تنظیم بازار، برای ما در ایران اصطلاح آشنایی است، به این دلیل که با وجود ستادی به نام تنظیم بازار که وظیفه نظارت بر نحوه قیمت‌گذاری اقلام و نیز تدوین قوانین در این زمینه را دارد، این مفهوم در زندگی ما نقشی ملموس ایفا می‌کند. اما آشنایی با ریشه‌های نظری و راهبردی این مفهوم و نیز نحوه اجرای سیاست‌های تنظیمی در جای جای جهان، امری نیست که آشنایی چندانی با آن وجود داشته باشد.
غالبا این تصور وجود دارد که تنظیم بازار مقوله‌ای محدود کننده است به نوعی همچون چراغ قرمز در برابر فعالیت‌های نامطلوب عمل می‌کند، اما به اعتقاد نویسندگان این کتاب، دیدگاهی گسترده‌تر نیز وجود دارد که می‌گوید تنظیم می‌تواند توانمندساز باشد و چونان چراغ سبز عمل کند.
نویسندگان کتاب «آشنایی با تنظیم بازار» که خود از اندیشمندان صاحب‌نام در حوزه اقتصاد و مدیریت محسوب می‌شوند، در این کتاب ضمن بررسی بنیادی‌ترین مسائل عرصه تنظیم، انواع مختلف راهبردها، مباحث قانون و اجرا، کیفیت و ارزیابی، تنظیم در سطوح مختلف دولت و مسئله شبکه‌ها سعی می‌کنند با استفاده از مثال‌های چندبخشی و بین‌المللی، به کاوش درباره مسائل حل نشده‌ای بپردازند که بر تاسیس موسسات تنظیم‌گر و فعالیت‌های آن‌ها اثرگذارند.
مترجم کتاب، محمد صفار در پیشگفتاری که بر اثر نوشته است می‌گوید: «به جرئت می‌توان گفت این اثر از جمله بهترین کتاب‌هایی است که در حوزه تنظیم به رشته تحریر درآمده است و بی‌شک پاسخگوی مهم‌ترین سوالاتی است که در این حوزه مطرح‌اند.»
اگرچه بحث تنظیم و به‌طور مشخص تنظیم بازار، ریشه تاریخی عمیقی دارد. در بریتانیا تنظیم در قرن نوزدهم با پیدایش موسسات ویژه تنظیم و با تدوین مجموعه‌ای از معیارها که به بررسی شرایط استخدام و بهداشت عمومی می‌پرداختند شکوفا شد.
در قرن بیستم نیز، ما شاهد رشد مستمر تنظیم، به ویژه از دهه 1930 بوده‌ایم. نهضت ارائه امتیاز تولید مواد غذایی و نیز ارائه امتیاز در حوزه حمل و نقل جاده‌ای و... در این دهه و نیز ظهور هیئت‌های بازاریابی در صنعت شیلات و دیگر مواردی از این دست، نمودهای ابتدایی رشد و اعتلای مقوله تنظیم بوده است. حتی ملی شدن صنایع کلیدی مانند راه‌آهن در چارچوب مسئله تنظیم انجام شده است.
در دوران پس از جنگ جهانی دوم نیز در صنایع مختلف مانند پنبه، باغبانی، شکر و آهن از الگوهای تنظیمی هیئت‌های بازاریابی استفاده شد و در سال 1954 در آمریکا سازمان ایتا (سازمان تلویزیون مستقل) برای شکل‌دهی بر روندهای تنظیم‌گر در حوزه تلویزیون شکل گرفت. این سازمان تنظیم‌گر البته مستقل از دولت بود و از منظر درجه استقلال خود از دولت، یک نمونه ویژه و مثالی بود که بعدها الگوی عمل قرار گرفت.
در ایالات متحده فعالیت‌های تنظیم‌گرانه از سال 1887 و با شکل‌گیری کمیسیون تجارت بین ایالتی برای محدودکردن قیمت‌گذاری تبعیض‌آمیز در راه آهن شکل گرفته بود و از دهه‌های 1960 و 1970 در این کشور به تاسی از ایتا سازمان‌هایی پدید آمدند که در عین فعالیت در حوزه تنظیم‌گری روندی مستقل از دولت را طی می‌کردند.
