیز جهت سنجش قدرت نظامی کشورها وجود داشت که با توجه به محرمانهبودن اطلاعات آن در بسیاری از کشورها، دسترسی به دادههای آنها ممکن نبود؛ از اینرو 8 متغیر زیر از مجموع 12 متغیر با استفاده از روش تحلیل عاملی انتخاب شدند: 1- تعداد هواپیماهای جنگی 2- تعداد پرسنل نیروهای مسلح بهصورت درصدی از کل جمعیت 3- کل هزینههای نظامی 4- هزینههای نظامی بهصورت درصدی از GDP 5- صادرات سلاح به میلیون دلار 6- تعداد پرسنل نیروهای مسلح (نیروی هوایی) 7- تعداد پرسنل نیروهای مسلح (نیروی دریایی) 8- تعداد شناورهای رزمی (زیر دریایی). همچنان که ذکر شد اعداد مربوط به متغیرهای فوق براساس روشهای مختلف (روش سهم درصدی یا نسبت درصدی، روش شخصسازی، روش قراردادی و روش استفاده از امتیاز خود شاخصها) به امتیاز تبدیل شدند و براساس آن مقایسه قدرت نظامی دو کشور صورت گرفته است.
یک سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تقریبا در تمام متغیرها و شاخصهای قدرت نظامی چون تعداد زیردریایی، تعداد هواپیما، تعداد پرسنل نظامی هوایی و دریایی، کل هزینه نظامی، هزینه نظامی بهصورت درصدی از تولید ناخالص داخلی نسبت به عراق در جایگاه بالاتری قرار داشت. فقط در مورد متغیر تعداد نیروهای نظامی بهصورت نسبتی از کل جمعیت، عراق در جایگاه بالاتر قرار داشت. در واقع به نسبت جمعیت کل کشور، سهم نظامیان عراقی بیش از ایرانیها بوده است.»
نخستین چاپ کتاب «درآمدی بر مبانی و سنجش قدرت ملی» در 459 صفحه با شمارگان یکهزار نسخه به بهای 30 هزار تومان از سوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس راهی بازار نشر شده است.
نظر شما