به گفته مترجم در پیشگفتار کتاب: «تحلیل گفتمان بیش از آنکه به منظور فهم واقعیت اجتماعی یا به دست دادن تفسیری از آن انجام شود، این هدف را دنبال می‌کند که تبیینی از نحوه ساخته شدن این واقعیت به دست دهد. تمرکز تحلیل گفتمان بر زبان و کارکرد آن در برساختن پدیده‌های جهان اجتماعی پیرامون ماست. ارتباطات اجتماعی را نمی‌توان به درستی شناخت مگر اینکه نقش زبان در ایجاد گفتمان‌هایی که شالوده این ارتباطات هستند، به دقت تحلیل شوند.» (9)
تحلیل گفتمان در ابتدا بیشتر ماهیتی زبان‌مبنا داشت و به مرور، با افزوده شدن ابعادی سیاسی و ایدئولوژیک، به «تحلیل انتقادی گفتمان» تبدیل شد. به اعتقاد پژوهشگرانی که به منظور فهم فرهنگ از رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان استفاده می‌کنند، در رفتارها و متون به‌ظاهر معمولی زندگی روزمره (رفتارهایی مانند خرید از فروشگاه‌ها، انتخاب لباس برای حضور در مناسبت‌های مختلف اجتماعی، متن‌هایی مانند فیلم‌های سینمایی، رمان‌ها، سریال‌های تلویزیونی، آگهی‌های تجاری و... ایدئولوژی همواره به صورت استتار شده وجود دارد.
.jpg)
می‌توان گفت کلیدواژه تحلیل انتقادی گفتمان، «قدرت» است. تحلیل‌گران انتقادی گفتمان به‌ویژه این هدف را دنبال می‌کنند که نحوه بازنمایی روابط اجتماعی در متون فرهنگی را بر اساس سهم گروه‌های مختلف اجتماعی از قدرت به دقت بررسی کنند. از نظر آنان زبان افزون بر اینکه بازنمایی‌کننده نظم اجتماعی و سیاسی است، این نظم و سلطه یک گروه اجتماعی بر سایر گروه‌ها را تقویت یا تضعیف هم می‌کند. زبان حامل ایدئولوژی مستتر در متون زندگی روزمره است و با صحه گذاشتن بر سلسله‌مراتب قدرت، وضعیت موجود اجتماعی و سیاسی را مشروعیت می‌بخشد (یا ناموجه جلوه می‌دهد و می‌کوشد آن را براندازد.
در چنین بستری، رویکرد «تحلیل انتقادی ـ چندوجهی گفتمان»، حاصل تحول تدریجی تحلیل گفتمان و عبور آن از مرحله‌ای انتقادی به مرحله‌ای جدید است که در آن افزون بر کاویدن زبان و برملاکردن ایدئولوژی و قدرت در متون و رفتارهای اجتماعی، جلوه‌های گوناگون فرهنگ عامّه نیز بررسی می‌شوند. بنابراین موضوعات بسیار متنوعی در دایره تحلیل انتقادی ـ چندوجهی گفتمان قرار می‌گیرند؛ از جمله سبک زندگی، دلالت اشیاء، برنامه‌های تلویزیون، رؤیاها، لطیفه‌ها، آگهی‌های تجاری، مُد لباس، ادبیات، اسطوره‌ها (اعم از کهن یا معاصر)، رفتارهای روزمره از قبیل سیگار کشیدن و غیره. هریک از فصل‌های این کتاب، همین قبیل موضوعات را می‌کاود.
نویسنده به این منظور در همه فصل‌ها از الگوی ثابتی برای ارائه مطالب تبعیت کرده است. هر فصل با توضیحاتی درباره محتوای مطالب همان فصل آغاز می‌شود. این توضیحات شامل چکیده مطالب، شرحی کوتاه درباره کاربرد مفاهیم نظری مطرح‌شده در فصل و در پایان فهرستی از اصطلاحات مهم مرتبط با بحث‌هاست. نویسنده با نقل‌قول‌های متعدد از منابع دست‌اول نظریه‌های تحلیل گفتمان کوشیده است تا بنیان‌های نظری بحث‌هایش را مشخص کند.
از دیگر ویژگی‌های این کتاب، کاربردی بودن بحث‌های آن است. همه مفاهیمی که در بحث‌های نظری ابتدای هر فصل مطرح شده‌اند، در بخش دومِ همان فصل در تحلیل عملی یک نمونه معیّن به کار رفته‌اند. از این حیث، این کتاب نه‌فقط منبعی جدید برای شناخت متأخرترین شکل تحلیل گفتمان است، بلکه با ارائه نمونه‌های کاربردی از تحلیل گفتمان در حوزه ارتباطات اجتماعی، فرهنگ عامّه، ادبیات، رسانه‌ها و زندگی روزمره همچنین می‌تواند الگویی برای انجام دادن پژوهش‌های مشابه در ایران باشد.
نشر مروارید کتاب «تحلیل گفتمان کاربردی؛ فرهنگ عامه، رسانه‌ها و زندگی روزمره» نوشته آرتور آسابرگر را با ترجمه حسین پاینده در 550 نسخه، با قیمت 60 هزار تومان در 352 صفحه، در تابستان 1398 منتشر کرده است.
نظر شما