تعقیب خصوصی‌سازی از دهه 1980 به این سو به مفهوم تنظیم اهمیتی دوچندان بخشیده است و این موضوع را به موضوعی مبتلابه همه کشورها و از جمله کشورهای در حال توسعه تبدیل کرده است. چرا که از اساس تنظیم بازار از سوی نهادهای نظارتی آنگاه معنادار است که فعالیت اقتصادی در دست خودِ نهادِ تنظیم‌گر نباشد و از آنجا که به طور اعم فعالیت‌های تنظیمی توسط دولت‌ها انجام می‌شود، انجام چنین فعالیت‌هایی در شرایطی که دولت خود بنگاه‌دار و خود تنظیم‌کننده باشد چندان معنادار نیست.
امروزه تنظیم به بحثی چنان داغ تبدیل شده است که حتی در دهه‌های پیش نیز سابقه نداشته است. چنان‌که نویسندگان کتاب می‌گویند، فعالیت سازمان‌های بین‌المللی مروج این وضعیت بوده است. بحران‌های مالی سال‌های 2007 تا 2009 موجب شد تقاضای فرآینده برای تنظیم دقیق‌تر بازارهای مالی جانشین تقاضا برای تنظیم‌زدایی و سیستم‌های تنظیمی سبک‌تر شود و به‌نوعی میل برای حذف تنظیم بازار از سوی نهادهایی غیر از دست نامرئی بازار که با بالا گرفتن موج تمایل به خصوصی‌سازی هر چه بیشتر و طرح ایده دولت خوب به‌مثابه دولت کوچک مطرح شده بود، جای خود را به رویکردی دیگر بدهد و در عین حال انتقادها نسبت به اصول سنتی تنظیم بازار به یک موضوع برجسته تبدیل شود.
حامیان تنظیم آن را ابزاری تکنیکی می‌دانند که از ظرفیت بالقوه اعمال کنترل عقلانی بر اصلی‌ترین فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی برخوردار است. در عین حال، منتقدان تنظیم، آن را چیزی کم و بیش شبیه به کاغذبازی و تشریفات اداری زائدی می‌بینند که فعالیت اقتصادی را دشوار می‌کند.
ویراست اول کتاب «آشنایی با تنظیم بازار» در سال 1999 منتشر شده است اما پس از بحران اقتصادی سال‌های 2007 تا 2009 مولفان آن ویراست دیگری از این کتاب ارائه دادند و در آن اعلام کردند که پس از این رخداد «تنظیم» چه در مفهوم نظری و چه در مفهوم عملی آن به بلوغ رسیده است. نویسندگان معتقدند: «دور از انصاف نیست اگر بگوئیم که تا سال 2011 این ادعا که ما در عصر «دولت تنظیم‌گر» زندگی می‌کنیم تقریبا قبول عام یافته بود و واژه تنظیم به شکلی بی‌سابقه در عرصه‌های اجتماعی متنوع در کشورهای مختلف نفوذ کرده بود.»
به اعتقاد نویسندگان، در دهه ابتدایی قرن بیست و یکم مقوله تنظیم در برنامه‌های دانشگاهی جایگاهی ویژه یافته است و علاوه بر آنکه فی‌نفسه به یک عرصه مطالعاتی تبدیل شده است، به منبع غنی دیدگاه‌های جدید در رشته‌های نهادینه شده بدل شده است.
کتاب «آشنایی با تنظیم بازار نظریه، راهبرد و اجرا» کتابی مفصل و به‌طور مشخص ویژه اهل فن در حوزه تنظیم است، اما نحوه ارائه مطالب در آن و ساخت به‌نسبت روایی اثر، خواندن آن را برای سایر مخاطبان نیز دلچسب می‌کند.
انتشارات علمی و فرهنگی کتاب «آشنایی با تنظیم بازار» نوشته رابرت بالدوین، مارتین کیو و مارتین لاج را با ترجمه محمد صفار با قیمت 80 هزار تومان، شمارگان 1000 نسخه در 661 صفحه منتشر کرده است.
نظر شما