تاسیس علم کلام از منظر قرآن

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کتاب «قرآن و علم کلام» نوشته محمد حسن قدردان قراملکی از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی روانه بازار نشر شده است. در بخشی از مقدمه کتاب می‌خوانیم: «قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی آیین مقدس اسلام در کنار سنت نبوی مهمترین منبع معرفت دینی محسوب می‌شود، لکن آن دو به تنهایی به علل مختلف از جمله تعدد و تنوع اضلاع مباحث دینی در عرصه‌های مختلف و طرح سوالات و مسائل مستحدثه به صورت مشخص و مدون پاسخگوی تمام سوالات و ابهامات پیروان خود نبوده و بنابراین با مرور زمان علوم مختلفی مانند تفسیر اخلاق و فقه در کنار دو منبع فوق تدوین و تاسیس شدند، یکی از این علوم، علم کلام است که عهده‌دار تبیین آموزه‌های اعتقادی و پاسخ به شبهات در این حوزه است. تاریخ و خاستگاه این علم در جهان اسلام از تفکر و تامل مسلمانان درباره مسائل اعتقادی مثل مسئله قضا و قدر، حدوث و قدم کلام الهی و اصل اختیار شروع می‌شود. بعدها این علم به علم کلام نامیده شد که از تاریخ دقیق رواج اصطلاح فوق اطلاعات درستی در دست نیست ولی از قراین برمی‌آید که در نیمه اول قرن دوم هجری این اصطلاح رواج داشته است، به نحوی که اصطلاح علم کلام و متکلم آن بین صحابه اصل امام‌باقر(ع) رایج بود. مثلاً شخصی از سرزمین شام وارد مدینه می‌شود و خود را به عنوان صاحب علم کلام و فقه معرفی کرده و خواستار مناظره با امام صادق(ع) می‌شود. حضرت به یونس بن یعقوب می‌فرماید: ای کاش علم کلام می‌دانستی و با وی مناظره می‌کردی، لذا یونس چند شخصیت را به عنوان عالم به علم کلام می‌آورد.»

فرضیه این پژوهش بر نقش مثبت و همگرایی قرآن و علم کلام استوار که به موجب آن قرآن در تاسیس ارائه منابع موضوع و مسائل و روشگان علم کلام و متقابلاً هم علم کلام در اثبات مبانی قرآن و تدوین تقریر و تبیین آن نقش فعالی ایفا کرده است.

ضرورت تحقیق
علم کلام از دوران تاسیس بلکه پیش از تاسیس با چالش‌های بیرونی و درونی مواجه شده است؛ چالش نخست انکار و مخالفت است که خود به دو طیف اهل الحدیث و فلاسفه منشعب می‌شود. چالش دوم علم کلام به رویکرد داخلی علم کلام مربوط می‌شود که خود متکلمان در تقریر منابع علم کلام و نیز تعبیر روش علم کلام به رویکردهای متعددی چون قرآنی، حدیثی و اخباری از عقلی تجربی و شهودی منشعب شدند که هر کدام رویکرد خود را حق و مطابق دین و قرآن تفسیر می‌کنند.

با مشاهده چالش‌های فوق هر متدینی و محققی احساس نیاز و ضرورت می‌کند که موضع قرآن در مورد چالش‌های فوق را اصطیاد کند. حال این سوال و ضرورت مطرح می‌شود که آیا از منظر قرآن تاسیس علم کلام مشروع است؟ در صورت پاسخ مثبت آیا قرآن منابع و رویکرد و روش خاصی را طرح کرده است؟ این تحقیق با استفاده از آیات کتاب آسمانی می‌کوشد به سوالات پاسخ دهد.

مزایای تحقیق
نوآوری در موضوع: مهمترین امتیاز این کتاب نوآوری در موضوع و تحقیق است؛ به این معنی که نگارنده درباره نقش متقابل قرآن و کلام کتابی مشاهده نکرد و این کتاب نخستین کتاب در این زمینه است.

نوآوری در مطالب: نوآوری این تحقیق صرفاً در موضوع و عنوان آن منحصر نشده است بلکه در طرح مسائل و مطالب آن نیز خواننده فاضل شاهد طرح مباحث مباحث جدیدی در این تحقیق خواهد بود و سعی شده است از منابع درجه یک و نیز به صورت مبسوط استفاده شود.

کتاب حاضر از دو بخش ترکیب یافته؛ نگارنده در بخش اول نشان می‌دهد که قرآن کریم با راهکارهای مختلف در تاسیس و توصیه علم کلام با رویکرد عقلی نقش مهمی را در علم کلام ایفا کرده است به گونه‌ای که در صورت نبود آیات فوق چه بسا کلام به بهانه‌های مختلف مثل دوری از قرآن و اهل بیت مورد بی‌مهری قرار می‌گرفت و یا به کلام خاص مثل نقلی یا حسی محدود می‌شد. رهاورد آیات فوق تاسیس کلام جامع نقلی و عقلی و فلسفی است بخش دوم کتاب به تبیین نقش علم کلام، خصوصاً کلام عقلی در اثبات و تغییر مبانی و آموزه‌های قرآن می‌پردازد. خروجی کتاب حاضر اثبات رابطه و وابستگی وثیق قرآن کریم و علم کلام است.

کتاب «قرآن و علم کلام» نوشته محمد حسن قدردان قراملکی با شمارگان 150 نسخه در 536 صفحه به بهای 77 هزار تومان از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی روانه بازار نشر شده است.