بررسی‌ها نشان می‌دهد که پدیده تغییر اقلیم می‌تواند بر سیستم‌های مختلف شامل منابع آب، کشاورزی، محیط زیست، بهداشت، صنعت و اقتصاد اثرات منفی داشته باشد. بهره‌برداری و استفاده مطلوب از منابع آب و مدیریت بهینه آن، مستلزم شناخت بهتر تغییرات اقلیمی و هیدرولوژیکی است. از این‌رو بررسی مطالعات تغییرات آب‌وهوایی و منابع آب ضروری به‌نظر می‌رسد.
کتاب «تغییر اقلیم و اثرات آن بر منابع آب» اثر اکبر زهرائی؛ دکترای اقلیم‌شناسی از دانشگاه اصفهان و سید اسعد حسینی؛ دکترای اقلیم‌شناسی از دانشگاه محقق اردبیلی در 6 فصل، ابتدا به کلیات و مفاهیم مرتبط با تغییرات اقلیمی و آب اشاره می‌کند و در فصل دوم به چگونگی وقوع تغییر اقلیم و همچنین عوامل طبیعی و انسانی موثر بر آن می‌پردازد. وضعیت منابع آب در ایران و جهان موضوعی است که در فصل سوم تشریح می‌شود. این اثر در فصل چهارم اثرات و پیامدهای تغییرات اقلیمی در بخش‌های مختلف در مقیاس جهانی و همچنین در ایران را مورد بررسی قرار می‌دهد و در فصل‌های پنجم و ششم به اثرات تغییرات اقلیمی بر منابع آب ایران و پیش‌بینی و ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب و سناریوهای مختلف تغییرات اقلیمی می‌پردازد.
در بخشی از محتوای این کتاب اشاره شده که با توجه به افزایش جمعیت جهان در دهه‌های اخیر و نیاز به برداشت بیش از حد آب آثار کم‌آبی و بی‌آبی در نقاط مختلف دنیا به‌صورت شدیدی نمایان شده است. بروز و تداوم خشک‌سالی‌های مستمر، کاهش میزان بارش‌ها و به تبع آن میزان رواناب‌ها، افزایش دمای کره زمین و به تبع آن افزایش تبخیر و تعرق، افت قابل ملاحظه منابع آب زیرزمینی و همچنین خشک شدن بسیاری از تالاب‌ها مصادیق بارزی از بحران‌های شدید آبی در سرتاسر دنیا می‌باشد. در این بین کشور ما نه تنها از این قاعده مستثنی نیست، بلکه به خاطر موقعیت جغرافیایی خود (قرارگیری در کمربند خشک جهان) شرایط به مراتب بدتری نسبت به سایر مناطق جهان داشته و خواهد داشت.
علاوه بر مدیریت نادرست و عوامل انسانی متأثر بر منابع آب، وقوع تغییرات اقلیمی تأثیرات غیرقابل چشم‌پوشی خود بر منابع آب دنیا و ایران را داشته است. افزایش دمای کره زمین به‌عنوان کلید تغییر اقلیم دارای اثرات مستقیم مانند افزایش مقدار تبخیر از سطح آب‌های آزاد، سطح مرطوب خاک و تعرق گیاهان، افزایش مصرف آب در بخش شرب و کشاورزی، کاهش مقدار بارش‌های جوی، کاهش سطح پوشش برف در حوضه‌های آبخیز به منظور تغذیه آبخوان‌ها و ... است.
اثرات تغییرات اقلیمی بر منابع آب سطحی و زیرزمینی
«تغییرات در الگوهای بارندگی، منابع آبی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. افزایش دما منجر به افزایش بارش می‌شود، اما افزایش تبخیر را هم به دنبال دارد. تغییر در بارش ممکن است بر مقدار رطوبت سطحی، بازتابش و رویش گیاهان اثرگذار باشد، به‌طوری که بر مقدار تبخیر و تعرق و تشکیل ابر نیز موثر واقع می‌شود. به‌علاوه سیستم آبی هم در مقابل تغییرات آب‌وهوا و بارش و هم در برابر فعالیت‌های انسانی ازجمله از بین بردن جنگل‌ها، توسعه شهرنشینی و مصرف بیش از حد منابع آب نیز واکنش نشان می‌دهد. در سیستم آب‌وهوایی، هرچه آب‌وهوا خشک‌تر باشد، ذخایر آب محلی آسیب‌پذیرتر می‌شود. در آب‌وهوای خشک، تغییرات نسبتا جزئی در دما و مقدار بارش، سبب تغییرات زیادی در مقدار رواناب می‌شود. اما در مناطق مرطوب، افزایش سرعت چرخه آبی را به‌دنبال دارد.
ذخیره آب چشمه‌ها نیز تحت‌تأثیر آب‌وهوا قرار می‌گیرد. افزایش بارندگی و سیلاب، سبب افزایش هدررفتگی آب از طریق رواناب می‌شود که بر سفره‌های زیرزمینی نیز تأثیر می‌گذارد. گرم شدن سطح اقیانوس‌ها و توده‌های یخ باعث شده است که سطح آب دریاها در قرن بیستم به‌شدت افزایش پیدا کند. میزان افزایش سطح آب دریاها در سال‌های 1993 تا 2003 به حداکثر خود رسید. براثر تغییرات آب‌وهوا، اکوسیستم ساحلی دریاها نیز با خطر جدی روبه‌رو می‌شود. نواحی ساحلی قسمتی از حاصل‌خیزترین و متنوع‌ترین اکوسیستم‌های جهان همچون جنگل‌های مانگرو، صخره‌های مرجانی و گیاهان دریایی را دربر می‌گیرند. دلتاهای کم‌ارتفاع، جزایر و صخره‌های مرجانی نسبت به تغییرات در تکرار وشدت بارش و توفان‌ها، آسیب‌پذیرند.»
تغییرات اقلیمی و امنیت غذایی
«عناصر و عوامل اقلیمی و همچنین تغییرات اقلیمی به طرق مختلف بر روی امنیت غذایی تأثیرگذار هستند. این اثرگذاری ممکن است از طریق تغییر دما، الگوهای بارشی و افزایش بیش از حد فرین‌ها و کمینه‌های آب‌وهوایی، گرم شدن اقیانوس‌ها و اسیدی شدن آنها و یا حتی تغییر مسیر در الگوهای بادی که می‌تواند مسیر حمل و نقل آلاینده‌ها را تغییر دهد، خود را نشان می‌دهد. افزایش دما و تغییر در الگوهای بارشی، تأثیر مستقیمی بر روی فعالیت‌های باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها، قارچ‌ها و غیره دارد که این امر به دنبال خود بیماری‌های مخصوص به خود را به جامعه تزریق خواهند کرد.
همچنین تغییر اقلیم می‌تواند به جاری شدن سیل و خشکسالی منجر شود. هر دو این پدیده‌ها می‌توانند ذخایر غذایی یک منطقه را نابود کنند. دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند دمای رو به افزایش هوا و بارندگی ناپایدار می‌تواند بهره‌وری محصولات کشاورزی را در بسیاری از مناطق آسیب‌پذیر کاهش دهد. در کشورهای در حال توسعه، این امر می‌تواند باعث میلیون‌ها انسان برای تولید یا خرید مواد غذایی کافی، توانایی لازم را نداشته باشند.»
نخستین چاپ کتاب «تغییر اقلیم و اثرات آن بر منابع آب» در 256 صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه به بهای 45 هزار تومان از سوی انتشارات هاوار راهی بازار نشر شده است.
نظر شما